Njega zaraznih bolesnika i infektivne bolesti

1. Njega zaraznih bolesnika i infektivne bolesti Doc. drBranislav Mihajlović PanevropskiUniverzitet APEIRON

2. Specifičniimunitet se sastojiod • c elu l a r n o g i • h um o r a l n o g imuniteta koji se međusobno dopunjuju.

3. C e l u l a r n i imunitet se zasnivana T-limfocitima. • Da bi T-limfociti mogli da sudjelujuu mehanizmu celularne odbrane, prvo treba da se senzibiliraju antigenompreko makrofaga, pa kada ponovo dođu u dodir sa istim antigenom, oslobađajuenzime, limfokine, koji igraju važnuulogu u daljem imunom procesu. • Preko limfokina kao medijatora T-limfocitimogu djelovati na uzročnike u stanici, na samu stanicu i na B-limfocite.

4. H u m o r a l n i i m u n i t e t se zasnivanastvaranjuspecifičnihantitijelakoja se nazivajuimunoglobulini. • Imunoglobulinisubjelančevinekojesintetizirajuplazma-stanice. • Plazma-stanicenastajuiz B-limfocitanakonnjihovestimulacijeantigenomiliantigenskomdeterminantomposredstvompolinuklearailimakrofaga.

5. Ova antitijela se vežu samo na odgovarajućeantigenekojisuinduciralinjihovostvaranjeinatajnačinihneutraliziraju. • Spajanjemantigenaiantitijelanastaje imuni kompleks koji podliježe fagocitoziodretikuloendotelijalnogsistema. • Imunoglobulinisubjelančevineživotinjskogporijeklakojesuobdarenepoznatomaktivnošćuantitijela. • Nalazese u plazmi, cerebrospinalnomlikvoru,mlijeku, pljuvački, limfnimžlijezdama,slezeni i mokraći. • Zadatak im je da neutrališu antigene koje dospijevajuu organizam i koji stimulišu njihovo stvaranje.

6. Specifična odbrana-treća linija odbrane organizma Imunološka reakcija ima za ciljda stvori: • dovoljne količine imunoglobulina-antitijela koja fiksiraju za sebe stranu materiju ili njene fragmente, koje će kasnije „ponuditi“na gutanje makrofagnim ćelijama (ćelijama retikulo-entotelijalnog sistema-RES), • dovoljan broj senzibiliziranih limfocitaimunološke memorije, čiji će dalji zadaci biti da kod novih susreta sa takvim istim strukturama(antigenima) brže i izdašnije reaguju u odbrambenoj reakciji treće linije odbrane. Panevropski Univerzitet APEIRON

7. Specifična odbrana organizma-imunitet Prirodni zadatak: • očuvati svoje-uništiti strano! Taj zadatak obavljaju različite vrste ćelija-ubica nakon prethodnih instrukcija koje pomoću biohemijskih signala (citokina) dobijaju od drugih ćelija imunog sistema. Osnovni atributi imuniteta su: • specifičnost i memorija. Panevropski Univerzitet APEIRON

8. Memorija je obezbijeđena starim-malimlimfocitima populacija B i T koji preživljuju nakon prvog susreta sa nekom stranom materijom i koji u ponovnom susretu sa istom materijom pod djelovanjem toga antigena i citokinskih signala vrlo brzo proliferiraju ( bivaju umnoženi) uvijek sa istim osobinama- prijemnicima ili receptorima za već upoznat antigen. Tu obnovljenu populaciju limfocita nazivamo klon. Panevropski Univerzitet APEIRON

9. Pored uklanjanja stranih supstancija imunisistem ima prirodni zadatak da uklanja i sve tragove odumrlih ćelija iz vlastitog organizma i ćelija koje su patološki izmijenjene t.j.vlastitih malignih ćelija. Postoje mišljenja da u prosjeku svaka vrsta naših ćelija, od rođenja do smrti, prilikom svog umnožavanja daje oko 10% maligno izmijenjenih potomaka, a koje organizam “čisti“ pomoću imunog sistema. Panevropski Univerzitet APEIRON

10. Vodeće uloge u imunim reakcijama imaju sistemi: • B limfocita, koji se naziva humoralnim imunitetom (od lat. humor-tečnost), • T ćelijski sistem-koji se naziva celularnim imunitetom (od lat.cellula-ćelija )i • HLA (od eng. human leucocyte antigens) sistem koji je poznat i kao sistem MHC (od engl. main hystocompatibility complex) , glavni sistem histokompatibilnosti, tj. sistem koji obezbjeđuje tkivnu podudarnost. MHC sistem je genetski diktiran i nije promjenljiv. Panevropski Univerzitet APEIRON

11. Humoralni imunitet odlikuje se produkcijom imunoglobulina, koje nazivamo i antitijelima. Antitijela stvaraju limfociti tipa B koji nastaju iz zametne loze svih krvnih ćelija iz koštane srži i koji doživljavaju potrebne transformacije sazrijevanjem u koštanoj srži. Zreli B limfociti dolaze u krvotok a iz njega u međutkivne prostore i tu se ponašaju kao straža spremna da svakog časa reaguje protiv strane materije. Panevropski Univerzitet APEIRON

13. Dozrijevanje ove populacije limfocita kod ptica odvija u jednom vrećastom organu uz crijeva, a pošto se vreća (kesa) na latinskom zove „bursa“ (t.zv.Bursa Fabricii-kod ptica) to je po početnom slovu “B“ nazvana čitava populacija, B limfociti. Ovoga organa nema u sisara, znači ni u čovjeka, jer je kod viših organizama i taj sistem usavršeniji,ali je imeostalo. Panevropski Univerzitet APEIRON

14. B limfociti na svojim površinama imaju dvijevrste receptora: imunoglobuline tipa D (delta) i imunoglobulinima slične proteinske molekule iz MHC klasa. Ovi receptori sa dosta specifičnosti prepoznaju u kontaktu sve što je strano i nefiziološko i nakon vezivanja sa takvim supstancijama signaliziraju unutrašnjosti B limfocita potrebu da seoni brzo dijele u nove ćelijske loze-klonove . Panevropski Univerzitet APEIRON

15. Novi B limfociti jednim dijelom doživljuju tzv. blastnu transformaciju, odn. neku vrstu “podmlađivanja“ primajući morfološki i funkcionalno izgled nedozrelih B limfocita, koje nazivamo plazmaciti ili plazma ćelije.

16. Nove plazma ćelije su sposobne da produkuju imunoglobuline, četvorolančane proteinske lance, koji su jednim dijelom uzajamno spojeni a drugim-kraćim dijelom rastavljeni, pa nalikuju slovu Y. Granati dio je sposoban da se veže za materije koje su podražile predačke B limfocite.

18. Novostvoreni imunoglobulini imaju veoma visoku specifičnost usmjerenu samo protiv onih antigena koji su prethodno podražili „roditeljske“ B limfocite. Svaka strana, ili vlastita ali izmijenjenamaterija, koja se nađe u organizmu a sposobna je da izazove imunološku odbrambenu reakciju naziva se antigenom. Tu ne spadaju materije koje unosimo hranom i koje se u krajnje razgrađenom obliku pojavljuju u krvi. Panevropski Univerzitet APEIRON

20. Imunoglobulini su građeni od po dva para lanaca polipeptida (proteina): • jedan par je središnje položen i duži je od drugog. Takve molekule se nazivaju „teški lanci“. • Sa vanjske strane položeni su paralelni i nešto kraći polipeptidni lanci, nazvani „laki lanci“. I teški i laki lanci na jednom kraju koji je račvasto podijeljen zajednički se zavšavaju. Svi lanci su na nekoliko mjesta uzajamno povezani disulfidnim vezama- S-S mostovima. Panevropski Univerzitet APEIRON

21. Čitava složena molekula je slična stilizovanom slovu Y pri čemu su dijelovi krakova toga “ipsilona” zaduženi da se vežu za antigene, a jednostruki krak da se veže za površine fagocitnih ćelija, i to uglavnom makrofaga.

22. Makrofazi imaju na površinama takođe različite receptore, među njima i sistem “hvataljki“ MHC tipa za koje se hvataju već povezani kompleksi antigena (Ag) i imunoglobulina (Ig), nakon čega se odvija njihova ingestija (gutanje) u fagocite.

23. Imunoglobulini su suviše mali da bi na takav način stvarali komplekse i sa bakterijama, već se sa svih strana kače za njih svojim “rašljastim“ dijelovima (t.zv.Fab fragmentima), a jednostruke dijelove (zvane Fc fragmenti) koriste za kačenje na makrofage. Takvo oblaganje velikih ćelija kao što su bakterije ili paraziti nazivamo opsonizacijom. Panevropski Univerzitet APEIRON

24. Imunoglobulini, svi od reda, imaju veći dio strukture koji je uzajamno identičan u pogledu redoslijeda aminokiselina (AK) od kojih su građeni, ali ipak razlike postoje na svim dijelovima lanaca, kako u rasporedu pojedinih aminokiselina, tako i u dužini lanaca, mada su morfološki vrlo slični. Panevropski Univerzitet APEIRON

25. Dio imunoglobulina koji je rašljast je onaj dio koji je najvarijabilniji u pogledu redoslijeda aminokiselina što mu daje sposobnost da se izvija i oblikuje prema fizičkim oblicima (!) različitih antigena (hipervarijabilna regija). Taj dio molekule se zove Fab-fragment (od eng.Fragment antigen binding). Panevropski Univerzitet APEIRON

26. U zavisnosti od navedenih razlika imunoglobuline dijelimo na 5 klasa koje su nekada označavane grčkim slovima alfa, mi, epsilon, gama i delta a sada se obilježavaju latinički :A,M,E,G i D. Laki lanci imaju samo dvije strukturne varijante, grčki označene kao “kapa“ i“ lambda“ ili kao K i L. Jedan imunoglobulin, bilo koje od navedenih 5 klasa ,može u sebi imati ili samo par „kapa“, ili samo par „lambda“ lanaca,obje ne. Panevropski Univerzitet APEIRON

27. Najjednostavnije građen, ali najviše prilagodljiv, trajan i najsposobniji za održavanje specifičnosti reakcije jeste imunoglobulin G. On je prototip Ig za sve opise. Monomeran je (jednostruk); molekula ne može da se veže sa sebi sličnom IgG ili nekom drugom Ig molekulom, ali se javlja u 4 izoformne varijante. Panevropski Univerzitet APEIRON

28. IgG se nakon antigenskog podražaja sintetizira nekoliko dana nakon pojave IgM, ali njegove koncentracije u krvi, likvoru i drugim tjelesnim tečnostima ostaju trajno povišene do „granice efikasnosti“. Njegov Fab fragment je među svim Ig najpilagodljiviji oblicima antigena pa kažemo da on ima najveći stepenspecifičnosti. Koncentracije u krvi su mu daleko više od koncentracija ostalih Ig, pa ga skupa sa senzibiliziranim limfocitima imunske memorije, smatramo osnovnim čuvarem trajne imunosti. PanevropskiUniverzitet APEIRON

29. IgM je najveći imunoglobulin. Njega sačinjava 5 identičnih četvorostrukih Ig lanaca, vezanih Fc krajevima (donji krak ipsilona!) jednim proteinom zvanim vezni ili “J lanac“ (od engl. Join chain). Raspored tih 5 Ig molekula u ovoj cjelini liči na petokraku zvijezdu čiji su vanjski kraci rašljasto podijeljeni a svaki krak „rašlji“ može da veže po jedan antigen. Teorijski, to znači da IgM može da ima 10 veznih mjesta za Ag i stoga je on najaktivniji u prvim danima imunskog reagovanja. Nevolja je u tome što su ta vezna mjesta na Fab fragmentima manje specifična, tj.manje “probirljiva”, za razne Ag, pa je njihova trajna uloga manje efikasna nego u IgG. Panevropski Univerzitet APEIRON

30. Imunoglobulin A slične je osnovne strukture. Kod njega postoji povezanost uglavnom samo dva osnovna kompleksa teških i lakih lanaca i stoga kažemo da je on dimeran (dvostruk,a samo nekad trostruk Panevropski Univerzitet APEIRON

31. Osim u krvi i tjelesnim tečnostima on se, za razliku od ostalih imunoglobulina, lako može naći u većim koncentracijama i u vanjskimsekretima kao što je mlijeko majke, pljuvačka, suze, alveolarna tečnost u plućima, na svim površinama mukoza i sl. On se dijelom, pomoću t.zv. M ćelija, transportuje kroz epitel iz cirkulacije na površine mukoza, a dijelom se stvara lokalno, od plazma ćelija raspoređenih u subepitelnom prostoru. On je glavna zaštita sluzokoža uopšte a posebno sluzokoža digestivniog trakta djece na podoju.

32. Imunoglobulin E izgleda da ima nešto duži niz aminokiselina u svojim teškim lancima. On je jednostruk (monomeran) i nalazi se u krvi u nižim koncentracijama od ostalih opisanih imunoglobulina. Njegova uloga vezana je za tok alergijskih reakcija t.j.reakcija preosjetljivosti, kada mu koncentracija naglo raste. Ipak, detalji njegovih ostalih funkcija nisu dovoljno jasni. Poznato je da porast koncentracije IgE u toku alergijske senzibilizacije ide uporedo sa porastom broja eozinofilnih leukocita u krvi i u međućelijskim prostorima. Panevropski Univerzitet APEIRON

33. Izgleda da je njegova osnovna uloga u pobuđivanju funkcionalne aktivnosti eozinofila koji se, u slučajevima parazitske infestacije, nakupljaju oko parazita u kojeg direktno „uprskavaju“ proteolitičke enzime iz svojih eozinofilnih granula (eozinofilno-nešto što se boji u crveno bojom eozin). Stoga možemo da pretpostavimo da je osnovna uloga IgE da, skupa sa eozinofilima, vodi borbu protiv parazita, što je u filogenetskom pogledu razumljivo. Panevropski Univerzitet APEIRON

34. Imunoglobulin D se u krvi susreće u iznimno niskim koncentracijama. Poznato je samo da je on strukturno vrlo sličan “ranoj molekuli“ IgM i da je obilno raspoređen kao neki vlaknasti pokrov po površinama B limfocita (na T limfocitima ga nema). Smatra se da on igra glavnu ulogu u prenošenju signala o postojanju antigena protiv kojeg će novi B limfociti, nakon blastne transformacije u plazmacite, stvarati odgovarajuće imunoglobuline. Znači, on bi skupa sa molekulama sistema MHC imao ulogu primaoca i prenosioca signala iz okoline u unutrašnjost B limfocita. Panevropski Univerzitet APEIRON

35. Celularni imunitet - sistem T limfocita T ilimfociti su druga važna limfocitna populacija koja podstiče, kontroliše i održava imunske reakcije. Limfociti klase T nastaju takođe u kostnoj srži iz zajedničkih začetnih (stemm) ćelija kao i drugi celularni elementi krvi. Djelimično diferencirani predhodnioci T loze prelaze iz kostne srži u cirkulaciju i nakupljaju se u grudnoj žlijezdi-timusu u kome nastavljaju dalje dozrijevanje. PanevropskiUniverzitet APEIRON

36. Po nazivu“ timus“ dobili su i oznaku „T“. Dovršenje sazrijevanja konačno se odvija u tzv. “zonama zavisnim od timusa“ („timus ovisne zone“) u limfoidnim organima, slezini i limfnim čvorovima. Nakon toga zreli T limfociti pojavljuju se u cirkulaciji a potom, po potrebi, u svim dijelovima organizma.

37. T limfociti se uzajamno razlikuju po molekulama bjelančevina koje nose na svojim površinama i koje takodjer služe kao receptori intercelularnih signala. Ove receptorske molekule nazivaju se CD molekule,markeri Panevropski Univerzitet APEIRON

38. T limfociti koji nose CD 4 markere imaju višestruke uloge i predstavljaju centralnećelije imunskog sistema uopšte. Oni se nazivaju „pomoćnički“ ili“začetnički“ (od engl.helper , inducer) T limfociti jer imaju sposobnolst produkcije limfokina, proteinskih signala koji: • stimulišu na sazrijevanje B limfocite, • zaustavljaju umnožavanje klonova B limfocita, Panevropski Univerzitet APEIRON

39. “Komanduju” plazmacitima produkciju imunoglobulina i obustavljauju istu kada je to potrebno, • utiču na ubrzanje ili usporavanje migracije makrofaga ,a izgleda,i polimorfonuklearnih leukocita, • induciraju produkciju drugih citokina u monocitima i koče istu, • daju inicijalne signale t.zv “ćelijama ubicama“da djeluju citolitički protiv vlastitih, virusima zaraženih, ćelija , • induciraju citolitičke učinke protiv tumorozno izmijenjenih ćelija i t.d. Panevropski Univerzitet APEIRON

40. Druga subpopulacija T limfocita ima na površinama markere iz klase CD 8. Možda bi se moglo reći da CD sistem markera uopšte ima zadatak da „sortira“ mlade ćelije u odgovarajuća tkiva i organe još u toku embriogeneze. Panevropski Univerzitet APEIRON

41. CD 8 limfociti imaju dvije vrste uloga u imunosti i to : • kada prime signale od CD 4 oni zaustavljaju imunske reakcije, pa se stoga zovu i T supresorske ćelije i • imaju sposobnost da putem svojih receptora prepoznaju vlastite ćelije koje su zaražene virusima odnosno drugim intraćelijskim parazitima, te da ih enzimatski liziraju-ubiju. Stoga se nazivaju i „citotoksični T limfociti“odn. “T limfociti-ubice“. Panevropski Univerzitet APEIRON

42. Oni čiste tijelo od zaraženih vlastitih ćelija onda kada to ne može da uradi sistem imunoglobulina i komplementa.

44. Signalni proteini koje proizvode limfociti zajedničkim imenom nazivaju se interleukini. Ulogu citotoksičnih limfocita ubica imaju još i barem 2 populacije ćelija koje morfološki nalikuju limfocitima (a to nisu?). To su K ćelije (killer-ubica) i NK (natural killer, prirodne ubice),mada se u najnovije vrijeme govori samo o NK ćelijama,zvanim još i”veliki granulirani limfociti”. Panevropski Univerzitet APEIRON

45. Ovim kratkim pregledom predstavljena je treća linija odbrane,koja je mnogo složenija i sinhronizovanija od prve 2 linije. Nakon prodora mikroorganizama u tijelo domaćina u toku vremena koje nazivamo periodom inkubacije događaju se brojne imunološke reakcije („imunološko obilježavanje“) koje se u brojnim slučajevima nastavlja indukcijom upalnogprocesa. Naravno imunološki odgovor je ubrzan i stimulisan tokom upale i ta dva fenomena su nerazdvojna. Panevropski Univerzitet APEIRON

46. Akutna: hroničnabolest Akutna bolest brzo nastaje, kraće traje (na prim. do 2 mjeseca). Hronična bolest obično nastaje postepeno,često neopaženo a nekad kao nastavak akutne bolesti (nakon 5-6 mjesci od akunog oboljevanja),traje dugo,često doživotno. Panevropski Univerzitet APEIRON

47. Subakutnabolestnalazi se između prethodnadvaekstrema. Obično se uzima za upalne ili zarazne bolesti da je subakutna bolest ona bolest koja traje duže od 2 a kraće od 6 mjeseci . Panevropski Univerzitet APEIRON

48. Zarazne: nezarazne bolesti Sve zarazne bolesti jesu infektivne, a sve infektivne bolesti nisu zarazne.(kontakti, vazduh, hrana, voda, zemljište, krv, izlučenive i t.d.). Zarazne su one infektivne bolesti koje imaju otvoren lanac širenja. Infektivne bolesti koje imaju zatvoren epidemiološki lanac širenja (infekcije srca, bubrega, žuči, zglobova i sl.) nisu zarazne jer, pod uobičajenim uslovima ne mogu biti prenošene na druge osobe. PanevropskiUniverzitet APEIRON

49. Zarazneiinfektivnebolesti, generalno,mogubiti: • akutne (grip, varičele, tifus); • subakutne (nekioblicihepatitisa, upalesinusa) • hronične (HIV, TBC, hepatitisi B,D,C, lepra-guba). Nezaraznebolestiodnosnoneinfektivnebolestikoje se masovnojavljajutakođe mogubitiakutne,subakutneihronične. Panevropski Univerzitet APEIRON

50. Težinabolesti Blageiatipičnezaraznebolestidijagnostičkičestoostajuneprepoznate, jer se bolesniciiliuopšte ne javljajuljekaruiliihljekar ne možeprepoznatizbogmanjkatipičnihsimptoma. Poštotakvebolestiimajuotvorenepidemiološkilanacširenja, one suepidemiloškiveomaznačajne, jer se nesmetanomoguširitii nakrajuizazvatiepidemije. PanevropskiUniverzitet APEIRON