Publiek en privaat toezicht op financiële markten

Publiek en privaat toezicht op financiële markten prof. dr. S.G. (Fieke) van der Lecq EUR / ESE & NMa / MFS * EITC Rotterdam, 26 maart 2009

Organisatie publiek toezicht: de financiële toezichtdriehoek • Sectorspecifieke toezichthouders: DNB en AFM • Generieke toezichthouders: vele! O.a. NMa • Uitruil → optimalisatie • Transparantie ↔ stabiliteit • Stabiliteit ↔ mededinging • Transparantie ↔ mededinging • Samenwerken t.b.v. consistentie • Alert zijn op regulatory capture en endogeniteit toezichtsregime (zittende partijen meer invloed)

Bredere samenwerkingsverbanden • NMa, AFM, DNB: (markt)monitoring, integriteit • FEC, FIOD / ECD, Belastingdienst • OM, AIVD, etc. Uitgangspunten: • van autonoom naar integraal • van repressief naar preventief • van uitkomsten naar gedrag (via compliance) Financiële sector gerelateerd aan reële sector: enorme hefboomwerking.

Technische risico’s in de financiële sector • Financieel risico • Bv. rente, debiteuren, tegenpartij, valutakoersen, aandelenkoersen, langleven, catastrofes • Operationeel risico • Falende systemen (bv. ICT) en medewerkers (uitval, fraude) • Strategisch risico • Veranderde wet- en regelgeving, maatschappelijke opvattingen • Risico van verkeerde strategie • Samenstellingsfout: individueel rationeel ≠ sociaal optimaal • Momenteel extra lastig door ‘bankierende overheid’ • Systeemrisico door interdependentie / verwevenheid (domino) • Too big to fail • Too big to save

Mededingingsrisico’s in de financiële sector • Weinig aanbieders, zware regulering, interdependentie / verwevenheid, beperkte transparantie • Sectorcultuur: actieve brancheverenigingen, veel geïnstitutionaliseerd overleg, samen uit & thuis. • Productkenmerken leiden tot consumentenfalen • Bedrijven kennen hun klant onvoldoende • Daardoor te weinig stemmen met de euro • Passieve consument wordt verwend en dom gehouden

Risico’s kosten geld… • Schade voor bedrijf • Productieverlies • Fraude • Reputatieschade • Herverdeling • Debiteurenrisico, tegenpartijrisico • Maatschappelijke winst / verlies • Systeemrisico • Hoe bepaal je de prijs van risico? Vgl. derivaten. • Risico’s afdekken kost ook geld!

Wie let op welke risico’s? • Interne risico’s • Auditing & control, risk management (CRO) • Compliance officer (CO) • Sectorgebonden risico’s • Sectorale toezichthouders • Consumentenorganisaties • Risico’s per productmarktcombinatie • BKR, credit rating agencies, etc. • Externe risico’s • Belangengroepen • Overheid (maar wat als de overheid zelf actor is?) • Diverse soorten risico • Consultants (in opdracht)  (onbedoeld) harmoniserend effect

…en waar is de consument? • Disciplinerende kracht van vraagzijde in financiële sector beperkt • Beperkte informatie • Ongelijk verdeeld: informatieasymmetrie • Duur: informatie kost soms veel geld • Informatie over product + aanbieder nodig • Beperkte informatieverwerkingscapaciteit • Hoeveelheid informatie • Vakkennis: duiden van informatie • Beperkte bereidheid tot inzet • Tijd & geld (financiële producten zijn ‘low interest goods’) • Gemakzucht: vadertje staat regelt het wel (DeMarzo: updated beliefs) • Keerzijde: woede als het niet goed blijkt te zijn (Radar, Kassa, Zembla) • Wie is waarvoor verantwoordelijk? (Van Waarden, 2006) • Financiële alfabetisering: informatie + zelfvertrouwen + urgentie

Van publiek naar privaat toezicht • Terugtredende overheid • horizontaal toezicht • toezicht op (zelf)toezicht (vgl. Van Waarden, 2006; Faure, 2007) • principle based supervision ↔ rule based supervision Is dit realistisch? Is het voldoende? • Nee: mislukt zelftoezicht in financiële sector evident • Maar publiek toezicht was ook ontoereikend: witte vlekken • Pleidooi voor Europees toezicht (cie.-De Larosière) • Ergo: 2 sporen: • publiek toezicht internationaal verstevigen • privaat toezicht beter organiseren (prikkels)

Zelforganisatie in het toezicht • Risico modelleren • bv. ALM, VAR (probability of default * loss given default) • Voldoen aan standaarden • Basel-II, SarbOx, SAS-II • License to operate • DSI-registratie • Goedkeuring topbenoemingen door DNB + AFM • Branchekeurmerken • Voorlichting door brancheverenigingen (NVB, VvV) • “Samenwerken: geniet met mate” • Meedenkende advocaten (bv. vrijstelling art. 6.3 Mw) • Dit alles bleek niet voldoende!

Casus 1: pensioenfondsen • Afstand van de overheid: domein van sociale partners • Sociaal domein (arbeidsvoorwaarde: uitgesteld loon) versus financieel domein (geld: oudedagsvoorziening) • Twee betrokken departementen: Min.SZW – Min.FIN • Extern toezicht op financiële aspect: nFTK (DNB) • Intern/extern toezicht op arbeidsvoorwaardelijke aspect: sociale partners • Interne toezichtsorganen (pension fund governance) • Wat dit adequaat? Slechts ten dele. Wat nu?

Casus 2: verzekeraars • Verbond heeft in 2004 een model-complianceregeling ontworpen • Onderdeel van Gedragscode Verzekeraars. • Beoogd: bedrijf houdt zich aan Mw en werkt niet samen met derden die Mw overtreden • Evaluatie invoering in 2006 • Uitkomsten evaluatie • CO’s hebben veel wetten om op te letten • Doelgroep regeling varieert per verzekeraar • Permanente educatie noodzakelijk • Soms ondertekening ‘in control’-statement • Audits vinden nog te weinig plaats • Belangrijke rol voor RvC (direct contact met CO) • Compliance officer moet interne, onafhankelijke toezichthouder zijn

Vertrouwen is goed, maar… “ You teach best what you most need to learn ”

Vertrouwen is… • Trust amounts to the expectation that the other party, even if circumstances change, would stick to an agreement.Khalil, 1994 • Thekey aspect of trust […] concerns the extent to which an organizational form provides reliable knowledge about future outcomes.Gill and Butler, 1996 • Trust is the expectation that arises within a community of regular, hones, and cooperative behaviour, based on commonly shared nowms, on the part of other members of that community.Fukuyama, 1998 • Ergo: het gaat om gedeelde normen (soms ook gedeelde waarden)

Vertrouwen… als niets meer helpt • Ondernemen: onzekerheid over gedrag van anderen • 1ste linie: contract (beschrijving toekomstig gedrag) • 2de linie: reputatie (informatie historisch gedrag) • 3de linie: bilateraal vertrouwen (gedeeld verleden) • 4de linie: multilateraal vertrouwen (gedeelde cultuur) • ‘high trust’: is dat verantwoord? • Waar vertrouw je dan eigenlijk op? • Hoe kun je controleren? Informatie, kennis? • Wanneer is vertrouwen onvoldoende? • Is dreigement van hoge straf geloofwaardig?

Te veel vertrouwd op… • De deskundigen • Destructieve prikkelstructuur • Afwijkende meningen werden niet gehoord • De markt • Voor sommige producten was er niet eens een markt • De overheid • Kan niet eindeloos geld bijlenen • Heeft niet overal verstand van (bv. bankieren) • Toezicht op toezicht houdt een keer op

Te weinig vertrouwd op: • Dissenting opinions (bv. Buiter over IJsland) • Gezond verstand • Koop niets dat je niet snapt • Verkoop niets dat je zelf niet zou kopen • Simpele principes: lenen kost geld, sparen levert geld op, etc. (Hiele, Verdegaal, e.a.) • Eksteroog / boerenverstand • Dit kan niet goed zijn • KIS-principe

… maar controle is beter • Rol compliance officer: zorgen dat onderneming zich aan relevante wet- en regelgeving houdt • Inclusief de feitelijk leidinggevenden • Vinkjes zetten is niet voldoende • Verspreiden van kennis, waarden, normen • Bewustzijn verhogen (dilemma’s bespreken, fouten melden) • Dubbele rol: interne raadgever + politieagent • Weinig machtsmiddelen (RvB, RvC) • Voorbeeld compliance in financiële sector • modelcode mededinging van Verbond van Verzekeraars • attenderen op clementieregeling NMa

Conclusies Bevindingen • Overheid trekt zich terug uit het toezicht • In financiële sector zijn de risico’s anders dan in andere sectoren • Bovendien heeft zelftoezicht evident gefaald Aanbevelingen • Daarom: voorzichtig met terugtrekken • Samenwerkende toezichthouders nodig • Actievere rol compliance officers (interne toezichthouders) • Ondertussen mag de consument zelf ook wel wat beter opletten

Stellingen • Publieke en private toezichthouders zijn tekort geschoten, want ze hebben de crisis niet voorkomen. • Publieke toezichthouders moeten meer samenwerken, maar niet samengaan. • Private toezichthouders moeten eerst laten zien dat ze het zelf kunnen. • Gedragsverbetering moet meetbaar worden gemaakt: “what gets measured, gets done”. • De consument moet meer eigen verantwoordelijkheid nemen.

Verdere informatie • www.nmanet.nl • s.g.vanderlecq@nmanet.nl • http://people.few.eur.nl/vanderlecq • vanderlecq@ese.eur.nl

Publiek en privaat toezicht op financiële markten