Beinþynning

1. Beinþynning Magnús Jóhannsson prófessor læknanemar 2013

2. Beinin • eru stöðugt að eyðast og myndast • beinagrindin endurnýjar sig á um 10 árum • eftir 35-40 ára aldur fer beinmassinn minnkandi • eftir tíðahvörf tapast beinmassi hratt • beinþynningu hefur verið lýst við faraldur • beinþynning eykur hættu á beinbrotum

3. Beinbrot • beinbrot eru verulegt heilbrigðisvandamál • þau kosta mikið í kerfinu, vinnutap, þjáningar og ótímabæran dauða • einkum tvennt stuðlar að beinbrotum • aukin fallhætta (aldur, sum lyf, …) • beinþynning (aldur, konur, sum lyf, næring, …)

4. Umsetning beina • osteoblastar – mynda beinvef • osteoclastar – eyða beinvef • osteocytar – beinfrumur sem mynda net • þarna þarf að vera fínstillt jafnvægi

5. Ca í blóði • Ca-þéttni í blóði þarf að vera rétt m.a. til að ertanlegar frumur starfi rétt og bein séu heilbrigð • ýmis hormón hafa áhrif sem miða að því að stilla Ca-þéttni í blóði • parathormón (PTH) • kalsitónín • D-vítamín • östrógen

6. Hormónin • parathormón (PTH) • ↑Ca úr beinum, ↑Ca frásog, ↓Caútskiln. í nýrum • kalsitónín • ↓Ca úr beinum (osteoclastar) • D-vítamín • ↑Ca frásog, ↓Caútskiln. í nýrum • östrógen • mótverka PTH, örva osteoblasta

7. Sjúkdómar í beinum • beinþynning er algengust og mikilvægust • iktsýki • langtíma notkun barkstera • meinvörp í beinum • Pagets sjúkdómur í beinum (Í öllum tilvikum sams konar meðferð)

8. Lyf sem valda beinþynningu og/eða auka hættu á beinbrotum • barksterar (skammtar og lengd meðferðar) • flogaveikilyf • andretróveirulyf • ópíóíðar (fallhætta, beinþéttni?) • prótónupumpuhemlar (PPI)(Ca-frásog?)

9. beinþéttnimælingar • röntgen (mjög lítill skammtur) • einfalt, fljótlegt, ódýrt

10. Lyf við beinþynningu • bisfosfónöt • östrógen • parathormón • strontium • D-vítamín • Ca-sölt („kalk“) • ný lyf eru á leiðinni

11. Bisfosfónöt • alendronat, zoledronat, o.fl. • gefin í inntöku eða í æð • gefin daglega, vikulega --- einu sinni á ári • verka beint á osteoclasta og hindra starfsemi þeirra • lyfin verka ver ef D-vítamín skortir • mjög sjaldgæf en fræg aukaverkun er drep í kjálka (osteonecrosis of thejaw)

12. Östrógen • áður fyrr voru mest notuð alls kyns östrógen eða s.k. tíðahvarfahormón • nú er aðallega notað raloxifensem er sértækur östrógen-viðtakatemprari (SERM) • hemur osteoclasta og örvar osteoblasta • hefur ekki östrógenáhrif á brjóst og leg

13. Parathormón (PTH) • aðallega sem teriparatid(hluti af PTH) – gefið daglega sem stungulyf • þetta lyfjaform gerir lyfið óhentugt til langtímanotkunar

14. Strontiumranelat • Gefið sem mixtúra daglega • eykur beinmyndun og minnkar niðurbrot • Srer skylt Ca (skoðið lotukerfið) og byggist inn í bein í stað Ca þar sem það situr árum saman

16. Ca-sölt (kalk) • Ca-glúkonat, Ca-laktat • eykur framboð Ca til frásogs í þörmum • allir með beinþynningu (eða í áhættuhópi) ættu að taka aukalega kalk og D-vítamín • RDS 800-1000 mg af Ca

17. D-vítamín • D-vítamín er hormón og virkast sem 1,25(OH)2D3 • fæst í fæðu (t.d. lýsi) og með sólarljósi • skortur veldur m.a. beinkröm og beinþynningu • hversu algengur er skortur? – 70% í Evrópu? • hverjir eru nauðsynlegir dagskammtar? • RDS 10-20 µg (400-800 ae) – er það nóg?–næsta glæra • meðferð við skorti er gjöf D-vítamíns • D-vítamíneitrun er þekkt en það þarf mjög stóra skammta (>100 µg/d eða 4000 ae/d fyrir >9 ára) • kölkun í mjúkvefjum; hátt s-Ca; nýrnasteinar

18. Ráðlagðir dagskammtar (RDS) fyrir D-vítamín *Frá 1–2 vikna aldri er ráðlagt er að gefa ungbörnum D-vítamíndropa (10 μg/dag).

19. D-vítamín (2) • er hægt að greina skort? • 25(OH)D3 í sermi 30-90 ng/ml (75-225 nmol/ml) (ekki alþj. viðurkennt) – aðrir setja mörkin við 20 ng/ml (50 nmol/ml) • áhættuþættir fyrir D-vítamínskort • lítið sólarljós (dökk eða gömul húð, sólarvörn, …) • lítil inntaka (lélegt fæði) • offita • konur eru í meiri hættu

20. Januar – Juni 2011 LSH Allir aldurshópar 54.3% < 45 nmol/L 90.6 % < 75 nmol/L Börn 0-16 ára 70.6% < 45 nmol/L 96.7% <75 nmol/L Jan-juni 2011 n=3362/262

21. D-vítamín (3) • D-vítamín er viss tískubóla um þessar mundir og sumir halda fram að það sé allra meina bót • beinþéttni (bætir hana, fækkar brotum, vel staðfest) • langlífi (veikar vísbendingar eru um lengra líf) • styrkur vöðva (fallhætta)(veikar vísbendingar um bættan) • hjarta- og æða sjd. (vörn; vafasamt) • sykursýki (hugsanlega meiri hætta við D-vít. skort) • krabbamein (brjóst og ristill - vörn)(?) • sýkingar – minni hætta (?); sólböð við berklum áður fyrr • heilastarfsemi (minnið, skilningur, heilabilun, Parkinson)(?)

22. D-vítamín (4) • D-vítamínskortur stuðlar að beinþynningu og eykur hugsanlega hættu á nokkrum öðrum sjúkdómum • D-vítamín gjöf gæti hugsanlega verið fyrirbyggjandi í þessum tilvikum en það er ósannað • D-vítamín gjöf gæti hugsanlega verið læknandi í þessum tilvikum en það er ósannað • kannski gerir D-vítamín gagn en bara við skort • mjög stóra skammta þarf til að gera meiri skaða en gagn

23. D-vítamín (5) • sumt af því sem haldið er fram um D-vítamín virðist of gott til að geta verið satt – í slíkum tilvikum er það venjulega ekki satt! • sumt af því sem haldið er fram um D-vítamín er meira í ætt við trúarbrögð en vísindi! • Það er samt staðreynd að D-vítamínskortur er landlægur og algengur