Leren dat maatschappelijk werkt!

1. Leren dat maatschappelijk werkt! Leren je beroepsidentiteit te versterken als maatschappelijk werker in een instelling Lies Schilder 27-1-2010 Alumni bijeenkomst MWD Hogeschool van Arnhem en Nijmegen

2. Opbouw verhaal Identiteit maatschappelijk werker Spanningen Versterken identiteit Professionalisering: klassiek en lerend Kennis: expliciet en impliciet 4 Leerstrategieën Belang van impliciete kennis voor identiteitsversterking maatschappelijk werk Hoe? > Communities of Practice Leerstrategieën in de praktijk: casestudy Conclusies Moraal van het verhaal

3. Wie ben ik, dat ik… • Laura D onder toezicht laat stellen? • Vertrouwen stel in de moeder van Savanna? • Op mijn eigen intuïtie afga? • Iets op een andere manier doe dan mijn manager wil?

4. Wat is een beroepsidentiteit? ‘De persoonlijkheidskenmerken die je opdoet door de verplichtingen op je te nemen van een activiteit die zowel gedisciplineerd is, als sociaal geëngageerd’ M. Davies in ‘Thinking like an Engineer’

5. Wie ben ik als maatschappelijk werker? Iemand die mensen tot hun recht laat komen als persoon en burger, in wisselwerking met hun sociale omgeving.

6. Welke eigenschappen heeft een gemiddelde maatschappelijk werker? • Hogere beroepsopleiding • Normatief beroep • Relationeel: vertrouwensrelatie als basis • Persoonlijk: eigen persoon is instrument • Emanciperend: cliënt leren zichzelf te versterken • Breed: multidisciplinair, open, onzeker • Zwakke status: geen wettelijke bescherming, lage salarissen, zwak georganiseerd (NVMW). • Vrouwelijk: wat betreft uitvoering. Mannelijk wat betreft aansturing • Ingebed in organisatie: loyaal, werknemer, gezagsrelatie, teamwerk, spanning beroep - functie

7. Identiteitscrisis? ‘Ik ken geen andere baan waar je zo hard werkt en waar de hele wereld boos op je is, waar je altijd te kort komt…[maar] wie doet het dan, voor die kinderen in de bres springen?’ Gezinsvoogd Brigitte in Premtime 3-12-2009. Identiteit van maatschappelijk werker ontwikkelt zich op kruispunt van persoon, beroep, organisatie en maatschappij: dat is vragen om spanningen!

8. Spanningen Hanteren van gezag èn creëren vertrouwensrelatie (grijp ik wel of niet in?) Vertrouwen op je gevoel èn werken volgens het boekje (wie weet het beter?) Professionele autonomie èn gezagsrelatie met de instelling (wie is de baas?)

9. Hoe kun je je professionele identiteit versterken? • Klassieke insteek: • wetenschappelijke Body of Knowledge • socialisatie in de beroepsgroep • professionele autonomie • gesloten, gezaghebbend beroep • eigen beroepsethiek, tuchtrecht wettelijke erkenning • organisatie = ondersteuning • Lerende insteek: • persoonlijke body of knowledge • socialisatie op werkplek • gedeelde verantwoordelijkheid • open professionaliteit • moreel beraad, kritische zelfreflectie • spanning beroep – functie

10. Heb ik kennis of ben ik kennis?

11. Ik heb kennis: scheiding tussen mijn denkend zelf en fysieke wereld. Leren = Toe-eigening van ‘de leer’. Favoriet bij klassieke professionals. Geeft status, controle en eigen domein. Kennis = • Expliciet • Objectief • (Natuur=)wetenschappelijk • Methodisch • Voorspelbaar • Universeel

12. Ik ben kennis: al mijn kennis is persoonlijke kennis Leren = in praktijken ontdekken hoe ik en de wereld op elkaar reageren (‘kennisact’). Kennis = • Impliciet • Veranderlijk • Levendig • Contextueel • Belichaamd • Praktisch

13. Leerstrategieën • Van expliciete kennis naar impliciete kennis door opleiding en training (internalisatie) • Van expliciete kennis naar expliciete kennis (combinatie) • Van impliciete kennis naar expliciete kennis door reflectie en beschrijving (externalisatie) • Van impliciete kennis naar impliciete kennis door delen van ervaringen (socialisatie) bron: Nonaka & Takeuchi

14. Voorbeelden van strategieën • Internalisatie: ‘Tevens zal ik HET BOEK, VAN Bouwkamp en de Vries nooit meer vergeten. Dit liep als een rode draad door de opleiding heen’ (H.Wolters in Alumninieuwsbrief juni 2009) • Combinatie: ‘Hierdoor kreeg ik de kans me verder te verdiepen in het opstellen en wijzigen van beleidsstukken’ (A.Duyn-van den Hurk in Alumninieuwsbrief december 2009)

15. Vervolg voorbeelden • Externalisatie: ‘Daarom is het schrijven van een reflectieverslag zo belangrijk, dan zet je de dingen weer op een rijtje’ (Coördinator in mijn onderzoek) • Socialisatie: ‘In een klein groepje werden moeilijkheden besproken en rolden de nodige tranen’ (A.Hermans in Alumninieuwsbrief december 2009)

16. Impliciete kennis: belangrijke bron voor identiteitsversterking Erkenning impliciete kennis stimuleert empowerment van sociale beroepen Maatschappelijk werker is zelf Creator van Knowledge: benoemt eigen kennis en kunde als expertise Wordt in HBO opgepakt door Lectoraten Daarvoor zijn externalisatie en socialisatie geschikt.

17. Externalisatie: expliciteren van impliciete kennis • Benoemen en beschrijven van impliciete kennis > uitbreiding expliciet kennisbestand > overdragen via scholing en training. • Expliciete (systematische, instrumentele, objectieve) kennis blijft norm. Maar wel: • Andere route naar kennis (bottom-up, praktijk-gestuurd) • Gericht op ontwikkelen van praktijkwetenschap (kunde)

18. Socialisatie: delen van impliciete kennis • Delen van kennis is altijd gebonden aan lichaam, plaats, en tijd (embodied, embedded, situational knowledge, lichaammachine) (Van der Laan) • Je leert over datgene waarnaar je aandacht wordt getrokken (focus) (Polanyi). • Als het focus verschuift wordt impliciete kennis expliciet, en expliciete kennis (weer) impliciet. • Leren verloopt via participatie. Alleen door delen van ervaringen wordt impliciete kennis leerzaam.

19. Communities of Practice: impliciteren èn expliciteren COP = gezamenlijke onderneming waarin mensen betekenis geven aan zaken. (E.Wenger) door: • Participatie > ervaring dat je (wel/niet) van betekenis bent voor anderen. • Onderhandeling in ‘economies of meaning’ > toeëigening van standpunten. • Reïficatie > betekenissen geven en vastleggen in objecten.

20. Leerstrategieën voor identiteitsversterking in de praktijk

21. Casestudy: leertraject • Participatief handelingsonderzoek in een instelling voor verslavingszorg. • Doel: professionalisering inhoudelijk coördinatoren na fusie en bij invoering nieuw zorgmodel. • Visie: bottom-up kennis ontwikkelen. • Middel: leertraject met relationele ontwerpmethode. • Analyse: kwalitatieve, multi-methodische analyse.

22. Internalisatie: van expliciet naar impliciet Niet vaak spontaan door maatschappelijk werkers ingezet Indien wel, dan voor zelfversterking en solidarisering Wel vaak door begeleider en stafmedewerkers ingezet Werkvormen > meervoudige perspectieven, kritische reflectie Artikelen > worden weinig gelezen en gebruikt Theoretische concepten > worden nauwelijks gebruikt Beroepsinhoudelijke bijeenkomsten > versterking beroepsbesef, enthousiasme en inspiratie, standpuntbepaling Conclusie: voor Internalisatie zijn sturing en bemiddeling wenselijk.

23. Combinatie: Van expliciet naar expliciet • Niet spontaan, zelfs liever niet • Indien wel: dan belemmerd door waan van de dag. • Vraagt continuïteit en langdurige concentratie • Men lift graag mee met begeleider • Hierdoor zwakke positie in organisatie (geen weerwoord tegen dominante kaders) • Functie domineert beroep Conclusie: voor Combinatie zijn sturing en bemiddeling wenselijk.

24. Externalisatie: van impliciet naar expliciet Wordt vaak en vruchtbaar toegepast, zowel gepland (schriftelijk en mondeling) als spontaan (mondeling) • Maken en bespreken van leerdoelen, casuïstiek, evaluatieverslag > eigen betekenisgeving, kritische zelfreflectie, bewustwording • Vertellen van ‘kleine verhaaltjes’ > tegenwicht tegen model-taal • Oppeppen zelfvertrouwen > ‘vakvrouw’, ‘zie je wel, ik ben niet gek’ • Uitwisselen uitvindingen (bypass) Conclusie: Externalisatie vraagt relatief weinig sturing.

25. Socialisatie: Van impliciet naar impliciet Wordt voortdurend ‘van zelf’ toegepast met positieve effecten. • Rake opmerkingen > eigenzinnigheid en eigenaardigheid als katalysator voor cruciale leermomenten • Delen van emoties: huilen, lachen, boos zijn > troost, ontspanning, conflictoplossing • Informele contacten > uitwisseling van kennis • Elkaar leren kennen > gezien en gehoord worden, achterste van je tong laten zien, er mogen zijn, er toe doen • Zelfspot en humor > kritische zelfreflectie, metareflectie, hanteren spanningen en dubbelzinnigheden • Enthousiasme > stimuleert leerproces • Veilige leeromgeving nodig Conclusie: maatschappelijk werkers zijn experts in leerzame socialisatie, vraagt veilige leeromgeving.

26. Conclusies 1. Internalisatie en combinatie zijn zwakke kanten van mw. Die zijn wel favoriet bij overheid, managers en wetenschappers. Nodig: Sturing en bemiddeling. Werkplek als school 2. Maatschappelijk werkers zijn sterk in externalisatie en socialisatie. In socialisatie zijn het uitblinkers. Nodig: Eigen professionele ruimte , informele momenten, vertellen en opschrijven van ‘kleine verhaaltjes’. Werkplek als leefwereld 3. Dialoog tussen expliciete kennisdragers en impliciete kennisdragers vindt nauwelijks plaats. Is echter cruciaal voor identiteitsversterking maatschappelijk werkers. Nodig: Maatschappelijk werkers meer naar buiten en gezagsdragers meer naar binnen. Werkplek als lerende organisatie

27. De moraal van het verhaal Word sterker in de leer, maar zorg dat de leer ten dienste staat van het leven. • Benoem je persoonlijke kennis als expertise. Neem gezag. • Claim ruimte voor dubbelzinnigheid, onzekerheid, twijfel, morele reflectie. • Laat je horen en zien. Professionalisering is strijd. • Val je manager, stafmedewerker, wetenschapper, ambtenaar lastig. Bemoei je met hen, overtuig hen van het belang van maatschappelijk werk. • Word actief lid van de beroepsvereniging. • Blijf lid van de alumnivereniging. • Wees jezelf!