Porównanie międzynarodowe regulacji zawodu nauczyciela

1. Porównanie międzynarodowe regulacji zawodu nauczyciela Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Warszawa, 27 maja 2010 r.

2. Cel badania • Zrozumieć rozwiązania przyjęte w krajach w kontekście danego systemu oświatowego, kultury prawnej danego kraju i jego praktyki administracyjnej Tylko wtedy możemy się zastanawiać, czy dane rozwiązanie potencjalnie dałoby się zastosować w Polsce • Zrozumieć perspektywy różnych interesariuszy (władze centralne, władze samorządowe, związki nauczycieli)

3. Różnorodne pod względem - statusu prawnego nauczyciela - poziomu autonomii - szczebla regulacji Kraje wybrane do porównania • Czechy *liczne podobieństwa do polskiego systemu • Finlandia *najlepsza w PISA • Hiszpania *regulacje na poziomie regionalnym (autonomie) • Niemcy (Bawaria, Berlin) *nauczyciel urzędnikiem państwowym, wysoka atrakcyjność zawodu • Norwegia *zróżnicowanie regulacji w zależności od etapu kształcenia • Szwecja *duży zakres autonomii szkoły • Wielka Brytania (Anglia) *inna niż w Europie kontynentalnej kultura prawna

4. Metody • Przegląd danych gromadzonych przez FRSE/Eurybase • Kwerenda – akty prawne • Wizyty studyjne

5. Analizowane zagadnienia • Podstawa prawna • Kwalifikacje wymagane do wykonywania zawodu nauczyciela • Kategorie/stopnie zawodowe • Ocena pracy nauczyciela • Zatrudnianie, przenoszenie, zwalnianie z pracy nauczyciela • Wynagrodzenie nauczycieli • Czas pracy nauczycieli • Urlopy • Doskonalenie zawodowe nauczycieli • Uprawnienia emerytalne • Warunki pracy • Ubezpieczenie od odpowiedzialności cywilnej

6. Aby zrozumieć kontekst, w którym funkcjonują te rozwiązania, trzeba odpowiedzieć na następujące pytania: 1. Jaki jest zakres regulacji (co jest regulowane prawem, a co uzgadniane – przez kogo?) 2. Jaki jest zakres autonomii (samorządów lokalnych, dyrektorów szkół)? 3. Jakie są aktualne dyskusje dotyczące zawodu nauczyciela? 4. Jakie są ostatnie/planowane zmiany prawne? 5. Czy zawód nauczyciela jest w danym kraju atrakcyjny, cieszy się powodzeniem? Dlaczego?

7. Czechy Nauczyciele są zatrudniani na podstawie standardowej umowy o pracę. Zasady zatrudnienia i warunki pracy reguluje ogólnie Kodeks Pracy (zákoník práce). Zagadnienia specyficzne dla zawodu nauczyciela reguluje zákon o pedagogickych pracovnících Czas pracy – dyskusja: jak rozumieć te 40 godzin – swobodna interpretacja dyrektorów szkół – niektórzy: 40 godzin obecności w miejscu pracy (w szkole) Pensum 22 godziny lekcyjne szkoła podstawowa, 21 średnia (godz. lekcyjna 45 minut) Warunki pracy – nieregulowane prawem, ale w szkołach biura, 2 osoby/pokój, komputery

8. Czechy Ewolucyjne wprowadzanie zmiany przykład: podnoszenie i wyrównywanie wieku emerytalnego (1996) podnoszony o 2 miesiące rocznie dla mężczyzn i o 4 miesiące rocznie dla kobiet Nowelizacja ustawy o pracownikach pedagogicznych – 22 kwietnia 2010 Dotyczy przede wszystkim kwalifikacji wymaganych do wykonywania zawodu nauczyciela (dostosowuje regulacje do procesu bolońskiegoi uwzględnia różne ścieżki edukacyjne, w tym uczenie się przez całe życie)

9. Szwecja Brak osobnej ustawy regulującej zawód nauczyciela – generalne ramy (kwalifikacje) w ustawie oświatowej Ustawa oświatowa zawiera zapis, że pracodawcą nauczyciela jest samorząd lokalny Większość rozstrzygnięć jest wynikiem negocjacji - ramowych – na poziomie centralnym, pomiędzy związkami nauczycieli a związkiem władz lokalnych (SKL Sveriges kommune och landsting) - szczegółowych – pomiędzy samorządem lokalnym a dyrektorem szkoły, dyrektorem szkoły a nauczycielem oraz samorządem a nauczycielem Kilka ramowych rozstrzygnięć systemowych: wiek emerytalny, który jest w Szwecji elastyczny powyżej 61 roku życia, a dla nauczycieli od 60 czas pracy – 40 godzin, jak wszyscy – w tym obecność w szkole 31 godzin

10. Szwecja Wysoki poziom autonomii (wiele rozstrzygnięć pozostaje w gestii samorządu, także w kwestii programów – lokalne priorytety edukacyjne, samorząd decyduje o rozkładzie godzin przedmiotu w poszczególnych latach nauczania, chociaż aktualnie powstają krajowe standardy programowe) Indywidualizacja zatrudnienia(indywidualne negocjacje płacowe: wynagrodzenie nauczyciela ustalane indywidualnie w negocjacjach nauczyciela, przedstawiciela związku, dyrektora szkoły i przedstawiciela samorządu) Minimum regulacji (zmiany w kierunku większej regulacji w dziedzinie programów kształcenia i standardów kształcenia nauczycieli)

11. Niemcy-Bawaria • W Republice Federalnej Niemiec zakres odpowiedzialności za system edukacji wynika z federalnej struktury państwa. Za ustawodawstwo i administrację oświatową odpowiadają przede wszystkim kraje związkowe – Landy; • Bayerisches Staatsministerium fuer Unterricht und Kultus – Ministerstwo Oświaty Bawarii: programy nauczania, kształcenie nauczycieli, tworzenie podręczników; • Nauczyciele w większości landów w Niemczech, w tym w Bawarii, cieszą się statusem urzędnika państwowego. Wraz z pracownikami naukowymi stanowią oni połowę wszystkich urzędników państwowych Bawarii, których jest ok. 220 tyś.; • 26.01.2010 rząd Bawarii przyjął projekt reformy ustawy o służbie cywilnej. Główne zmiany: promocja osiągnięć urzędników i nowe, korzystniejsze zasady awansu; do tej pory zaszeregowanie do poszczególnych przedziałów płacowych wiązało się z zatrudnieniem w konkretnym typie szkoły (Grundschule (A12), Realschule (A13), Gymnasium(A13)) oraz z dodatkowymi funkcjami w szkole, np. zasiadaniem w radzie szkoły; wg nowych przepisów nauczyciele będą mogli w trakcie swojej kariery nauczycielskiej awansować „z urzędu” 2 razy, na podst. swoich osiągnięć i rozwoju zawodowego;

12. Niemcy-Bawaria • Ustawa o służbie cywilnej landu Bawarii reguluje m.in.: • wynagrodzenie (zaszeregowanie do odpowiedniej grupy płacowej) • wiek emerytalny - 65 lat dla kobiet i mężczyzn; • doskonalenie zawodowe: obowiązkowe doskonalenie zawodowe w wymiarze minimum 12 dni w ciągu 4 lat; • Z racji statusu urzędnika państwowego, nauczyciele mają zakaz strajków; • Kształcenie nauczycieli w Bawarii zdeterminowane jest typem szkoły, w jakiej zamierzają w przyszłości uczyć; w Bawarii wyróżniamy następujące kierunki nauczycielskie: Lehramt an Grundschulen, Hauptschulen, Realschulen, Gimnasien, beruflichen Schulen, Sonderschulen.Pracownicy przedszkoli to wychowawcy a nie nauczyciele.

13. Norwegia • Specyfika: dwa języki urzędowe, duże liczebnie mniejszości narodowe, duża mobilność społeczeństwa, 10 lat obowiązkowej bezpłatnej edukacji (4% szkół prywatnych). • Pracodawcą nauczyciela jest samorząd lokalny (zmiana od 2004) – obowiązuje ogólny kodeks pracy, a nauczyciele negocjują swoje warunki zatrudnienia z pracodawcą. • Większość rozstrzygnięć jest wynikiem negocjacji na poziomie centralnym i lokalnym; Education Act – treść negocjacji centralnych. • Kilka ramowych rozstrzygnięć systemowych: • wiek emerytalny, jak wszyscy powyżej 67 roku życia, z możliwością wcześniejszej emerytury od 62 roku (zmniejszone pobory od 47%), możliwość pracy do 70 roku życia • czas pracy – 40 godzin, jak wszyscy – różna wysokość pensum w różnych poziomach szkół, od 15 do 27 godzin nauczania tygodniowo • kształcenie nauczycieli – obecnie planowana zmiana, większy akcent na specjalizację, pierwsi nauczyciele-absolwenci nowego systemu w 2014.

14. Norwegia • Wysoki poziom autonomii szkoły • krajowe curriculum, jest na dużym poziomie ogólności, do szczegółowych decyzji pojedynczej szkoły i samorządu, także w kwestii programów, podręczników, samorząd decyduje o liczbie i rozkładzie godzin przedmiotu w poszczególnych latach nauczania. Obecnie: prace nad unifikacją – duża mobilność społeczeństwa. • Nauczyciele pracują w zespołach roboczych: • 4-5 osób, dowolny dobór zatwierdzany przez dyrektora, wspólny gabinet, wspólne przygotowywanie lekcji, decyzje o planie zajęć, zastępstwach. • Organizacja pracy szkoły: • Co najmniej jedna lekcja w tygodniu typu „outdoor”. • Wynagrodzenie i inne przywileje nauczyciela ustalane indywidualnie w negocjacjach nauczyciela, dyrektora szkoły i przedstawiciela samorządu, ew. przedstawiciela związku) • Niski prestiż zawodu: • Projekt 5-letni ministerstwo i związki. • Bezpłatne doskonalenie zawodowe dla nauczycieli (40-40-20%) • Trwa reforma rozpoczęta w 2006: akcent na umiejętności podstawowe, adaptacja szkoły do zmieniającego się świata.

15. Dziękujemy