Hukuki ehliyet, sıkıntılı bir konu olmaya devam etmektedir.

1. EHİS’in Uygulanması ile İlgili Deneyimler: EHİS Komite Üyesi Bakış Açısıyla Alınan DerslerDamjan Tatic, Ph.D Yürürlüğe girdiği tarih olan Mayıs 2008’den beş yıl sonra, Engellilerin Haklarına İlişkin Sözleşme (EHİS) küresel düzeyde kabul görmüştür : 6 Haziran 2013 tarihi itibariyle 131 devlet Sözleşme’yi imzalamış ve 155 devlet ise imzalamıştır. Sözleşme’nin İhtiyari Protokolü de geniş çapta destek almıştır: Protokol’e taraf olan 76 devlet ve Protokol’ü imzalayan 91 devlet bulunmaktadır. Sözleşme'nin ilan edilen amacının – “engellilerin tüm insan hak ve temel özgürlüklerinden tam ve eşit şekilde yararlanmasını teşvik ve temin etmek ve korumaktır” (1. Madde) – 2013 yılında dünya çapındaki milyonlarca engelli kişi için daha somut bir amaca dönüştüğü ileri sürülebilir. Şüphesiz ki engelli kişiler artık «görünmeyen azınlık» değiller.

2. EHİS’in Uygulanması ile İlgili Deneyimler: EHİS Komite Üyesi Bakış Açısıyla Alınan DerslerDamjan Tatic, Ph.D • Sözleşme’yi onaylayan birçok ülke, engelli kişilerin haklarını teşvik etmek ve korumak üzere mevcut yasalarını değiştirdi veya yeni yasal düzenlemeler gerçekleştirdi. • Yeni politikalar ve stratejiler kabul edildi. Genellikle yetersiz olduğu kabul edilmekle birlikte fon ve kaynaklar, engelli kişileri hedef alan program ve faaliyetler için tahsis edildi. • Engellilerin insan hakları Birleşmiş Milletler 2015 Sonrası Kalkınma Gündemine dahil edildi. Engellilerin durumu BM, ilgili BM örgütleri ve bölgesel örgütlerin gündemlerinde üst sıralarda yer almaktadır.

3. EHİS’in Uygulanması ile İlgili Deneyimler: EHİS Komite Üyesi Bakış Açısıyla Alınan DerslerDamjan Tatic, Ph.D • Sözleşmenin uygulanmasına ilişkin kaydedilen gelişmelere rağmen, EHİS’in iddialı metni ve genellikle hayatın cesaret kırıcı gerçekleri ile dünyanın farklı yerlerinde engelli kişilerin yaşadıkları hak mahrumiyeti arasında büyük bir boşluk bulunmaktadır. • Sözleşme'nin uygulanmasındaki yetersizlik için dünya ekonomik krizi ve özellikle kemer sıkma tedbirleri farklı makamlarca genellikle bahane olarak gösterilse de esasında engelliliğin tıbbi yaklaşım ile değil insan hakları yaklaşımı ile değerlendirilmesine ilişkin EHİS’in ortaya koyduğu paradigma değişimi halen birçok kanun, politika, zihniyet, fikir, davranışa yansımamıştır..

4. EHİS’in Uygulanması ile İlgili Deneyimler: EHİS Komite Üyesi Bakış Açısıyla Alınan DerslerDamjan Tatic, Ph.D • Uluslararası izleme, Sözleşme’nin uygulanmasının önemli bir parçasıdır. Bu görev, dünyanın farklı yerlerinden, EHİS'e taraf devletler tarafından seçilen engellilik ve insan hakları alanında 18 bağımsız uzmandan oluşan Engelli Hakları Komitesi’ne verilmiştir. • Şu anda Avustralya, Şili, Danimarka, Ekvador, Almanya, Guatemala, Macaristan, Ürdün, Kenya, Meksika, Kore Cumhuriyeti, Sırbistan, İspanya, Tayland, Tunus, Türkiye, Uganda ve Birleşik Krallık'tan uzmanlar Komite’de görev yapmaktadırlar. • Türkiye’den Sayın Şafak Pavey uzmanlardan biridir.

5. EHİS’in Uygulanması ile İlgili Deneyimler: EHİS Komite Üyesi Bakış Açısıyla Alınan DerslerDamjan Tatic, Ph.D • Onaylanmasından iki yıl sonra EHİS gereğince Sözleşmesi'nin uygulanmasına ilişkin başlangıç raporlarının Engelli Hakları Komitesi sunulması, Taraf Devletlerin görevlerinden biridir. • Bugüne kadar (15 Nisan 2013’e kadar), 45 Taraf Devlet, Komiteye başlangıç raporlarını iletti. • Yaklaşık 50 kadar Taraf Devlet başlangıç raporlarını sunmada geç kaldılar. Bu da Komite’nin iş yükünde önemli bir birikmeye neden oluyor.

6. EHİS’in Uygulanması ile İlgili Deneyimler: EHİS Komite Üyesi Bakış Açısıyla Alınan DerslerDamjan Tatic, Ph.D • Şuana kadar Komite, Tunus, İspanya, Peru, Arjantin, Çin, Macaristan ve Paraguay’ın (kronolojik olarak verilmiştir) başlangıç raporlarını değerlendirdi. • Bu ülkelere raporları ile ilgili hazırlanan Sonuç Gözlemleri tebliği edilmiştir. • Eylül 2013’te Komite; Avusturya, Avustralya ve El Salvador’un başlangıç raporlarını değerlendirmeye almayı planlamaktadır.

7. EHİS’in Uygulanması ile İlgili Deneyimler: EHİS Komite Üyesi Bakış Açısıyla Alınan DerslerDamjan Tatic, Ph.D • Bugüne kadar incelenen Taraf devletlerin çoğunluğunda halen engellilik ve engelli kişi tanımı ile ilgili sorunlar bulunmaktadır, zira bu devletler halen engelliliği tıbbi bir yaklaşımla tanımlama yoluna gitmektedirler. • Bu tanımlar bütün engelli kişileri kapsamamaktadır. (genellikle psikososyal engelliler göz ardı edilmektedir). • Her ne kadar Sözleşme’nin uygulanması sürecinde çoğu ülke engelli kişilere ve engellileri temsil eden organizasyonlara danışmaya çalışıyor olsa da bu çabalar genellikle EHİS 4.3 Madde hükümlerinin tamamen uygulanmasında yetersiz kalmaktadır.

8. EHİS’in Uygulanması ile İlgili Deneyimler: EHİS Komite Üyesi Bakış Açısıyla Alınan DerslerDamjan Tatic, Ph.D • Birçok ülke engelliliğe dayalı ayrımcılığı yasaklayan yasal düzenlemeleri kabul etmiş olsa da ayrımcılığı yasaklayan bu mevzuat özellikle yasaklanan bir ayrımcılık çeşidi olarak makul düzenlemeni reddini içermediği ve eğer içerse bile, bu hükümün istihdam alanı ile sınırlı olması nedeniyle yetersiz kalmaktadır.

9. EHİS’in Uygulanması ile İlgili Deneyimler: EHİS Komite Üyesi Bakış Açısıyla Alınan DerslerDamjan Tatic, Ph.D • Çoğu ülke erişilebilirlik üzerine bazı mevzuat ve politikaları kabul etmiştir. Ancak erişilebilirlik, genellikle fiziksel çevreye ya da ulaşıma erişmek anlamında algılanmakta ve bilgiyi, iletişimi ve hizmetleri erişilebilir kılmak için gerekenler yeterince yapılmamaktadır. • Yerel düzeyde erişilebilirlik standartlarının uygulanmasında zorluklar ortaya çıkmakta ve izleme yetersiz kalmaktadır. • Komite, EHİS’in 9. Maddesi - erişilebilirlik- üzerine genel değerlendirme hazırlamaktadır.

10. EHİS’in Uygulanması ile İlgili Deneyimler: EHİS Komite Üyesi Bakış Açısıyla Alınan DerslerDamjan Tatic, Ph.D • Hukuki ehliyet, sıkıntılı bir konu olmaya devam etmektedir. • Bütün ülkelerde bazı vesayet biçimleri halen yürürlüktedir. Destekli karar verme için gerekli mekanizma ve çerçeve halen yeterince gelişmemiştir, hatta bulunmamaktadır. • Komite, EHİS 12. Madde – hukuki ehliyet – üzerine genel değerlendirme hazırlamaktadır. • Kurumlardaki engelli kişilerin durumu ve tedaviler için ücretsiz ve bilgilendirilmiş onam eksikliği endişe kaynağı olmaya devam ediyor.

11. EHİS’in Uygulanması ile İlgili Deneyimler: EHİS Komite Üyesi Bakış Açısıyla Alınan DerslerDamjan Tatic, Ph.D • Aynı şekilde engellilerin maruz kaldığı şiddet, istismar ve sömürü konuları da kaygı vericidir. • Yerel düzeyde destek hizmetleri az gelişmiştir. • EHİS 19. Madde hükümlerinin açık ihlali olmasına rağmen "daha uygun maliyetli" olduğu gerekçesiyle engelliler kurumlara yerleştirilmektedir.

12. EHİS’in Uygulanması ile İlgili Deneyimler: EHİS Komite Üyesi Bakış Açısıyla Alınan DerslerDamjan Tatic, Ph.D • İşaret dili bakımından Macaristan ve İspanya gibi ülkeler büyük ilerleme kaydetmiş olsalar da bilgiye erişim halen bir sorun teşkil etmektedir. • Kaynaştırma eğitimine doğru yapılan yönelime rağmen, farklı ülkelerdeki birçok öğrenci özel eğitim okullarında öğrenim görmeye devam ediyor. İspanya, kaynaştırma eğitiminin teşviki ile ilgili normal okullarda engelli çocukların yüksek oranda bulunması ile iyi bir örnek teşkil ediyor(78.35%) .

13. EHİS’in Uygulanması ile İlgili Deneyimler: EHİS Komite Üyesi Bakış Açısıyla Alınan DerslerDamjan Tatic, Ph.D • Birçok ülke istihdam edilen engelli sayısını arttırmak için uğraşıyor; çoğu kontenjan uygulamasını kullanıyor, ancak açık piyasada istihdam edilen kişi sayısı nispeten düşük. • Birçok ülkede oy verme hakkını kullanmak isteyen engelliler zorluklarla karşılaşıyorlar. Oy verme süreci genellikle erişilebilir değil ve vesayet altındaki kişiler genellikle kanunlara göre oy hakkından mahrumdurlar.

14. EHİS’in Uygulanması ile İlgili Deneyimler: EHİS Komite Üyesi Bakış Açısıyla Alınan DerslerDamjan Tatic, Ph.D • EHİS 33. Madde hükümleri uyarınca Sözleşme'ye Taraf birçok devlet halen ulusal izleme mekanizması oluşturmaya çalışmaktadır. • Engelli kadınlar genellikle çeşitli sektörler arası ayrımcılığa maruz kalıyorlar ve engelli çocuklar ise genellikle daha dezavantajlı konumda oluyorlar. Bu yüzden bu kişilerin toplumdaki eşit statüsünü sağlamak için faal önlemlerin alınması gerekmektedir. Komite, engelli kadınlar üzerine genel bir değerlendirme hazırlamayı planlamaktadır.

15. EHİS’in Uygulanması ile İlgili Deneyimler: EHİS Komite Üyesi Bakış Açısıyla Alınan DerslerDamjan Tatic, Ph.D • Açıkça görülüyor ki Engellilerin Haklarına İlişkin Sözleşme’nin tam ve etkili uygulanması için yapılması gereken çok şey var. • İlk önemli adımlar atıldı ve sağlam bir zemin oluşturuldu. Hem küresel hem yerel olarak bunlara dayanarak çalışmaların devam etmesi gerekiyor. • Uygulama süreci bir kısa koşu gibi değil bir maraton koşusu gibidir ve biz daha koşunun ilk aşamalarını yeni bitirdik.

16. EHİS’in Uygulanması ile İlgili Deneyimler: Bir EHİS Komite Üyesinin Bakış Açısıyla Alınan DerslerDamjan Tatic, Ph.D İlginiz için teşekkür ederim!