Seminarie leerkrachten 2011

1. Seminarie leerkrachten 2011 De Belgische economie tijdens en na de economische crisis Nationale Bank van België 19 oktober 2011

2. De Belgische economie tijdens en na de economische crisis - Een overzicht • 4 uiteenzettingen: • 1.Algemeneinleiding: de belangrijkstefasen • 2. De economische en financiëlecrisis: de geschiedenisherhaaltzich • 3.Belgiëtijdens de crisis: schokken en reacties • 4. Na de crisis: de uitdagingeninzakeeconomischbeleidvoor Europa en België • Voorbereiddoor Vanessa Baugnet • Annick Bruggeman • Luc Dresse • Wim Melyn • Christophe Piette

3. De Belgische economie tijdens en na de economische crisis 1. Algemene inleiding Gepresenteerd door Wim Melyn Departement Studiën

4. Vooraf ...

5. Overzicht van de uiteenzetting • I. De financiële crisis • 1. Oorzaken • 2. Startschot • 3. Verloop • II. De economische crisis • III. Gevolgen van de crisis • IV. Huidigetoestand en uitdagingen

6. I.1. De financiële crisis - Wat is er fout gelopen? Micro-economischeomgeving • Foute incentives • originate-to-distributebankieren • effectisering, off-balance entiteiten • verloningssysteemfinanciëlesector • Zwaktesin risicobeheer • Zwaktes in regulering en toezicht Macro-economischeomgeving • "Great Moderation" • Zeerexpansiefmonetairbeleid in de periode 2003-2004 • Mondiale onevenwichtigheden ("savingsglut") onderschatten van risico Lage rentevoeten, "Search forYield", • Soepelkrediet en opbouwonhoudbareschuldposities • Ontstaan van zeepbellen op activamarkten

7. Zeer lage rentevoeten1 ... (maandgegevens) Bron: Thomson Reuters Datastream. 1Rendementen op overheidsobligaties met een looptijd van 10 jaar gedefleerd met de index van de consumptieprijzen. 2Rendement van Duitse overheidsobligaties met een looptijd van 10 jaar gedefleerd met de index van de consumptieprijzen.

8. ... waren belangrijke factor bij de forse toename van de schulden en van de activaprijzen Schuld van de niet-financiële sectoren (kwartaalgegevens, procenten van het bbp) Activaprijzen (indexcijfers 2007=100)

9. I.2. Problemen met subprime hypotheken waren de trigger van de financiële crisis Betalingsachterstand van ten minste zestig dagen en inbeslagnemingen van gehypothekeerde goederen (procenten van het totale aantal uitstaande leningen)

10. I.3. Verspreiding van de financiële crisis Verschil tussen interbancaire rente en overnight index swap (ois) rente1 (basispunten) september-december: reeks overheidsmaatregelen kalmeert de markten september : overname Fannie Mae en Freddie Mac, failliet Lehman Brothers, redding AIG en ook in Europa problemen financiële sector maart: Bear Stearns augustus: problemen VS subprime komen op voorgrond Bron: Thomson Reuters Datastream. 1. Dit is een indicator van het wantrouwen tussen de banken.

11. Overzicht van de uiteenzetting • I. De financiële crisis • II. De economische crisis • 1.Transmissiekanalen financiëlecrisis • 2. Diepe en mondialerecessie • 3. Uitzonderlijkebeleidsmaatregelen • III. Gevolgen van de crisis • IV. Huidigetoestand/uitdagingen

12. Duurdere en moeilijkerefinanciering van ondernemingen en gezinnen Zowelvoorwatbetreftbancairkredietalsvoorberoep op kapitaalmarkten Impact op investeringen Negatievevermogenseffecten Aanzienlijkedaling van hetnettovermogen van de gezinnen Impact op de consumptiegroei via verhoging van de spaarquote Vertrouwen (en onzekerheid) Mogelijkadditioneeleffect op investeringen, consumptie Investeringen: vraagvooruitzichten, consumptie: werkloosheidsvooruitzichten Verzwakking van de internationale activiteit Verzwakkingverspreid via internationale handel Internationale handelliep fors terugvanafherfst 2008 totmidden 2009 (-17 %) II.1. Impact financiële crisis op de reële economie -diverse kanalen

13. Het nettovermogen van de huishoudensvielterug(kwartaalgegevens, procenten van het bbp) Bronnen: ECB, Thomson Reuters Datastream.

14. De verwachte groei voor 2009 werd fors verlaagd Opeenvolgende ramingen van de bbp-groei (jaarlijkse veranderingspercentages naar volume) Bron: Consensus Economics.

15. De internationale handel tekende een sterke terugval op Gemiddelde van de in- en uitvoer van goederen (volumegegevens, indexcijfers januari 2007 = 100) Bron: Centraal Planbureau (CPB).

16. II.2. Een uitzonderlijk diepe recessie in de geavanceerde landen¹ ... Verandering bbp naar volume t.o.v. het voorgaande jaar (percentages) Bronnen: BEA, Buyst E.2, INR, NBB. 1 Vanaf 1996 voor kalenderinvloeden gezuiverde gegevens.2 Buyst E. (1997), « New estimates for the Belgian economy », Review of Income and Wealth, 43, 357-375.

17. ... die bovendien zeer wijd verspreid was Landen in recessie1(procenten van het totale aantal landen, gewogen met de koopkrachtpariteiten) Bron: IMF. 1 Contractie in het koopkrachtpariteiten-gewogen per capita bbp naar volume. De grijze zones geven een recessie van het mondiale bbp per capita aan.

18. II.3. Maar ook uitzonderlijke beleidsreacties: monetair beleid Voornaamste beleidsrentetarieven (daggegevens) Activa op de balans van de centrale banken (maandgemiddelden, in % van het gemiddelde bbp gedurende de periode 2007-2010) Bronnen: ECB, Federal Reserve, IMF. 1 Voor de leidinggevende rentetarieven wordt de lijn gesplitst als de centrale bank zich een vork tot doel heeft gesteld; het plafond van die vorkwordt daarbij aangeduid door een fijnere lijn in dezelfde kleur.

19. Maar ook uitzonderlijke beleidsreacties: budgettair beleid(procenten van het bbp) Budgettaire stimuleringsmaatregelen Automatische stabilisatoren 2010 2009 Bronnen: EC, IMF, OESO. 1 De G20 bestaatuit de EU en 19 landen: Argentinië, Australië, Brazilië, Canada, China, Duitsland, Frankrijk, India, Indonesië, Italië, Japan, Mexico, Rusland, Saoedi-Arabië, Turkije, VerenigdKoninkrijk, Verenigde Staten, Zuid-Afrika en Zuid-Korea.2Gewogengemiddeldevoor de G20-landen berekend op basis van het bbptegenkoopkrachtpariteiten. 19

20. Beleidsmaatregelen zorgden voor economisch herstel Verloop van het bbp (veranderingspercentages op jaarbasis) Bron: IMF.

21. Overzicht van de uiteenzetting • I. De financiële crisis • II. De economische crisis • III. Gevolgen van de crisis • 1. Verzwakkingpositiegeavanceerdelanden • 2. Verslechteringtoestandarbeidsmarkt • 3. Forsetoenameoverheidsschuld • IV. Huidigetoestand/uitdagingen

22. III.1. De crisis heeft de positie van de geavanceerde landen verder verzwakt ... Aandeel van de economieën in het wereld-bbp (bbp in koopkrachtpariteiten, aandeel in het totaal) Bron: IMF. 22

23. III.2. ... en heeft de toestand op hun arbeidsmarkt doen verslechteren ... Werkloosheidsgraad (procenten van de beroepsbevolking)

24. III.3. ... en weegt op hun overheidsfinanciën Bruto overheidsschuld (procenten van het bbp) Bron: IMF.

25. Overzicht van de uiteenzetting • I. De financiële crisis • II. De economische crisis • III. Gevolgen van de crisis • IV. Huidigetoestand/uitdagingen • 1. Overheidsschuldencrisis • 2. Economischegroeivertraging • 3. Conclusie

26. IV.1. Overheidsschuldencrisis gevolg van verslechterde toestand overheidsfinanciën Rendementsecarts van de staatsleningen op 10 jaar t.o.v. de Duitse Bund (basispunten) 2011 2008 2009 2010 2007 Bron: Thomson Reuters Datastream.

27. Beleidsreactie Europese autoriteiten op overheidsschuldencrisis Noodfinanciering • financiële hulpprogramma's: Griekenland (€110 en 109 miljard), Ierland (€85 miljard), Portugal (€78 miljard); • stabiliseringsmechanismen: • tijdelijk: (EFSM) (€ 60 miljard) en (EFSF) (€ 440 miljard) • permanent: ESM vanaf 1 juli 2013 (€ 500 miljard) • bijkomende bijdrage IMF (€ 250 miljard) • ECB: bijkomende niet-conventionele maatregelen (SMP, liquiditeitsverstrekking, ...) Voorkomen crisissen in de toekomst • versterken toezicht op het financieel stelsel • versterken "economische governance" (six pack)

28. IV. 2. Een (onverwacht) sterke vertraging tijdens H1 2011 ... Internationale handel in goederen (gemiddelde van in- en uitvoer) (seizoengezuiverde maandgegevens, volumes, indexcijfers januari 2007=100) Bbp-verloop in China, VS, Japan en Eurogebied (seizoengezuiverde gegevens, veranderingspercentages t.o.v. het overeenstemmende kwartaal van het voorgaande jaar) Bronnen: BEA, Cabinet Office (Japan), CPB, EC.

29. ... en een terugval van het vertrouwen van consumenten en ondernemers doen de vrees voor een nieuwe crisis toenemen (gestandaardiseerde maandgegevens1) Ondernemersvertrouwen (verwerkendenijverheid) Consumentenvertrouwen 2007 2008 2009 2010 2011 2007 2008 2009 2010 2011 Bronnen: EC, Thomson Reuters Datastream, NBB. 1 Dezereeksenwerdenbekomendoor van de basisgegevenshetgemiddeldeaf te trekken en te delendoor de standaardafwijkingsindsjanuari 1985. 29

30. IV.3. Conclusies • Oorzaken van de crisis • Macro-economisch: "greatmoderation", expansief monetair beleid, mondiale onevenwichten("savingsglut") • Micro-economisch: foute incentives, zwaktes risicobeheer/regulering/toezicht • Gevolgen crisis zijn nog merkbaar en een nieuwe crisis dreigt ... • ... duurzaam herstel is mogelijk maar noodzaakt: • op mondiaal niveau: • afbouw schuldenberg in geavanceerde landen • herbalancering in zowel geavanceerde als opkomende landen • verdere hervormingen in de financiële sector • in het Eurogebied: het terugwinnen van het vertrouwen door • targets van de programma's te halen • implementatie maatregelen ter voorkoming van toekomstige crisissen

31. Bedankt voor jullie aandacht !