Ekološko šumarski centar SYLVA vazduh

1. Ekološko šumarski centar SYLVAvazduh • Zagađenje vazduha podrazumeva prisustvo hemikalija, čestica ili bioloških materijala koji nanose štetu ili uzrokuju nelagodnost kod čoveka i drugih živih bića, odnosno koji ugrožavaju prirodnu sredinu u atmosferi. • Vazduh je prozračna smeša prirodnih gasova i sitnih čestica koje imaju stalan sastav i koje se nalaze u stabilnoj ravnoteži. Međutim, vazduh iznad mnogih gradova je danas mračan i sumoran, a horizont nestaje u izmaglici. Smog je posledica zagađenja.

2. Do zagađenja vazduha dolazi kada se gasovi i mikroskopske čestice čađi i prašine oslobađaju u Zemljinuatmosferu, što izaziva promenu prirodnog odnosa i koncentracije osnovnih komponenti vazduha. Ponekad ove čestice dospevaju u atmosferu prirodnim putem, na primer oslobađanjem usled vulkanskih erupcija i prirodnih požara. Ipak, mnogo češće je slučaj da one dospeju u atmosferu kao posledica čovekovih aktivnosti. • Saobraćaj i industrija su osnovni izvori zagađenja vazduha. Tokom sagorevanja različitih oblika goriva u motorima ili fabrikama, osim oslobađanja energije, ispušta se i velika količina štetnih materija, kao što su ugljen-monoksid, ugljen-dioksid, sumpor-dioksid, oksidiazota, pepeo i čađ. • Ljudi zagađuju vazduh na mnogo načina: paljenjem šuma radi oslobađanja poljoprivrednog zemljišta, vožnjom automobila i aviona, radom u fabrikama i termoelektranama, sagorevanjem ogreva u domaćinstvima. U osnovi gotovo svih oblika aerozagađenja je potreba čoveka za energijom koja se dobija na račun sagorevanja drveta, uglja, nafte ili prirodnog gasa.

3. Kisele kiše uništavaju šume • Kada jednom dospeju u atmosferu, gasovi oslobođeni tokom sagorevanja fosilnih goriva stupaju u različite hemijske reakcije, pri čemu nastaju mnoga opasna jedinjenja. Takve su sumporna i azotna kiselina, od kojih nastaju prave kisele kiše, koje padaju na zemlju i ulaze u ciklus kruženja vode. Kisele kiše uništavaju šume na velikim prostranstvima. Ulaze i u reke i jezera, gde ubijaju ribe i mnoge druge životinje. • Zbog toga što hemijski zagađivači vazdušnim strujama lako i brzo prelaze sa jednog na drugi kraj kontinenta, kisele kiše danas predstavljaju veliki svetski problem. Naučnici su pronašli tragove sagorevanja iz automobila čak i u leduAntarktika. Zbog toga mnoge industrijalizovane zemlje danas smanjuju oslobađanje sumpor-dioksida u atmosferu, a moderni automobili više ne koriste benzin sa olovom. • Kisele kiše su uništile ogromna šumska prostranstva. Ekonomska šteta nastala zbog gubitka drvne mase je velika. Međutim, još je veća ekološka šteta zbog uništavanja živih bića u šumskim ekosistemima. Sve posledice kiselih kiša biće sagledane tek u budućnosti.

4. Termoelektrane u kojima se sagorevaju ogromne količine uglja za proizvodnju električne energije oslobađaju mnoge zagađujuće materije koje dospevaju u vazduh. Među najopasnijima su azotovioksidi i naročito opasna supstanca — sumpor-dioksid. Iako veliki deo otrovnih gasova iz termoelektrana odlazi u više slojeve atmosfere, značajan deo ostaje u okolini elektrane, gde su uslovi za život čoveka veoma nepovoljni, pa su česta oboljenja pluća i respiratornih organa.

5. Gradskivazduh sadrži mešavinu zagađujućih gasova. Otrovni gasovi iz fabrika pomešani sa čađi, azotnimoksidima, ugljen-monoksidom i olovom iz automobila rastvaraju se u magli i formiraju smog. • Tokom vedrog mirnog dana, u prisustvu Sunčeve svetlosti odvijaju se mnogobrojne hemijske reakcije, usled kojih u smogu nastaju mnoga otrovna jedinjenja. Osobine smoga razlikuju se u godišnjim dobima. Zimi u smogu ima najviše čađi, oksidaazota i sumpor-dioksida (zimski smog), a leti ima najviše ozona, vodonik-peroksida i azotovihoksida (letnji smog). Smog je sve više prisutan u velikim gradovima. U Los Anđelesu se ponekad ne vide mostovi od smoga.

6. Kisele kiše uništavaju šume

7. Fabrički dimnjaci zagađujuvazduh

8. Posledice zagađenog vazduha u boru

9. Saobračaj doprinosi zagađenosti vazduha

10. Značaj šume za okolinu Značaj šuma za okolinu: • - oslobađa se kiseonik u procesu fotosinteze (1ha šume dnevno potroši oko 4t CO2 a oslobodi oko 3t O2) • - apsorbuju gasove, sedimentiraju prašinu, filtriraju čvrste i radioaktivne čestice (stablo divljeg kestena staro oko 30 godina može zadržati oko 120kg prašine i 80kg aerosol godišnje) • - baktericidno dejstvo (šumski vazduh je bogat eteričnim uljima koja uništavaju mikrobe)

11. Biljke i vlažnost vazduha • U nepovoljne mikroklimatske uslove gradova svakako spada i niska relativna vlažnost vazduha. Biljke putem evapotranspiracije ublažavaju letnje temperature, uvećavanjem relativne vlažnosti vazduha. Prosečno, odraslo stablo, srednje visine, može transpiracijom izbaciti do 400 litara vode na dan, pod uslovom da u zemljištu ima dovoljno vlage.. • U istom trenutku, relativna vlažnost vazduha nad gradskim neozelenjenim površinama, manja je i za 36% od vlažnosti u šumi. • Uvećanje relativne vlažnosti vazduha oseća se na određenom rastojanju od zelene površine. • pojas drveća i žbunja uvećava vlažnost oko 8% na rastojanju od 600m, • . Utvrđeno je da povećanje relativne vlažnosti vazduha od 15% čovek oseća kao sniženje temperature od 2,8 do 3,8°C.

12. Kretanje vazduha može delovati na čoveka pozitivno i negativno. Istraživanja ukazuju da se čovek oseća najprijatnije pri vetru čija je brzina od 0,5 do 3m⁄s. U letnjem periodu, ovaj vetar rashlađuje organizam, čak i kada se radi o relativno toplom strujanju. Jak vetar predstavlja smetnju, otežava disanje i izaziva povećano isparavanje. • Biljke zelenih površina, pre svega drveće i žbunje, imaju pozitivan uticaj na umanjivanje snage i brzine vetrova. • Kada je drveće i žbunje grupisano u gust zeleni masiv, pa čak i kada se radi o pojedinačnim stablima, zaštita od vetra može da bude veoma značajna. • Izbor vrsta drveća i žbunja zavisi i od gustine krošnje. Pod ovim se podrazumeva ne samo propustljivost jedne biljke, već i ukupna propustljivost čitavog biljnog pojasa. • Smanjenje brzine vetra zavisi i od visine drveća. Uočeno je da se efikasna zaštita postiže  do rastojanja koje je jednako petostrukoj visini pojasa, kao i da brzina vetra postaje jednaka prvobitnoj na rastojanju od 15 do 20 visina pojasa.

13. Uticaj sume na sastav vazduha • Opšte je poznato da biljke povećavaju količinu kiseonika u vazduhu, istovremeno smanjujući sadržaj ugljen-dioksida u njemu. Jedan hektar šume troši na čas oko 8kg CO2, a istu količinu izdahne za 1h približno 200 ljudi. Pokazalo se da pojedine vrste drveća vrlo različito učestvuju u procesima razmene gasova. Ako se efikasnost jele izrazi sa 100 relativnih poena, pojedine vrste pokazuju sledeće vrednosti: tisa 118, borovi 164, krupnolisna lipa 450, berlinska topola 691.

14. Biljke i aerozagađivanje • BILJKE I AEROZAGAĐENJE • Otpadni gasovi i čestice zagađuju atmosferu užeg ili šireg područja, u manjem ili većem stepenu, ponekad sa kritičnim posledicama. Širenje zagađivača oko izvora zagađenja zavisi od mnogih elemenata: vrste i jačine vetra, položaja zagađivača, kvaliteta čestica, karaktera zaštitne zone itd. Sa povećavanjem udaljenosti od izvora, smanjuje se količina zagađujućih čestica u vazduhu. • Različite vrste biljaka zadržavaju različite količine čestica na lišću i granama. Ispitivanja pokazuju da četinari na iglicama zadrže i do 30 puta veće količine čestica  od pojedinih lišćarskih vrsta. • Na osnovu istraživanja, izračunato je da tokom jednog vegetacionog perioda, odrasli primerci drveća i žbunja mogu da zadrže određene količine mehaničkih čestica: • Biljke filtriraju vazduh i pomoću takozvanog vertikalnog prečišćavanja vazduha. • U uslovima visoke aerozagađenosti korisno je: saditi zaštitne pojaseve upravno na pravac dominantnog vetra; kombinovati otporne biljke i biljke retke krune sa biljkama guste i kompaktne krune; koncentrisati sadnice što bliže izvoru zagađenja; formirati što šire pojaseve, odnosno što veće zelene površine.

15. Biljke i jonizacija vazduha • Vazduh, osim što sadrži molekule različitih gasova i vodene pare, u svom sastavu ima i veću ili manju količinu jona. • Utvrđeno je da je jonizacija gasova u vazduhu znatno pojačana u prostoru iznad šuma i ostalih tipova zelenih površina. Pojačana jonizacija kiseonika iznad šuma objašnjava se dejstvom lakoisparljivih supstanci (kakav je terpentin), koje lebde u vazduhu iznad biljaka i, uz delovanje, ultraljubičastog zračenja iznad šuma, utiču na intenzivnije jonizovanje kiseonika. U šumi je, tokom različitih merenja, utvrđeno do 2.500 lakih jona kiseonika u jednom kubnom centimetru vazduha, dok ih istovremeno, u zatvorenom prostoru koji dugo nije provetravan, obično bude stotinak pa čak i manje. • . Utvrđeno je da vazduh iznad prigradskih naselja i zelenih površina ima znatno više lakih jona i da se odnos između pozitivnih i negativnih jona kreće najčešće oko optimalne vrednosti od 1,0. • Merenjima u Kijevu, utvrđeno je da u 1cm³ vazduha iznad neozelenjenog dvorišta ima 499 lakih jona, u ozelenjenom dvorištu 1.014, a u obližnjem parku 1.178. • Navedena istraživanja pokazala su i da proizvodnja jona varira od vrste do vrste biljaka. Najveći uticaj na stvaranje lakih jona u vazduhu imaju Pinus silvestris – 80%, Betula nana – 64%, Sorbus aucuparia – 49%... Nisku efikasnost imaju Crategus oxyacantha – 12%, Tilia parvifolia – 8%...

16. Fitoncidi • Još 1982. godine utvrđeno je da mnogi biljni organizmi stvaraju i emituju u okolinu čestice koje uništavaju  pojedine štetne mikroorganizme. Ove čestice lebde u vazduhu ili se talože. Naziv – fitoncidi – dobile su zbog svojih baktericidnih svojstava. Jednu vrstu bakterija fitoncidi uništavaju, a druge sprečavaju u razvoju • Fitoncidno delovanje belog bora utvrđeno je merenjem ukupnog broja bakterija i patogenih gljiva u 1m³ vazduha iznad borove šume. U ovom prostoru, izdvojeno je 170 bakterija i 564 gljive (spore). U istoj zapremini vazduha,  iznad brezove šume, bilo je preko 1.800 bakterija i ogroman broj patogenih gljiva. • Pojedine biljke iz grupe cvetnih i travnih vrsta, deluju pogubno na bakterije i gljive: narcisi, tagetes, cinije... • Efikasnost fitoncidnog delovanja biljaka nikada nije toliko velika da bi neutralisala preteranu zagađenost sredine. Korišćenje ovih biljaka samo je jedan od dragocenih metoda za ozdravljenje čovekove sredine, ne jedini i ne najvažniji.

17. Hvala na pažnji EKOLOŠKO ŠUMARSKI CENTAR SYLVA WWW.SYLVA.RS