Aktualizacja Regionalnej Strategii Innowacji Województwa Kujawsko-Pomorskiego

1. Aktualizacja Regionalnej Strategii Innowacji Województwa Kujawsko-Pomorskiego Diagnoza sytuacji w województwie kujawsko-pomorskim Przysiek, 12.06.2012

2. Cel zadania • Aktualizacja diagnozy sytuacji w Województwie Kujawsko-Pomorskim • Metodyka pracy: • Analiza deskresearch: • Dokumenty strategiczne województwa, Regionalna Strategia Innowacji • Raporty z badań, badania zlecane przez Urząd Marszałkowski, badania realizowane na poziomie krajowym, itp. • Dane statystyczne z Głównego Urzędu Statystycznego, dane Eurostat, raporty i badania związane z problematyką rozwoju regionów, innowacyjności i przedsiębiorczości • Badania: • Wywiady IDI, FGI badania CATI • Opinie eksperckie • Ewaluacja RIS • Rezultat – raport: Aktualizacja diagnozy sytuacji w Województwie Kujawsko-Pomorskim.

3. Informacje podstawowe • 5,7% obszaru Polski – 10. miejsce w kraju, 2,07 mln mieszkańców (5,4% mieszkańców Polski) – 9. miejsce w kraju • Pod względem liczby mieszkańców ustępuje czterem spośród pięciu województwom sąsiadującym (mazowieckiemu, wielkopolskiemu, łódzkiemu i pomorskiemu), a wyprzedza tylko jedno (warmińsko-mazurskie). • Mazowsze i Wielkopolska to dwa najliczniejsze regiony Polski, przewyższające kujawsko-pomorskie pod względem potencjału gospodarczego i innowacyjnego – oznacza to większą trudność w kreowaniu rozwoju – obydwaj duzi sąsiedzi są potencjalnie znacznie bardziej atrakcyjni dla większości inwestorów • Bardzo dobrze rozwinięte rolnictwo (produkcja roślinna oraz zwierzęca), na bazie którego nastąpił rozwój przemysłu spożywczego. • Centralne położenie w kraju, dogodny układ sieci transportowej sprzyjają rozwojowi także innych gałęzi gospodarki. • Szczególne tradycje w zakresie przemysłu chemicznego, mechanicznego, elektroniki i elektrotechniki oraz przemysłu spożywczego

4. Kapitał Ludzki • Zmiana liczby mieszkańców – w okresie 2002-2011 przyrost o ok. 3 tys. osób • W ostatnich 9 latach spadł o 3 punkty procentowe (p.p.) odsetek ludności w wieku przedprodukcyjnym, a o blisko 2 p.p. wzrósł udział osób w wieku poprodukcyjnym • Ujemne saldo migracji wewnętrznych i zewnętrznych – latach 2004-2010 ujemne saldo migracji zewnętrznych wyniosło 4603 osoby. • Należy przypuszczać, że w rzeczywistości zjawisko przybrało znacznie większą skalę

5. Kapitał Ludzki – aktywność zawodowa • Aktywności zawodowa – 55,2% - o 1 p.p. niższy niż średnio w Polsce • Zatrudnienie na koniec 2011 r. wyniósł 49% i był o blisko 2 p.p. niższy niż przeciętnie w Polsce • Bezrobocie – 11,2% - wyższe o 1,5 p.p. od średniej krajowej (2011 r.) • Bezrobocie rejestrowane - 17,8% - aż o 4,5 p.p. wyższy niż średnio w kraju (marzec 2012 r.).

6. Kapitał Ludzki - edukacja • Mniejsza liczba osób z wyższym wykształceniem o 4,6% niż średnio w Polsce • W województwie studiuje 4,7% z liczby wszystkich studentów w Polsce • W porównaniu z całym krajem ponadprzeciętnie reprezentowane są następujące kierunki kształcenia (tzn. liczba studentów na tych kierunkach wynosi w regionie co najmniej 6% łącznej liczby studentów na tym kierunku w Polsce: • opieka społeczna - 10,6%, • nauki rolnicze, leśne i rybactwo - 7,5%, • fizyka – 6,7%. • pedagogika - 6,2%, • dziennikarstwo i informacja – 6,2%, • biologia – 6,2%,

7. Kapitał Ludzki - edukacja • Mała liczba studentów kierunków technicznych (poniżej 4% łącznej liczby studentów danej specjalności w Polsce): • produkcja i przetwórstwo (1,7%) • ochrona środowiska (2,3%) • informatyka (3,0%) • nauki społeczne (3,3%) • ochrona i bezpieczeństwo (3,6%) • architektura i budownictwo (3,7%) • nauki inżynieryjno-techniczne (3,8%) • matematyka i statystyka (3,9%)

8. Potencjał gospodarczy • Na terenie województwa kujawsko-pomorskiego zarejestrowanych jest 184,4 tys. jednostek gospodarczych (dane GUS na koniec 2011 r.) • Liczba podmiotów na 10 tys. ludności w 2010 r. wyniosła w regionie 899 i była o 125 niższa niż średnio w kraju (1024) – spośród województw sąsiadujących niższy występuje tylko na Warmii i Mazurach • 94,7% - firmy mikro (do 9 osób), 4,3% - od 10 do 49 osób, a 0,9% - od 50 do 249 osób. 233 podmioty zatrudniające co najmniej 250 pracowników to 0,1% spośród wszystkich zarejestrowanych - nie odbiega to od średniej dla kraju Liczba osób zatrudnionych w poszczególnych rodzajach firm w 2010 roku

9. Potencjał gospodarczy Procentowy przychód firm w 2010 roku Zmiany liczebności firm

10. Liczba firm w głównych branżach Potencjał gospodarczy Przychody głównych branż

11. Potencjał gospodarczy Liczba zatrudnionych w głównych branżach Przychody ze sprzedaży w głównych branżach

12. Potencjał gospodarczy

13. Potencjał gospodarczy

14. Potencjał gospodarczy

15. Potencjał gospodarczy Nakłady inwestycyjne firm regionu w latach 2008-2010 wzrosły z 6,3 do 6,9 mld zł, co oznacza zwiększenie udziału w skali całego kraju z 4,7% do 6,0%. Najwyższe nakłady inwestycyjne zarejestrowano w przemyśle i budownictwie (aż 2/3 wszystkich nakładów w województwie, ich udział w Polsce wynosi 6,3%),

16. Potencjał gospodarczy • Duża nierównowaga w liczbie firm – zróżnicowany wskaźnik przedsiębiorczości • Centrum gospodarcze – rejon Bydgoszczy i Torunia • Silna pozycja regionu włocławskiego oraz powiatu inowrocławski • Zdecydowanie mniejsza liczba firm w pozostałych powiatach • Duże firmy ulokowane w kilku powiatach – w większości w wyżej wymienionych

17. Wiodące sektory gospodarki regionu • Spożywczy – duża liczba firm, w tym dużych firm, najwyższe przychody • Papierniczy – generuje ona drugie po produkcji wyrobów spożywczych przychody w regionie. Branża ta liczy jedynie kilka firm, jednak mają one znaczny udział w przychodzie regionu oraz kluczowe znaczenie dla powiatów, w których funkcjonują • Chemiczny – region zajmuje 4. miejsce w kraju w produkcji nawozów azotowych, należą do niego głównie duże firmy co skutkuje najwyższymi przygodami na firmę w regionie, wysokie nakłady na B+R • Elektromaszynowy – generuje wysokie przychody, jednocześnie należy do niego największa liczba firm równomiernie rozprzestrzenionych po terenie województwa • Elektroniczny – w ciągu kilku lat region stał się istotnym eksporterem wysoko zawansowanych wyrobów elektronicznych – firmy z podstrefy Pomorskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej „Crystal Park” w Łysomicach (produkcja głównie monitorów ciekłokrystalicznych LCD) – liczne firmy międzynarodowe, w tym SHARP i jego kooperanci.

18. Innowacyjność • Wysokość nakładów na działalność innowacyjną - 1,1 mld zł (w 2010 r.), przy czym aż 95% przypadło na przemysł • Nakłady firm usługowych – bardzo niskie – 0,5% tego typu nakładów poniesionych w Polsce ogółem (2010 r.) • Nakłady firm przemysłowych – 4,5% tego typu nakładów poniesionych w Polsce ogółem (2010 r.) • Niskie nakłady inwestycyjne ponoszone są na działalność badawczo-rozwojową B+R – 1,8% tego typu wydatków ponoszonych w Polsce • Niskie nakłady na zakup wiedzy ze źródeł zewnętrznych – 1,7% • Wysokie nakłady na zakup środków trwałych (szczególnie na maszyny i urządzenia techniczne z importu) – przeszło 5% wydatków w kraju

19. Innowacyjność Udział produkcji sprzedanej wyrobów nowych/istotnie ulepszonych w przedsiębiorstwach przemysłowych w wartości sprzedaży wyrobów ogółem (dane w %) • Udział przychodów netto ze sprzedaży produktów innowacyjnych na eksport w przychodach netto ze sprzedaży ogółem wyniósł 10% - dwukrotnie więcej średnio w Polsce – najlepszy wskaźnik wśród regionów. • Wysokie nakłady w firmach zatrudniających powyżej 249 osób – wskaźnik 17%, czyli 264% wysokości wskaźnika Polski • W firmach mniejszych MŚP (o zatrudnieniu do 248 osób) udział przychodów netto ze sprzedaży produktów innowacyjnych na eksport w przychodach netto ze sprzedaży ogółem nie przekracza 1%, a więc około dwukrotnie mniej niż średnio w Polsce. • Wśród firm usługowych tylko 9% wprowadziło w 2010 r. innowacje i był to wskaźnik o ok. 3 p.p. niższy niż w przypadku całego kraju. Nowe lub istotnie ulepszone produkty wprowadziło 6% firm, zaś procesy – 7%

20. Działalność B+R – nakłady na badania • Nakłady na badania i rozwój w województwie (204 mln zł) należą do najniższych w kraju • W 2010 r. stanowiły mniejszą część wszystkich nakładów tego typu w kraju niż w średnio w latach 1999-2006 • Nakłady na badania naukowe w ramach poszczególnych dziedzin wyniosły: • nauki przyrodnicze – 2,0%, • nauki inżynieryjne i techniczne – 1,6%, • nauki medyczne i nauki o zdrowiu – 0,7%, • nauki rolnicze – 0%, • nauki społeczne – 4,6%, • nauki humanistyczne – 0%. Nakłady na B+R poniesione w województwie kujawsko-pomorskim - jako odsetek nakładów na B+R poniesionych w Polsce

21. Działalność B+R – nakłady przedsiębiorstw • Niskie nakłady na badania i rozwój stwarzają niekorzystne warunki do innowacyjnego rozwoju gospodarki regionu kujawsko-pomorskiego. • Nakłady na badania i rozwój ponoszone w sektorze przedsiębiorstw (42 mln zł w 2010 r.) – znacznie (około pięciokrotnie) niższe niż nakłady ogółem w jednostkach B+R • Nakłady na badania i rozwój w przeliczeniu na 1 mieszkańca regionu w 2010 r. wyniosły 99 zł (na jedną osobę zatrudnioną w dziale B+R - 49 tys. zł) i należały do najniższych w kraju. • Mała liczba zgłoszeń patentowych: 124 zgłoszenia w 2010 r. (3,9% ogólnej liczby zgłoszeń w Polsce). Udzielone patenty 35 – 2,5% liczby w całym kraju Nakłady w sektorze przedsiębiorstw na działalność B+R w 2010 r.

22. Jednostki otoczenia biznesu • Zdecydowana większość firm należy do sektora MŚP – generują wyższy przychód i zatrudniają więcej osób niż średnio w Polsce. Na tle kraju mają one przeciętne lub słabe wyniki finansowe oraz w zakresie innowacyjności • Nieliczna grupa największych przedsiębiorstw, w szczególności należących do kilku wybijających się sektorów, odnosi bardzo dobre wyniki • Na potrzeby sektora MŚP funkcjonuje sieć instytucji otoczenia biznesu, świadczących usługi finansowe i doradcze, w tym w zakresie innowacyjności, jednak efekty tego wsparcia dotąd nie są zbyt widoczne • Na terenie województwa kujawsko-pomorskiego działa mniej ośrodków innowacji i przedsiębiorczości niż w większości regionów w Polsce, jednak ich ofertę instytucji można uznać za bogatą i różnorodną. (Matusiak K. (red.) Ośrodki innowacji i przedsiębiorczości w Polsce. Raport 2010. Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości 2010) • W trakcie badań przedsiębiorcy informowali o niskiej aktywności jednostek otoczenia biznesu, często ich nie znali, ani nie znali ich oferty – według nich jednostki te muszą działać bardziej rynkowo

23. Podsumowanie • Mocne strony regionu • Dobrze rozwinięte rolnictwo połączone z rozwiniętym przemysłem spożywczym • Dobrze rozwinięty przemysł chemiczny i elektromaszynowy, odznaczający wysoką rentownością, relatywnie wysokimi nakładami na B+R oraz na inwestycje • Od kilku lat, dzięki zagranicznym inwestycjom, województwo stało się potentatem w produkcji wysoko technologicznej elektroniki • Istnienie dużych firm, które mogą być motorami innowacyjności oraz działalności B+R w regionie • Relatywnie wysokie nakłady na badania i rozwój w kilku kluczowych sektorach gospodarki – w branży chemicznej, metalowej i elektronicznej. • Duże inwestycje największych firm w kilku ostatnich latach spowodowały, że w regionie udział przychodów netto ze sprzedaży produktów innowacyjnych na eksport w przychodach netto ze sprzedaży ogółem jest największy w Polsce • Firmy MŚP są statystycznie większe niż średnio w Polsce – przy tej samej procentowej liczbie firm procentowo większe zatrudnienie i przychody

24. Podsumowanie • Słabe strony Regionu • Łączne nakłady na badania i rozwój w województwie należą do najniższych w kraju. • Słabe wyniki dotyczące liczby udzielonych patentów • Brak renomowanych uczelni technicznych • Niewielka liczba jednostek B+R oraz uczelni prowadzących badania w sektorach, które mogłyby wesprzeć lokalny przemysł • Niski odsetek osób z wyższym wykształceniem, w tym w szczególności w obszarze kierunków technicznych • Niekorzystne zmiany w zakresie zasobów ludzkich – niska aktywność zawodowa, starzenie się lokalnej społeczności, wysoka migracja • Duże znaczenie firm MŚP, które charakteryzują się niższą rentownością niż średnio w kraju, niską innowacyjnością oraz brakiem wsparcia w postaci lokalnego sektora B+R

25. Podsumowanie • Szanse • Rozwój relatywnie silnego sektora MŚP – rozwój i wzrost firm z lokalnym kapitałem silnie związanych z regionem • Rozwój kierunków kształcenia z uwzględnieniem potrzeb lokalnej gospodarki • Rozwój badań i prac badawczo-rozwojowych w regionie • Zaangażowanie firm w zwiększenie nakładów na B+R • Tworzenie powiązań sieciowych pomiędzy firmami, szczególnie pomiędzy firmami MŚP z tej samej branży oraz wiodącymi dużymi przedsiębiorstwami i firmami MŚP • Rozwój jednostek wsparcia biznesu pod kątem zaspokojenia potrzeb lokalnych firm MŚP • Silne zaangażowanie lokalnych środowisk w rozwój regionu • Zaplecze produkcyjno-usługowe dla sąsiednich regionów

26. Podsumowanie • Zagrożenia • Dalszy spadek wskaźników innowacyjności regionu i połączony z tym spadek rentowności lokalnego przemysłu • Bankructwa firm, szczególnie mikro związane z osłabieniem koniunktury gospodarczej oraz wzrostem konkurencyjności sąsiednich regionów • Odpływ wykwalifikowanych pracowników do sąsiednich województw • Odpływ najzdolniejszej młodzieży na studia do wiodących uczelni w sąsiednich regionach • Migracja wewnętrzna z mniejszych miejscowości do większych – odpływ najzaradniejszych jednostek ze słabszych powiatów • Pogorszenie się warunków funkcjonowania firm (brak odpowiednio wykształconej lokalnej kadry, przeszkody administracyjne, słaba infrastruktura, itp.) i związane z tym zamykanie zakładów w regionie • Niska rentowność firm działających w regionie i związany z tym brak rozwoju lokalnego rynku skutkujący min brakiem rozwoju MSP sektora usługowego co przyczynia się do utrwalania wysokiego bezrobocia

27. Pytania, odpowiedzi • Moderowana dyskusja: • Dr Maciej Gajewski • Dr inż. Aleksander Buczacki • Dr inż. Przemysław Oborski • Mgr inż. Bogdan Pietrzak