Evolucija me đunarodnog humanitarnog prava

1. Evolucija međunarodnog humanitarnog prava Pripremila: doc. dr Bojana Lakićević

2. Ratna pravila od praistorije do građanskih revolucija • Praistorijsko doba • Stari vijek

3. Srednji vijek • Opšte karakteristike • Rani klasični feudalizam • Kasni feudalizam

4. Poslije građanskih revolucija • Prva polovina XIX vijeka • Druga polovina XIX vijeka • Haške konferencije( 1899. i 1907. ) do Ženevskih konferencija ( 1949)

5. Praistorijsko doba • Oružani sikobi/učesnici/svi odrasli pripadnici plemena/ratnici i radnici • Naoružanje – sjekira, koplje, luk,strijela = oružje i oruđe • Cilj sukoba- protjerivanje protivnika sa teritorije i otimanje plijena • Plemenski sukobi - slučajni a ne planirani ( plijen zajednička svojina)

6. Da li su postojala neka pravila usukobima u praistoriji?

7. Neprecizna, nejasna i parcijalna običajna pravila • Ne može se govoriti o običaju kao pravničkom terminu • Preteča nekih pravila o ratnim zarobljenicima, ranjenicima, bolesnicima

8. Pojam protivnika u praistoriji • Nemilosrdno ubijan ili oslobođen • Adopcija- punopravni članovi plemena • Uhvaćeni protivnik likvidiran • Glad/ kanibalizam • Običaj da se uhvaćeni neprijatelj primi za punopravnog člana plemena • Razlozi samilosnog postupka prema uhvaćenom neprijatelju

9. Ropstvo • Pojam ropstva • Potreba za radnom snagom • Zarobljavanje protivnika ekonomski potencijal • Nije se pravila razlika između zarobljenika po polu ( muškarci/teške fizičke poslove , žene i djeca/ posluge, pastiri)

10. Starivijek • Pod pojmom stari vijek podrazumijeva se, najčešće, razdoblje oduvođenja pisma  odnosno početka civilizacije do početka srednjeg vijeka (sredina petog stoljeća). • Antičkodoba- način proizvodnje/rad robova • Rat-spoljnji izvor ropstva • Cilj rata osvajanje tuđih teritorija • Potreba za robovskom radnom snagom

11. Karakteristike prvobitnog ratnog prava ( stari vijek) 1.Ne pravi se razlika između civila i vojnika 2. Ranjenici,bolesnici i ratni zarobljenici češće se ostavljaju u životu u odnosu na praistorijsko doba 3. Odnos pobijeđeni-rob; uhvaćeni protivnik je zarobljenik koji se smatra ratnim plijenom

12. Pojam neprijatelja u starom vijeku • Običaj uništavanja neprijatelja u potpunosti i bez milosti • Na prostore uništenog neprijatelja naseljavalo se stanovništvo pobjednika • Potpuno uništenje neprijatelja/ ekonomski razlozi/ gubi korist od rata • Želja za osvetom • Primjer Srednjeg istoka i stare Indije

13. Pravila ratovanja u starom vijeku • Nijesu postojala priznata i pisana pravila koja postoje danas • Pravila rata bila običajna i veoma nepouzdana • Postojala pravila prema ratnim zarobljenicima (pošteda života licima koja su se sklonila u neko svetilište ili predala ) • Postupanje sa zarobljenicima- selektivno

14. Ubijanje zarobljenihprotivnikau starom vijeku -Poraženi vojnik u potpunoj vlasti svog neprijatelja -Pojam vladara • Primjeri ( Stari Egipat,Rim) • Pravilo zabrane ubijanja protivnika koji se predao nije postojalo • Običaj ubijanja u čast trijumfa bio prisutan kod starih Egipćana i Rimljana

15. Pojam žigosanja • Zarobljeni neprijatelji – primjeri • Osnovni razlog vođenja ratova antičkih država jeste ropstvo • Rat predstavljao spoljni izvor ropstva • Nije se pravila razlika između vojnika i civila već prema polu i uzrastu • Ustanova sticanja prava svojine nad robom- sub hasta

16. Primanje zarobljenika u vojsku pobjednika u starom vijeku • Prisutno u faraonskom Egiptu • Primjer stare Sparte • Ratni zarobljenik –pojam • Oslobađanje ratnog zarobljenika • Primjer Indije • Postupak oslobađanja je pokazatelj statusa ratnog zarobljenika • Slučaj Josifa Flavija

17. Čin oslobađanja – brisanje statusa ratnog zarobljenika • Primanje uglednih zarobljenika u službu protivnika • Herodot (484. pne. ― oko 425. pne.) je antički grčki pisac i »otac istorije«. Na više mjesta u svojoj Istoriji govori o primanju uglednih zarobljenika u službu protivnika

18. Pojam otkupa • Oblik oslobađanja pojedinih bogatih ratnih zarobljenika (vladari i istaknute vojskovođe) • Neprincipijelna primjena ovog oblika oslobađanja • Rat vodio zbog nabaljanja robova • Ustanova otkupa kod naroda Indijskog potkontinenta • Mahabharata- najveći ep o svjetskoj književnosti • Indijski Zakonik Manu- III vijek p.n.e

19. Ranjenici i bolesnici u starom vijeku • Po običaju ubijani bez milosti • Ostavljani porodicama • Puna počast mrtvima

20. Sredstva koja su se primjenjivala u ratovima • Nepouzdana pravila • Upotreba nekih vrsta hemijskog oružja • Primjer Peleponeskog rata- nekvašeni sumpor • Hamurabijev zakonik-( predstavlja najpoznatiji i najbolje sačuvani zakonik drevne Mezopotamije. Pisan je klinastim pismom. Hamurabijev zakonik pronađen je 1901. god. u iranskomgradu Suzi) propisivao sankciju za one koji su u ratu upotrebljavali otrovno oružje • Indijski Zakonik Manu- pravila u cilju zaštite lica u oružanim sukobima

21. SREDNJI VIJEK Za početak Srednjeg vijeka uzima se propast ZapadnogRimskog carstva, koja se dogodila u 5. vijeku (476). Za kraj Srednjeg vijeka uzima se otkriće novog kontinenta Amerike 1492. od straneKristofora Kolumba. Taj događaj se smatra početkom Novog vijeka.

22. SREDNJI VIJEK • Feudalizam (Feudalizam je bio oblikizrabljivačkogdruštva u kojemsu se razlikovaledvijesuprostavljeneklase: feudalci (plemići)ikmetovi (seljaci))i feudalni društveni odnosi • Ranisrednjivijek • Razvijenisrednjivijek • Kasnisrednjivijek

23. Opšte karakteristike srednjeg vijeka • Partikularizam ustupa mjesto centralizmu • Naturalna privreda/feud • Bogastvo se određuje na osnovu veličine posjeda i broja kmetova na njemu • Rodovsko- plemeska uređenja • Uticaj religije • Rat veoma prisutan oblik suprostavljanja

24. Opšte karakteristike srednjeg vijeka • Slobodni gradovi • Uspostavljanje apsolutističkih monarhija • Ratovi su česti i predstavljaju sredstvo za rješavanje sukoba • Ratovi vođeni kao privatni poduhvati kraljeva • Pojavljuju se prva pravila u ratu • Javni i privatni ratovi

25. Pravila u ranom feudalizmu • Ropstvo prestalo da bude osnov ekonomskog i društvenog sistema • III lateranski koncil 1179. godine • Dušanov zakonik • Sismondi- srednjovjekovni pisac • Zarobljenici/ropstvo/otkup • Prodaja zarobljenika • Osnov za ostavljanje zarobljenika u životu • Razmjena- 16. v. običaj sklapanja sporazuma Porobljavanje Otkup

26. Pravila u ranom feudalizmu • U toku i na kraju rata • Pustanje na riječ uglednih zarobljenika • Bezuslovno oslobađanje svih zarobljenika posle rata i uz otkup- 17.v. • Davanje talaca –oblik zarobljeništva • Karakter surovosti • Unakazivanje zarobljenika • Pravo na oružje • Ubijanje pobijeđenog protivnika • Smaknuća civila i vojnika • Primjeri Osbobađanje zarobljenika Rat

27. Rani i razvijeni feudalizam • Sklapanje ugovora između zaraćenih strana • Ričard I 1189. god. sastavio pravilnik o vojsci/Ricard II 1385 • Statutes ordonnances and customs to be observedin the army – Zakoni, dekretii običaji da budu zadržani u vojsci • Razlikovanje civila i vojnika

28. XVI i XVII vijek • Skoro sve veće države posjeduju neka pravila o ratu • Pojam pravila/pojam zaštite /začetak vojnog sudstva • Pojam ugovora između zaraćenih strana • Pravila rata na suvom(malo pravila u ratu na moru)

29. Kasni feudalizam (15. do 18. vijeka) • Apsolutističke monarhije • Pravo na rat (predmet sukoba kralja i države ) • Ograničenje anarhije (porast proizvodnje,mali državni budzet i promjene u načinu ratovanja) • Ratni zarobljenici predstavnici neprijateljevih regularnih oružanih snaga • Pojam zaštite civiljnog stanovništva

30. Kasni feudalizam (15. do 18. vijeka) • Pošteda zarobljenih vojnika • Status ratnih zarobljenika- pripadnici određene države • Pravilo oslobađanja zarobljenika u trenutku zaključenja mira • Sporazum o razmjeni i otkupu ratnih zarobljenika iz 17. i 18. vijeka • Zaštita ratnih zarobljenika – oskudna • Oslobađanje ratnih zarobljenika na riječ-običaj( oslobađanje oficira)

31. Kasni feudalizam (15. do 18. vijeka) • Poboljšan položaj ratnih zarobljenika • Primjeri • Surovo ubijanjen-kontraproduktivan efekat • Filozofi 18. vijeka i njihov uticaj (Monteskje i Ruso) • Pravila ratovanja i sredstva nisu bila pravno uređena • Viteška pravila

32. Razvoj međunarodnog humanitarnog prava poslije građanskih revolucija

33. Razvoj međ.hum.prava od Francuske revolucije do Haške konferencije 1899.god. • Francuska revolucija od 1789. do 1793. godine • Jednakost,sloboda, bratstvo,zaštita ljudskih prava • Vestfalski mir iz 1648. god.- zaključenje ugovora svih evropskih sila • Kodifikacija ratnog prava – druga polovina XIX vijeka • Pojam i značaj kodifikacije

34. Izvori međ.humanitarnog prava • Pariska deklaracija iz 1865. god. –prvi multilateralni ugovor (odnosila se na pomorsko pravo) • Ženevska konvencija (1864) • Petrogradska deklaracija (1868) • Briselska deklaracija (1874) • Haške konvencije iz 1899. i 1907. godine • Liberova upustva (1863)

35. Ratna pravila po međunarodnom pravu Kneževine Srbije iz 1877. godine • Britanski War office iz 1912. godine • Francuski Zakon suvozemnog rata

36. Razvoj međ.hum.prava do prve polovine XIX vijeka • Dekret nacionalne skupštine 4.maja 1792. godine- regulisanje tretmana ratnih zarobljenika • Dekret od 16.09.1792. god.- razmjena ratnih zarobljenika i oslobađanje civila • Kraj XVII vijeka učesnici u oružanim sukobima smatrali punopravnim borcima • Status punopravnih boraca • Pojam civila

37. Razvoj međ.hum.prava do prve polovine XIX vijeka • Francuski dekreti od 1794. godine zabranjivali davanje pomilovanja vojnicima • Praksa oslobađanja ratnih zarobljenika bez otkupa • Razmjena zarobljenika • Praksa otkupa ratnih zarobljenika prestala završetkom Francuske revolucije • Ugovor o prijateljstvu i trgovini iz 1785. godine-promjena položaja ratnih zarobljenika

38. Razvoj međ.hum.prava u drugoj polovini XIXvijeka • Nacionalna pravila o vođenju rata i pravila u ratu- period usvajanja • U Francuskoj je usvojeno pravilo o ratnim zarobljenicima 1859. god. i 1893. god. • Liberova upustva – Opšti priručnik o ratnim pravilima i običajima • Diplomatska konferencija 22.avgust 1864. godine –Konvencija o poboljšanju sudbine vojnih ranjenika u vojskama u ratu (I put reguliše položaj ranjenika i bolesnika )

39. Briselska deklaracija iz1874.godine • Prvi put u istoriji kodifikovana običajna pravila • Uzor državama pri izdavanju ratnih pravila • U sukobima služila kao poluzvanično pravilo • Osnova Haškim konvencijama i za dalji razvoj međunarodnog prava

40. Okfordski priručnik iz 1880. godine –korak u razvoju pravnog položaja ratnih zarobljenika • Institut za međunarodno pravo • Prva multilateralna konvencija koja se bavila pitanjem ratnih zarobljenika –HAŠKI PRAVILNIK iz 1899. i njegova nova verzija iz 1907. godine. • Status ratnog zarobljenika

41. Ustanova otkupa – prisutna u odnosima SAD i varvarskih zemalja u prvoj polovini IX vijeka • Ratna pravila Kneževine Srbije-pojam i značaj • Zabrana nasilja prema ratnim zarobljenicima • Civilizovane/necivilizovane zemlje

42. Od Haške konvencije 1899. do Ženevske konvencije 1929.god. • I svjetski rat (1914. do 1918. god.) • Sedam miliona ranjenika,bolesnika,ratnih zarobljenika • Pitanje humanizacije rata/ nivo totalnog rata • Međunarodni komitet Crvenog krsta • Međunarodna agencija za ratne zarobljenike • Nacrt Konvencije o ratnim zarobljenicima 1923. god.

43. Od Ženevske konvencije 1929.do Ženevskih konvencija 1949.god. • Drugi svjetski rat je naziv za oružani sukob, odnosno seriju međusobno povezanih oružanih sukoba koji se između godine 1939. do 1945. vodio između dva bloka država - tzv. Sila Osovine na čelu s Njemačkom i tzv.Savezničkih sila na čelu sa  SAD, SSSRi Velikom Britanijom, a u kome su pobijedili Saveznici.

44. Tretman ratnih zarobljenika – bolji nego za vrijeme I sv.rata • Kršenje norme u vezi sa statusom boraca • XVII međunarodna konferencija Crvenog krsta • Četri Ženevske konvencije od 12. avgusta 1949. godine • Značaj Ženevskih konvencija

45. HVALA NA PAŽNJI!