Katarzyna Ludwichowska Zakład Prawa Ubezpieczeniowego Wydział Prawa i Administracji UMK

1. Katarzyna LudwichowskaZakład Prawa Ubezpieczeniowego Wydział Prawa i Administracji UMK Przepisy kodeksu cywilnego a regulacje ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych w zakresie ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych Konferencja „Nowela do kodeksu cywilnego – problemy w stosowaniu i rozumieniu przepisów o umowie ubezpieczenia – zagadnienia do dyskusji”, Warszawa, 4 kwietnia 2008 r.

2. Art. 22 ust. 1 u.u.ob.: Do umów ubezpieczenia obowiązkowego, w sprawach nieuregulowanych w ustawie, stosuje się przepisy kodeksu cywilnego. Z art. 22 u.u.ob. wynika nakaz stosowania przepisów kodeksu cywilnego do ubezpieczeń obowiązkowych wprost.

3. Nieadekwatność przepisów k.c. do obowiązkowego ubezpieczenia komunikacyjnego. • „Dublowanie” materii prawnej k.c. w ustawie o ubezpieczeniach obowiązkowych. • Niejednoznaczność odesłania do kodeksu cywilnego w art. 110 u.u.ob. • Wnioski.

4. I. Nieadekwatność przepisów kodeksu cywilnego do obowiązkowego ubezpieczenia komunikacyjnego

5. Art. 815 § 3 k.c. Ubezpieczyciel nie ponosi odpowiedzialności za skutki okoliczności, które z naruszeniem paragrafów poprzedzających nie zostały podane do jego wiadomości. Jeżeli do naruszenia paragrafów poprzedzających doszło z winy umyślnej, w razie wątpliwości przyjmuje się, że wypadek przewidziany umową i jego następstwa są skutkiem okoliczności, o których mowa w zdaniu poprzedzającym.

6. Wprowadzenie wyraźnego zakazu podnoszenia przez ubezpieczyciela wobec poszkodowanego wszelkich zarzutów z umowy obowiązkowego ubezpieczenia komunikacyjnego przesądziłoby w sposób ostateczny o niemożności zastosowania w stosunku do niego art. 815 §3 k.c. Wyraźnego rozstrzygnięcia wymaga nie tylko problem zastosowania art. 815 §3 k.c. w stosunku do poszkodowanego, ale również kwestia sankcji za naruszenie obowiązku deklaracji i notyfikacji ryzyka wobec ubezpieczającego.

7. Art. 816 k.c. W razie ujawnienia okoliczności, która pociąga za sobą istotną zmianę prawdopodobieństwa wypadku, każda ze stron może żądać odpowiedniej zmiany wysokości składki, poczynając od chwili, w której zaszła ta okoliczność, nie wcześniej jednak niż od początku bieżącego okresu ubezpieczenia. W razie zgłoszenia takiego żądania druga strona może w terminie 14 dni wypowiedzieć umowę ze skutkiem natychmiastowym. Przepisu tego nie stosuje się do ubezpieczeń na życie.

8. Ani w ustawie o ubezpieczeniach obowiązkowych, ani w kodeksie cywilnym nie ma przepisu wyłączającego zastosowanie art. 816 k.c. do ubezpieczeń obowiązkowych, co – w świetle art. 22 u.u.ob. – uzasadnia wniosek, że rekalkulacja składki na podstawie tego przepisu jest możliwa także w przypadku ubezpieczenia komunikacyjnego OC. Stosowanie tego przepisu do umowy obowiązkowego ubezpieczenia komunikacyjnego nie wydaje się jednak właściwe.

9. Art. 8241 § 2 k.c. Jeżeli ten sam przedmiot ubezpieczenia w tym samym czasie jest ubezpieczony od tego samego ryzyka u dwóch lub więcej ubezpieczycieli na sumy, które łącznie przewyższają jego wartość ubezpieczeniową, ubezpieczający nie może żądać świadczenia przenoszącego wysokość szkody. Między ubezpieczycielami każdy z nich odpowiada w takim stosunku, w jakim przyjęta przez niego suma ubezpieczenia pozostaje do łącznych sum wynikających z podwójnego lub wielokrotnego ubezpieczenia.

10. Odpowiednie stosowanie Art. 8241 §2 k.c. jest dopuszczalne w odniesieniu do dobrowolnych ubezpieczeń OC, ale nie do ubezpieczeń obowiązkowych; z art. 22 u.u.ob. wynika bowiem nakaz stosowania do tych ubezpieczeń w zakresie nieregulowanym w ustawie przepisów kodeksu cywilnego nie odpowiednio, ale wprost. Rozwiązanie: albo zmiana art. 8241 §2 k.c., albo wyraźne uregulowanie problematyki podwójnego ubezpieczenia w przepisach poświęconych ubezpieczeniom obowiązkowym.

11. Art. 110 i n. k.c. Art. 110.  Jeżeli ustawa, orzeczenie sądu lub decyzja innego organu państwowego albo czynność prawna oznacza termin nie określając sposobu jego obliczania, stosuje się przepisy poniższe. Art. 112. Termin oznaczony w tygodniach, miesiącach lub latach kończy się z upływem dnia, który nazwą lub datą odpowiada początkowemu dniowi terminu, a gdyby takiego dnia w ostatnim miesiącu nie było - w ostatnim dniu tego miesiąca (…).

12. (art. 112 k.c.) 10.01.2009 10.01.2008 (09.01.2009) (08.01.2009) 09.01.2009 (czynność prawna)

13. Wydaje się, że na gruncie art. 110 k.c. potrzeba obliczania danego terminu poprzez zastosowanie art. 111 i n. kodeksu cywilnego ustaje nie tylko w przypadku sprecyzowania sposobu jego liczenia przez samą ustawę, ale także w razie określenia tego sposobu przez czynność prawną, pod warunkiem, że owo określenie nie prowadzi do naruszenia celu przepisu ustawy wprowadzającego dany termin. W celu usunięcia powstałych wątpliwości wskazane byłoby wyraźne unormowanie sposobu liczenia dwunastomiesięcznego terminu z art. 26 u.u.ob. w przepisach regulujących obowiązkowe ubezpieczenie komunikacyjne.

14. 10.01.2009 10.01.2008

15. II. „Dublowanie” materii prawnej k.c. w ustawie o ubezpieczeniach obowiązkowych

16. Art. 813 § 1 k.c. Składkę oblicza się za czas trwania odpowiedzialności ubezpieczyciela. W przypadku wygaśnięcia stosunku ubezpieczenia przed upływem okresu na jaki została zawarta umowa, ubezpieczającemu przysługuje zwrot składki za okres niewykorzystanej ochrony ubezpieczeniowej. Art. 42 ust. 1 u.u.ob. Zwrot składki, o którym mowa w art. 41 ust. 1, przysługuje za każdy pełny miesiąc niewykorzystanego okresu ubezpieczenia.

17. Art. 813 § 1 k.c. Składkę oblicza się za czas trwania odpowiedzialności ubezpieczyciela. W przypadku wygaśnięcia stosunku ubezpieczenia przed upływem okresu na jaki została zawarta umowa, ubezpieczającemu przysługuje zwrot składki za okres niewykorzystanej ochrony ubezpieczeniowej. Art. 41 ust. 2 u.u.ob. Zwrot składki, o którym mowa w ust. 1, nie przysługuje, jeżeli szkoda, za którą zakład ubezpieczeń wypłacił lub jest zobowiązany wypłacić odszkodowanie z tytułu ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych, nastąpiła w okresie poprzedzającym rozwiązanie umowy (…).

18. Brak jest logicznego uzasadnienia dla gorszego traktowania ubezpieczającego w obowiązkowym ubezpieczeniu komunikacyjnym.

19. Art. 818 k.c.  §1. Umowa ubezpieczenia lub ogólne warunki ubezpieczenia mogą przewidywać, że ubezpieczający ma obowiązek w określonym terminie powiadomić ubezpieczyciela o wypadku. §2. W przypadku ubezpieczenia na cudzy rachunek obowiązkiem (…) można obciążyć również ubezpieczonego (…). art. 16 ust. 2 pkt 2 u.u.ob. W przypadku zaistnienia zdarzenia objętego ubezpieczeniem obowiązkowym, (…) uczestnicząca w nim osoba objęta tym ubezpieczeniem jest ponadto obowiązana do (…)  niezwłocznego powiadomienia o zdarzeniu zakładu ubezpieczeń (…).

20. Art. 822 §5 k.c. a art. 17 u.u.ob. 822 § 5. k.c.: Ubezpieczyciel nie może przeciwko uprawnionemu do odszkodowania podnieść zarzutu naruszenia obowiązków wynikających z umowy lub ogólnych warunków ubezpieczenia przez ubezpieczającego lub ubezpieczonego, jeżeli nastąpiło ono po zajściu wypadku. art. 17 u.u.ob.: Jeżeli osoba objęta ubezpieczeniem obowiązkowym odpowiedzialności cywilnej lub osoba występująca z roszczeniem (…), nie dopełniły obowiązków wymienionych w art. 16, a miało to wpływ na ustalenie istnienia lub zakresu ich odpowiedzialności cywilnej bądź też na zwiększenie rozmiarów szkody, zakład ubezpieczeń może dochodzić od tych osób zwrotu części wypłaconego uprawnionemu odszkodowania lub ograniczyć wypłacane tym osobom odszkodowanie(…).

21. Art. 818 §4 k.c. a art. 17 u.u.ob. 818 § 4 k.c.: Skutki braku zawiadomienia ubezpieczyciela o wypadku nie następują, jeżeli ubezpieczyciel w terminie wyznaczonym do zawiadomienia otrzymał wiadomość o okolicznościach, które należało podać do jego wiadomości. Art. 17 u.u.ob. – brak regulacji w tym zakresie. Z mocy art. 22 u.u.ob. przepis art. 818 §4 k.c. stosuje się do obowiązkowego ubezpieczenia komunikacyjnego.

22. Odesłanie do k.c. w art. 110 ust. 4 u.u.ob. Roszczenia Funduszu wynikające z ust. 1 ulegają przedawnieniu na zasadach określonych w kodeksie cywilnym, nie wcześniej jednak niż z upływem 3 lat od dnia spełnienia przez Fundusz świadczenia.

23. Wnioski

24. I. Generalne odesłanie w art. 22 u.u.ob. do przepisów k.c., z którego wynika nakaz stosowania tych przepisów do ubezpieczeń obowiązkowych wprost, nie jest rozwiązaniem zadowalającym. Lepiej byłoby posłużyć się konstrukcją odpowiedniego stosowania do tych ubezpieczeń przepisów k.c. o umowie ubezpieczenia.

25. II. Nakaz odpowiedniego stosowania przepisów kodeksu cywilnego do ubezpieczeń obowiązkowych mógłby albo przyjąć postać odesłania generalnego na wzór tego z art. 22 k.c., albo zostać sformułowany w ten sposób, że ustawodawca nakazałby odpowiednie stosowanie przepisów k.c. tylko w konkretnych przypadkach.

26. III. Drugie ze wskazanych rozwiązań wydaje się lepsze, jako że wiąże się z mniejszą ilością ewentualnych wątpliwości interpretacyjnych. Jego wprowadzenie oznaczałoby ostateczne rozstrzygnięcie, które z przepisów k.c. znajdują zastosowanie do ubezpieczeń obowiązkowych. 

27. IV. Ewentualne problemy związane z odpowiednim stosowaniem przepisów kodeksu cywilnego do ubezpieczeń obowiązkowych skłaniają do rozważenia, czy nie lepiej byłoby uregulować stosunek ubezpieczenia obowiązkowego w sposób wyczerpujący.

28. V.Docelowo najrozsądniejszym rozwiązaniem wydaje się byćusunięcie z ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych przepisów o charakterze cywilnoprawnym i unormowanie całości zagadnień cywilnego prawa ubezpieczeniowego w jednym miejscu, najlepiej w osobnej ustawie, w której znalazłby się odrębny rozdział poświęcony ubezpieczeniom obowiązkowym.