BURSA İL SAĞLIK MÜDÜRLÜĞÜ KURAKLIK EYLEM PLANI İLE İLGİLİ EĞİTİM ÇALIŞMASI

1. BURSA İL SAĞLIK MÜDÜRLÜĞÜ KURAKLIK EYLEM PLANI İLE İLGİLİ EĞİTİM ÇALIŞMASI HAZIRLAYANLAR • MUSTAFA MERT GIDA VE ÇEVRE KONTROL ŞUBE MÜDÜRLÜĞÜ ÇEVRE SAĞLIK TEKNİSYENİ • ADNAN GÖKÇE GIDA VE ÇEVRE KONTROL ŞUBE MÜDÜRLÜĞÜ ÇEVRE MÜHENDİSİ • NİHAD DEMİREL GIDA VE ÇEVRE KONTROL ŞUBE MÜDÜRLÜĞÜ KİMYA MÜHENDİSİ • DR. OKTAY SERT GIDA VE ÇEVRE KONTROL ŞUBE MÜDÜRLÜĞÜ ŞUBE TABİBİ • DR. NURSAL ARSLANOĞLU GIDA VE ÇEVRE KONTROL ŞUBE MÜDÜRLÜĞÜ ŞUBE MÜDÜRÜ

3. 17 ŞUBAT 2005 TARİH VE 25730 SAYILI İNSANİ TÜKETİM AMAÇLI SULAR HAKKINDA YÖNETMELİK & İÇME VE KULLANMA SUYU TASARRUF ÇALIŞMALARI

4. SU • Dünya yüzeyinin % 70’i suyla kaplı • % 97,5 tuzlu, • % 2,5’i tatlı su sudur. • Tatlı suyun da % 70’i kutuplarda donmuş durumda • Kalan tatlı su kaynaklarının büyük bölümü de ya toprakta nem, ya da yerin ulaşılması imkânsız derinliklerindeki yeraltı su kaynaklarında bulunmakta. • Özetle, dünyanın toplam tatlı su kaynaklarının %1’inden az bir bölümü insan kullanımına elverişli.

5. D İ K K A T • Yılda 1,2 milyar kişi temiz sudan yoksun yaşıyor • Yılda 5-10 milyon kişi içme suyu ile bağlantılı hastalıklardan ölüyor • 300 milyon insan su sıkıntısı içinde yaşıyor • Bu sıkıntı 2050 yılında dünya nüfusunun 2/3 nü etkileyecek • Dünya içme sularının % 60 ı U.S.A, Çin, Endonezya gibi 10 ülke tarafından kullanılıyor.

6. SU İHTİYACI • Suyunun yaklaşık %50'sini içeceklerden, • %35'ini yiyeceklerden ve • %15'ini de oksidasyon suyu olarak vücuttaki gıdaların yakılmasından sağlar. • Genellikle su ihtiyacı günlük 2500–3000 kaloriye karşılık her bir kalori için 1 lt hesabı ile 2. 5–3 litre olarak hesaplanır. • Susuzluğa dayanmak oldukça zordur. İnsan gıda almadan yalnız su içerek yaklaşık 5 hafta hayatını sürdürebildiği, halde susuzluğa ancak 7-12 gün dayanır.

7. Vücut ağırlığının %63-70 ‘i sudur Kanın %80’i .İnsan günde 2,5 litre su içer(600 ml si besinlerle)İnsan yılda vücut ağırlığının 5 katı su içerİçilen suyun %50 si Böbrekler %25 i Deri %20 si Akciğerler %5 i Dışkı ile atılır.

8. Amaç: • İçme kullanma sularının nitelikleri, suyun klorla dezenfeksiyonu ile ilgili uygulamaları tanımak . • Sağlıksız suların riskleri ve sularla bulaşan hastalıklar konusunda bilgi kazanmak. • Su tasarrufu konusunda neler yapılabileceği konusunda bilgi sahibi olmak

9. Öğrenim Hedefleri: • Bu oturumun sonunda katılımcılar; • Suyun nitelikleri sayabilecek • Su kalite kriterlerini sayabilecek • Suyun Kalite standartları hakkında bilgi sahibi olacak • Sağlıksız su içmenin riskleri • Suyla bulaşan önemli hastalıklar • Suyun klorla dezenfeksiyonu yapabilecek • Klorla dezenfeksiyonun avantaj vedezavantajlarını sayabilecek

10. İÇME-KULLANMA SUYU NEDİR? • İçme, yemek yapma, temizlik ve diğer evsel amaçlar için kullanılan sular, • Gıda maddelerinin ve diğer insani tüketim amaçlı ürünlerin hazırlanması işlenmesi, saklanması ve pazarlanması amacıyla kullanılan sular, • Orijinine bakılmaksızın, orijinal haliyle ya da arıtılmış olarak ister kaynağından isterse dağıtım ağından temin edilen sular, • Parametre değerlerini sağlayan ve ticari amaçlı satışa arz edilmeyen sular.

11. İÇME-KULLANMA SUYU • Dış Şebeke Sistemi: İnsani tüketime yönelik suları kullanıcılara ulaştırmak amacı ile iç şebeke dağıtım sistemine kadar olan borular, bağlantılar, aletlerden oluşan dağıtım ağı. • İç Şebeke Sistemi: İnsani tüketime yönelik suları kullanıcılara ulaştırmak amacı ile dış şebeke sistemi ile musluklar arasında kurulmuş olan ve ilgili ulusal yasa uyarınca su tedarikçisinin yetkisi ve sorumluluğu altında olmayan borular, bağlantılar ve aletlerden oluşan bina içidağıtım sistemi.

12. KONTROL İZLENMESİNDE DİKKATE ALINMASI GEREKEN PARAMETRELER

13. İÇME SUYUNDA BULUNMASI TEHLİKELİ BAZI BAKTERİLER • Salmonella: Yiyecek zehirlenmelerine sebep olur. • Shigella: Bakteriyel dizanteriyesebep olur. • Vibrio organizmalar: Koleraya sebep olur. • CampyIobacter bacteria: Mide ve bağırsaklarda yaşar. Ülsere sebep olabilir. • Demir bakterisi: Boru korozyonununa sebep olur. • Sülfür bakterisi: Suya çürük yumurta kokusu verir. Son derece hızlı bir biçimde korozyona sebep olur. • Actinomyectes: Suya kötü koku ve tat verir.

14. İÇME SUYUNDA BULUNMASI TEHLİKELİ BAZI BAKTERİLER Hastalık etkenleri olan yukarıda belirtilen mikroorganizmaların bakteriyolojik analizleri zordur. Bu yüzden gösterge indikatör mikroorganizmalar kullanılır. Bunlar; • Koliform bakterisi (özellikle E-koli olarak bilinen E scherichia • Streptoroccus Faecalis • Clostridium Perfringens sporları. E-kolinin sularda bulunması, zararlı organizmaların varlığının bir işaretidir. Dışkının 1 gr'ında 108 -109 adet E-Koli bulunur. Bu sebeple bir içme suyu kaynağı tahlil edildiğinde E-Koli bulunmuşsa, bu suyun insan, memeli hayvan veya kuşların dışkılarıyla kirlendiği anlaşılır.

15. ANALİZ RAPORLARINDA DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN HUSUSLAR: • Bakteriyolojik analizde Koliform bakterisi (özellikle E-koli olarak bilinen E scherichia • Streptoroccus Faecalis • Clostridium Perfringens sporları araması yapılır. Dışkısal veya organik kökenli bir kirlenmeye uğramış sularda E.Koli bulunur. • 240 ve 240+ koli sayısı yoğun bir kirlenme göstergesidir. • 24-110 arasındaki koli sayısı kirlenme başlangıcı veya bitimini gösterir. • 10-24 arasındaki değerler hata payı olarak görülür.

16. İçme Suyunun Nitelikleri • Su; kokusuz, renksiz, berrak ve içimi hoş olmalıdır. • Su tortusuz ve renksiz olmalıdır. • Su;hastalık yapan vibrio cholera, salmonella typhi, hepatit virüsü gibi mikroorganizmalar ihtiva ermemelidir. İçme sularının kesinlikle bakteriyolojik kirlilik taşımaması gerekir. • Fenoller, yağlar gibi suya kötü koku ve tat veren maddeler bulunmamalıdır. • Sular kullanma maksatlarına uygun olmalıdır.İçme suyu ve sanayide, kullanma sularında demir, manganez ve sertlik değerleri önemlilik arzeder.

17. İçme Suyunun Nitelikleri • İçme suyunun sıcaklığının 7-12 °C 'ler arasında olması • İçme ve kullanma sularında pH 6.5-9.2 sınırları içinde olmalıdır. • Havadan oksijen alan temiz sular, litresinde 12 ml kadar oksijen içerirler. • Kimyasal oksijen ihtiyacı 3,5 mg. O /lt den fazla organik madde içeren sular kirlidir . • Suda sağlığa zararlı kimyasal  maddeler bulunmamalıdır. Bazı kimyasal maddeler zehirli etki yapabilir. Arsenik, kadmiyum, krom, kurşun, civa gibi...

18. SUYUN NİTELİKLERİNİ Kontaminasyona uğramasıToksik maddeler içermesiFazla miktarda organik/anorganikBozar madde içermesi Bulanık olması

19. SORUMLULUK • Minimum düzeyde olsa bile korkunç salgınlara yol açabilecek olan mikroplanma olayları ile ilgilenilmesinde ve bu riskin ortadan kaldırılmasında en büyük sorumlulukYEREL YÖNETİMLEREdüşmektedir. • Halka devamlı olarak güvenilir su temin etmek için ellerinden gelen her şeyi yapmak onların sorumluluğundadır.

20. DEZENFEKSİYON • Basit bazı kuralların uygulanmasıyla bile yüksek kalitede su sağlanması garanti altına alınabilir. Bu kurallardan biri de kaynağın klor ile dezenfekte edilmesidir. • Bu yöntem ayrıntılı ve pahalı ön arıtma tekniklerine rağmen etkili ve tercih edilen bir yöntem olarak önceliğini korumaya devam etmektedir.

21. DEZENFEKSİYON • Klorla arıtım (tek adımlı yöntem) : Klor konsantrasyonu 1 mg/lt olacak şekilde ayarlanır. Burada su tüketime sunulmadan önce yaklaşık 35 dakika temas süresi sağlanmalıdır. • Klor kuvvetli bir dezenfektandır ancak suya koku ve tat verir. Bu koku ve tat aktif karbonla alınabilir. Kullanılacak suyun içerisinde en fazla 0.5 mg/lt olmalıdır.

22. SÜREKLİ GÜVENİLİR İÇME SUYU MİKROBİYOLOJİK OLARAK İYİ KALİTEDE OLMALIDIR. • Bunun için; • Olabilecek en iyi kaliteye sahip su kaynağı kullanılmalıdır • Su kaynaklarının korunması için her türlü önlem alınmalıdır • Su devamlı olarak dezenfekte edilmelidir.

23. SAĞLIKSIZ SU İÇMENİN RİSKLERİ • Kısa Dönemli riskler:Mikrobiyolojik risk olup bu riske karşı korunma yılın her günü ve saati sağlanmalıdır. • Orta ve Uzun Dönemli Riskler:Kimyasal kirliliği olan bir suyun sürekli ve düzenli olarak haftalarca, aylarca hatta yıllarca içilmesine bağlı olarak ortaya çıkar. Bu riskler göz önüne alınmakla birlikte hiçbir zaman kısa dönemli risklere karşı korunmanın önüne geçmemelidir.

24. BAŞLICA P ATOJENLER VE SU YOLUYLA BULAŞAN HASTALIKLAR

25. Suyla bulaşan kimi önemli hastalıklar ve dünyada bu hastalıklara yakalananlar, ölenler ve risk altında bulunanların sayıları

26. DEMİR • Demir, vücuttaki çoğu organ için zararlı olsa da, özellikle beyin ve yüzeydeki sinirlerde önemli hasarlar bırakıyor. • Çocuklarda demir yüklemesi, etkisini IQ düzeyinde düşme, öğrenme sorunları, büyümede yavaşlama, hiperaktiflik. antisosyallik ve duyma bozuklukları şeklinde gösteriyor. • Yetişkinlerdeyse, kas ve eklem ağrıları, sindirim bozuklukları, hafıza ve konsantrasyon sorunları, yüksek tansiyon ve baş ağrısı gibi etkiler gözleniyor. • İçme suyundaki yüksek demir oranı, kireç eklemesiyle su borularındaki paslanma kontrolü ve pH ayarlamasıyla düşürülebiliyor.

27. NİTRAT • Nitrat, hayvan ya da insan dışkısı ve gübre yoluyla suya karışır. • İçme suyunda yüksek oranda bulunan nitrat, 6 aydan küçük bebeklerde "mavi bebek" hastalığına neden oluyor. Bu bebeklerin yüzleri mavi ya da pembe bir renk alıyor, çünkü kanlarındaki oksijen yetersiz kalıyor. • Bazı uzmanlar, yüksek oranda alınan nitratın, hamilelerde düşüğe neden olduğunu söylüyorlar. 

28. ARSENİK • Ülkemizde, yakın zamanlarda adına çok sık rastladığımız kirleticilerden biri de arsenik. • İnsanlara içme suyu aracılığıyla ulaşan arsenik, akut etkilerle kendini çok belli etmese de, vücuda uzun süreli alımlarda deri, akciğer, idrar torbası ve böbrek kanserlerine neden oluyor. • Bunların yanında, pek çok cilt hastalıklarına da yol açıyor. • Arseniğin, suda bulunmasına izin verilen tavanı da 50 ug/L'den en yüksek 10 ug/L'a düşürüldü.

29. SU KALİTE KRİTERLERİ • Suyun güvenli kullanımını sağlayan ve suyun kalitesini bozan değişik maddeler üzerine getirilen sınırlamalardır. Kalite kriterleri bilimsel parametrelerdir.Yer altı depolama tanklarından sızıntı Tarımsal akıntılar Uygun olmayan endüstriyel uygulamalar Madencilik işletmeleri Atık kimyasalların toprağa enjeksiyonusu kalite kriterleri üzerine etkilidir.

30. Kalıntı klor düzeyine bağlı olan destekleyici kapalı devreye sahip dezenfeksiyon sisteminin tasarımı Depolama tankı temas süresi 30 dakikadan fazla Klor injeksiyon cihazı Serbest kalıntı klorun sürekli ölçümü için gerekli araç Servo kontrol Klor gazı veya Klorlanmış ürün solüsyonu ALARM

31. KLORLA YAPILAN DEZENFEKSİYONUN YARARLARI • Sonuçları kolaylıkla kontrol edilir • Uygulaması kolaydır • Klorlama için gereken tesis basittir • Nakliyesi ve depolaması ucuzdur • Yurdumuzda imal edilmektedir • Fiyatı ucuzdur • Oluşan kloramin bileşikleri dezenfeksiyonu devam ettirir

32. KLORLA YAPILAN DEZENFEKSİYONUN SAKINCALARI • Klor gazı çok zehirli ve korozifdir • Fazlası suyun kokusu ve tadını bozar • Endüstriyel atıklar suya karışırsa ve organik maddelerden fenolik maddeler meydana gelirse su ile fenol arasında kloro-fenil bileşikleri oluşur 0.01 mg/litreden az olsa bile bu karışım suya kötü tad verir

33. ANALİZİ İÇİN GÖDERİLECEK SULARA AİT ETİKET ÖRNEĞİ • 1.Örnek alma nedeni:Kimyasal analiz2.Örneğin alındığı yer:Depo çıkışı3.Suyun görünüş.koku ve tadının yoğun yağış sonrası değişip değişmediği:Hayır4.Suyun örnek alındığı andaki sıcaklığı:10 Derece5.Örnek alma gün ve saati:27.11.2001 / 09.306.Örneğin laboratuvara geliş gün ve saati:27.11.2001/14.457.Bakteriyolojik ve kimyasal analizlerin başlama gün ve saati:27.11.2001/15.30

35. KAYNAK KORUMA ALANI • Koruma alanına insan, hayvan, sel ve diğer suların girmesi önlenerek her türlü kirlenmeye karşı tedbirler alınır. • Bu bölgede suyun niteliğini etkileyecek faaliyetlere izin verilmez. • Kaynak çevresi en az 50 metre koruma bandı içerisine alınır.

36. KAPTAJ • Teknik usullerle çıkartılmayıp yeryüzüne kendiliğinden çıkan suların kaptaja alınması şarttır. • Kaptaj, suyun çıkış noktasından sağlıklı şekilde alınarak isaleye hazır duruma getirilip, her türlü kirlenmeye mani olacak ve dışardan içine hiçbir şey sızmayacak tarzda inşa edilir. • Kaptaj, suyun çıkış noktasına gelecek şekilde yapılır.

37. KAPTAJ • Kaptaj, camdan veya suyun niteliğini bozmayacak malzemeden yapılmış açılır kapanır şekilde ayrılmış, biri suların toplandığı oda ve diğeri manevra odası olmak üzere iki bölümden oluşur. • Kaptajın manevra odasında, suyun isalesi, su kaynağını tamamen ortaya çıkaracak şekilde tahliyesi, numune alınması, debisinin ölçülmesi ve manevra odasına dökülecek suların boşaltılması için gerekli tertibat yer alır.

38. KAPTAJ • Her iki bölümün birlikte veya ayrı ayrı havalandırılması için, suyun dışardan kirlenmesini önleyecek şekilde gerekli tertibat yapılır. Bu özellikler, toplama odası ile benzeri yapılarda da göz önünde bulundurulur ve bu gibi ünitelerin tahliye uçlarına uygun tertibat konur. • Ayrı kaptajda toplanan aynı nitelikteki sular için tek manevra odası yapılabilir.

39. SON TEKNOLOJİ UYGULANMIŞ KAPTAJ

40. SAĞLIK BAKANLIĞI YÖNETMELİĞİ GEREĞİNCE YAPILAN İÇ MEKAN

41. İSALE • Suyu depoya akıtmak için kurulan isale hattı, suyun fiziksel ve kimyasal niteliklerini bozmayacak bir maddeden yapılır. • İsale projesi, isale hattı borusunda daima basınçlı su bulunacak şekilde tanzim edilir. • Su kaptajdan depoya, gerekli sıhhi ve teknik tedbirler alınarak cazibe ile akıtılır. • Topoğrafik bakımdan buna imkan olmayan hallerde, suyun özelliklerini bozmayacak nitelikte pompa kullanılarak ve su terfi edilerek isale sağlanabilir.

43. DEPO • Depo iç yüzeyleri fayans veya suyun niteliğini bozmayacak bir madde ile kaplanacak, en az iki göz oda ile bir manevra odasından oluşur. • Depo gözlerinin içine girişler manevra odasından veya manevraya müsaade eden vana gruplarından yapılır ve depo içine sabit merdiven konmaz. • Depoya giren ve çıkan sudan numune almak ve giren suyun debisini ölçmek için gerekli tertibat bulunur.

44. DEPO • Depo gözlerinin havalandırılmasının sağlanması ve dışarıdan su ve başka maddelerin girmesinin önlenmesi için uygun bir havalandırma bacası bulunur. • Suların niteliklerini değiştirmeyecek paslanmaz çelik ve benzeri maddeler ile yapılmış depolar ile su ile temas eden yüzeylerin epoksi gibi maddelerle kaplı çelik tanklar de kullanılabilir. • Depo sürekli kilitli olmalı ve en az altı ayda bir temizliği yapılmalıdır.

46. SU DEPOLARININ TEMİZLENMESİ: • Su deposu boşaltılır, • Su deposunun içi öncelikle kaba kirlerden (kum, çamur vb.) arındırılır, • Su deposunun içi çamaşır suyu katılmış suyla fırçalanarak temizlenir, • İyice durulanır. • Not:Su deposunda kum, çamur, yosun görülmesi durumunda temizleme tekrarlanmalıdır.

47. ŞEBEKEYE VERİLECEK SUYUN DEZENFEKSİYONUNUN SAĞLANMASI: • Şebekeye verilecek suyunotomatik klorlama cihazıile klorlanması sağlanmalıdır. • Otomatik klorlama imkanı yok ise; • Su deposunun dolması beklenir, • Depo dolduktan sonra 10 (on) tona 1 (bir) tablet gelecek şekilde hesaplanarak klor tableti atılır, • Su deposuna hesaplanan miktarda klor tabletleri atıldıktan sonra 1 (bir) saat bekledikten sonra su şebekeye verilir.

48. KAPTAJIN ve SU DEPOSUNUN ÇEVRESİ: • Kaptajın ve su depolarının çevresi insan ve hayvan geçişinin engellenmesi için tel örgüyle çevrilmelidir. • Kaptajın ve su deposunun çevre temizliği de yapılmalıdır. • Kaptajın ve su deposunun kapı ve kapakları kilitli tutulmalıdır. • Kaptajın ve su deposunun havalandırma pencerelerine sinek ve kuşların girmemesi için sineklik konulmalıdır.

49. SU KAYNAKLI HASTALIKLAR • Kirlenmiş suyun • İçilmesi, • Yiyeceklerin, • Mutfak malzemelerinin, • Yüz ve ellerin yıkanması, • Dişlerin fırçalanması, • Yıkanma ve yüzme amacıyla kullanımı sonucunda bulaşır.

50. SU Kanalizasyonun, Hayvan atıklarının, Atık su kanalı içeriklerinin bulaşması sonucunda kirlenir.