İŞÇİ SAĞLIĞI VE MESLEK HASTALIKLARI

1. Dr. Levent ÖZDEMİR İŞÇİ SAĞLIĞI VE MESLEK HASTALIKLARI

2. İş ve sağlık; İnsanların sağlığı ile yaptıkları iş arasında ilişki bilimsel olarak 18. YY başlarında anlaşılmıştır. 1500 lü yıllarda Avusturya’ da karpat dağlarında hekim Agricola madencilerle ilgili olarak yazdığı kitabında yedi defa evlenen kadınlardan bahsetmiştir. 17. YY da bernardino Ramazzini çeşitli işlerde çalışanların sağlık durumlarıyla ilgili ilk meslek hastalıkları kitabını “De Morbis Artricum Diatriba” yazmıştır.

3. Ramazzini; Bu kitabı yazmamın nedeni rastlantı ve gözlemdir. Oturduğumuz şehirde evlerden çıkan atıkların toplandığı çukurların her üç yılda bir boşaltılması gerekir. Oturduğum evin çukurunu temizleyip boşaltan kişi okadar hızlı çalışıyordu ki dayanamayıp “neden bu kadar hızlı çalışıyorsun, biraz yavaş çalış yorulma “ dedim. O anda başını yukarı kaldırıp kanlı, kızarmış ve kısık gözlerle bana baktı. “Bu çukurda üç dört saat kalan neden bu kadar hızlı çalıştığımı anlar. Daha fazla burada kalsam kör olacağım. O yüzden işimi bitirip, eve koşup gözlerimi yıkayarak karanlık bir odaya kapanmak istiyorum. Bu cevaptan sonra şehri dolaşırken çok sayıda kör insana rastladım. Sorduğumda hepsinin aynı işi yaptıklarını gördüm.”

4. İşçi sağlığı ILO (Uluslar Arası Çalışma Örgütü) 1919 yılında kurulduğunda işçi sağlığı bu örgütün önemli uğraşlarından olmuş bugüne kadar devam etmiştir. Birleşmiş Milletlerin ihtisas örgütlerinden birisidir. Çalışma hayatının sosyal, yasal, ekonomik, işletme ve sağlıkla ilgili konularıyla uğraşır. Üye devletlerin katkısıyla çok taraflı sözleşme ve tavsiye kararları ile çalışma hayatını uluslar arası düzeyde düzenler. İşçi sağlığı konusunda DSÖ’de ILO ile birlikte çalışmaktadır.

5. Türkiye’de; İşçi sağlığı alanında en önemli kanun UHK’dır. Bu kanunla; * 12 yaşından küçük çocukların çalışması, * 12-16 yaş arasındakilerin 8 satten fazla ve gece 20:00’dan sonra çalışmaları yasaklanmıştır. * İşçilerin sağlığını koruma, iş emniyeti ve nizamnamesinin çıkarılması öngörülmüştür. * En önemli hüküm 180. Maddedir. “ Devamlı olarak en az 50 işçi çalıştıran bütün iş sahipleri bir veya daha fazla hekimi koruyucu hizmetleri yapmaları ve hastalananları tedavi etmekleri için çalıştırmakla yükümlüdürler”.

6. 1475 Sayılı İş Kanunu; İşçi sağlığına ilişkin çeşitli hükümleri kapsar. Bunların içinde ana madde 73. Maddedir. “Her işveren, işyerinde işçilerin sağlığını ve güvenliğini sağlamak için gerekli olanı yapmak ve bu husustaki şartları sağlamak ve araçları noksansız bulundurmakla yükümlüdür. İşçilerde işçi sağlığı ve iş güvenliği hakkındaki usul ve şartlara uymakla yükümlüdürler. İş kanunu çalışma saatlerini, dinlenme sürelerini, ağır ve tehlikeli işleri, işçilerin kontrol muayenelerini düzenleyici yükümler getirir. Tüzüklerin çıkarılmasını öngörür.

7. İş Kanunu İle İlgili Tüzükler İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğü İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Kurulları hakkında kanun Ağır ve tehlikeli işler tüzüğü Yapı işlerinde işçi sağlığı ve iş güvenliği tüzüğü İş süreleri tüzüğü Fazla saatlerde çalışma tüzüğü Sakatların istihdamı hakkında tüzük v.b.

8. İşçi sağlığının amaçları 1950 yılında ILO ve DSÖ karma komisyonunda alınan tavsiye kararında 1. Çalışanların sağlık kapasitelerine en yüksek düzeye çıkarmak 2. Çalışmanın olumsuz koşulları nedeniyle sağlığın bozulmasını önlemek 3. Her işçiyi fiziksel ve ruhsal yeteneklerine uygun işlerde çalıştırmak 4. Yapılan iş ile işçi arasında uyum sağlayarak, asgari yorgunlukla optimal randıman elde etmek

9. İşçi sağlığında temel strateji korumadır Ağırlık özgül koruma ile erken teşhis aşamalarına verilmelidir. Uygulanacak yöntemler 2 gruba ayrılır: 1. Çevrenin kontrolü 2. Çalışanların kontrolü

10. Çevrenin Kontrolü Atmosferin devamlı kontrolü ile toksik madde konsantrasyonunu izleme Ortamın fizik koşullarının incelenmesi Zararlı maddeyi değiştirmek Fabrikasyon tekniğini değiştirmek Havalandırma Islak çalışma İşyerinin genel temizliği

11. Çalışanların Kontrolü İşe giriş muayenesi Periyodik muayeneler Eğitim Kişisel koruyucu kullanmak

12. İşe Giriş Muayeneleri İşe girecek kişinin bünyesinin o iş için yeterli olup olmadığı ve iş nedeniyle sağlığının bozulup bozulmayacağı, iş ile işçi arasında uyumun sağlanması amaçlanır. Her iş için yapılması arzulanırken mevzuatımız hangi hallerde zorunlu olduğunu belirlemiş ve kısıtlamıştır. Hangi işlerin ağır ve tehlikeli işler tüzüğünün arkasındaki cetvelde belirlenmiştir.

13. Periyodik Muayeneler Çalışmakta olan işçilerin sağlık durumlarının belirlenmesi, iş ile işçi arasındaki uyumun gözlenmesi, hastalıkların erken teşhisi amaçlanır Mevzuta göre; Ağır ve tehlikeli işlerde çalışan işçilerin periyodik muayenesi mecburidir. 13-18 yaş arası çocuk işçiler en az altı ayda bir muayene edilmelidirler. Kurşunla çalışan işçiler 3 ayda bir, cıva ile çalışan işçiler 3 ayda bir, arsenik ve organik fosforlu işlerde çalışan işçiler 6 ayda bir muayene edilmelidirler.

14. İşe Dönüş Muayeneleri Sağlık nedeni ile 3 haftadan uzun süren uzaklaşmalar sonunda işçiler tekrar işbaşı yaparken muayene edilmelidir. Sağlık durumları müsait değilse iş değişikliği imkanları aranır.

15. İşyeri Çalışma Koşullarının Kontrolü İşyeri hekiminin görevli olduğu işyeri ortamını iyi tanıması, işyerlerini denetlemesi, izlemesi, sağlığa zararlı bir durum olup olmadığını incelemesi ve gerekli önlemleri aldırması görevidir. (işyeri hekimlerinin çalışma şartları ile görev ve yetkileri hakkında yönetmelik)

16. Sağlık Eğitimi Yönetmeliğe göre İşyeri hekimi işçilerin kişisel hijyen, beslenme, kişisel koruyucuların kullanımı, genel hijyen konularında eğitimleriyle uğraşır. İşyeri hekimi, işçilerin çalışma şartlarının düzenlenmesinde yerine göre, boş zamanların olumlu biçimde değerlendirilmesi imkanını sağlayacak çalışmalar yapar. Bu arada dinlenme kampları, spor ve öteki konularda çalışmalara katılır.

17. İlk yardım Bir işyerinde hekimden beklenilen görevlerin en önemlilerinden biri il yardım hizmetlerinin en iyi şekilde organize edilmesi ve çalıştırılmasıdır. Yönetmeliğe göre Madde 4/2 ilk yardım ve kurtarma işlerinin teşkilatlanması ve bununla ilgili personelin yetiştirilmesi.

18. İş ve işçi sağlığının uyumu İşyeri hekimi bunu sağlamak için yönetmelikle görevlendirilmiştir. İşyerinde ve işkolunda uygulanan işlemleri ve teknolojik şartları inceleyerek bunların işyeri sağlık şartlarına uygunluk konularında çalışma Her iş postasının gerektirdiği fiziki ve ruhi yetenekler ile işçilerin kişisel niteliklerinin tespiti, buna göre uygun işlerde çalıştırılmalarının sağlanması İş değişimlerinde danışmanlık yapılması

19. Diğer işler İnceleme araştırma Kayıt ve istatistik Çeşitli sağlık konularında danışmanlık

20. MESLEK HASTALIKLARI Belirli mesleki koşulların zamanla, tekrarlayıcı ve devamlı etkileri sonucu oluşan hastalıklardır. Meslek Hastalıklarının Özellikleri: Kendine özgü klinik bir tablo İyi belirlenmiş hastalık etkeni (fiziksel, biyolojik, kimyasal v.b.) Hastalık etkeni veya metabolitinin biyolojik ortamda bulunuşu (kan, idrar v.b.) Hastalığın deneysel olarak oluşturulabilmesi En önemli özellik hastalığın o meslek grubunda insidansının yüksek olmasıdır.

21. Meslek Hastalıkları Listeleri Sosyal Sigortalar Sağlık İşlemleri Tüzüğü’nde 5 grupta gösterilmiştir. Kimyasal maddelerle olan MH Mesleki cilt hastalıkları Pnömokonyozlar ve solunum sistemi hastalıkları Mesleki bulaşıcı hastalıklar Fiziksel etkenlerle olan meslek hastalıkları

22. Liste hastalık hakkında 3 nitelik gösterir Hastalığın başlıca semptomları Örneğin kuşun zehirlenmesinde extansör kasların felci, bruton çizgisi, karın kolikleri Hastalık yapabilecek başlıca işler Örneğin kurşun zehirlenmesi, akümülatör işçileri Yükümlülük süresi; meslek hastalığına sebep olduğu düşünülen işten fiilen ayrılan bir işçinin ayrıldığı tarih ile hastalığın meydana çıkabileceği en uzun süre Kurşun zehirlenmelerinde yükümlülük süresi 3 yıldır. Yükümlülük süresi hukuksal sorumluluk bakımından önemlidir. Yükümlülük süresinin uzatılması S.S. Yüksek Sağlık kurulunun yetkisine bırakılmıştır.

23. Maruziyet süresi Zararlı etkenin başlamasıyla hastalık belirtilerinin ortaya çıkması için gereken en az süre olarak tarif edilir. Pnömokonyozun meslek hastalığı sayılabilmesi için pnömokonyoz yapacak yoğunluk ve nitelikte toz bulunan yer altı veya yerüstü işlerinde toplam olarak enaz 3 yıl çalışmış olması gerekmektedir. Ağır kilinik, radyolojik labaratuvar bulguları ile hızlı seyreden olgularda bu süre kısaltılabilir. Gürültü zararlarının mesleki sayılabilmesi için gürültülü işte enaz 2 yıl, gürültü şiddeti 85 dB nin üzerinde enaz 30 gün çalışmış olması gerekir.

24. Mesleki hastalıklardan korunma yöntemleri A) Tıbbi yöntemler; Tıbbi resmi muayeneler Sağlık eğitimi İlk yardım

25. B)Teknik yöntemler Çevrenin kontrolü İkame Ayırma Kapatma Havalandırma Yaş yöntem uygulaması Kişisel koruyucuların kullanımı

26. Çevrenin kontrolü Eşik sınır değer (ESD) veya zaman ağırlık/ortalama İşyeri havasında var olup günde 8 saat veya haftada 40 saat çalışma süresi içinde maruz kalındığında tüm işçilerin sağlığına zarar vermediği kabul edilen değerlerdir. Değişik zamanlarda yapılan ölçümlerde bunların ortalama değerlerinin belirlenen sınır değeri aşmaması gerekir.

27. Çevrenin kontrolü Müsaade edilen azami konsantrasyon (MAK değer) Atmosfer kirleticilerinin günde 8 saat maruz kalmak suretiyle uzun süre çalışan işçilerin sağlıklarına zarar etkisi olmadığı kabul edilen en yüksek konsantrasyona denir. MAK değer akut toksik etkisi olan maddeler için kullanılır. Bunlar kesin değerler olup çalışma gününün hiçbir saatinde aşılmaması gerekir.

28. İkame (Substitution) Endüstriyel işlemlerde sağlık için zararlı olan maddeleri, zararsız yada daha az zararlı bir madde ile Yada tehlikeli operasyonların tehlikesiz operasyonlarla değiştirilmesi işlemi Benzen yerine toluen Metil alkol yerine etil alkol

29. Ayırma İşyerinde mevcut zararlı bir etkenin veya meydana gelmesi muhtemel bir tehlikenin işyerlerinden uzak tutulması Patlayıcı maddeler, radyasyon Mesafe bırakılarak yada duvar veya başka bir engelle ayrılması

30. Kapatma Kapatma toksik materyalin veya zararlı prosesin çalışma çevresinden fizikman ayrılması sureti ile çevre havasının toksik materyalden korunmasıdır. Gaz rafineleri, kimya sanayi vb. Kapalı sistemlerde bilinmeyen kaçakların bulunabileceği daima göz önünde bulundurulmalıdır.

31. Havalandırma İki amaçla yapılır Çalışma çevresini aşırı sıcak, soğuk, kuruluk ve nemden korumak İşlemler sonucunda oluşan zararlı maddelerin işçiler tarafından solunmasını önlemek. Lokal aspirasyon Genel havalandırma

32. Yaş yöntem Yapılan işin sonucu olarak meydana gelen gelmesi beklenen tozun su kullanarak işyeri havasında kalmasını veya havaya karışmasını önlemek için kullanılan yöntem. Direkt yöntem: Su püskürtmek suretiyle çevre havasına yayılmış tozun yok edilmesi Toz kaynağı olması muhtemel materyal ve makinanın üstüne su püskürtmek suretiyle toz kaynağı olacak noktayı yaş tutarak toz meydana gelmesinin önlemek Endüstride toz olarak kullanılan bazı maddelerin hamur haline getirilerek kullanılması. Örnek kurşunlu boyalar.

33. Kişisel Koruyucu Araçlar Baş koruyucuları; baretler, bereler (saç koruyucu), kulak koruyucu Göz ve yüz koruyucuları; Gözlükler, başlık ve yüz maskeleri (radyasyon vb.) Solunum sistemi koruyucuları; Solunum maskeleri. Süzgeçli maskeler. Filtreli toz maskeleri Süzgeçli gaz maskeleri

34. İşle ilgili hastalıklar; Meslek hastalığında çalışma koşulları hastalığın ortaya çıkışında doğrudan etkili olurken işle ilgili hastalıklarda ortaya çıkışı kolaylaştırıcı veya gelişmesini hızlandırıcı etki gösterirler. Koroner kalp hastalıkları Kimyasal faktörler Stresorlar Fiziksel aktivite Sıcak soğuk Gece çalışması

35. İşle İlgili Hastalıklar; Kronik nonspesifik solunum hastalıkları K. Bronşit Broşial astma Kas iskelet bozuklukları Sırt ağrıları Osteoartrozis

36. KAZALAR İş kazaları tanımı Sosyal Sigortalar Kanunu’ nun 11. Maddesine göre yapılmıştır. Sigortalının işyerinde bulunduğu sırada İşveren tarafından yürütülmekte olan iş dolayısı ile Sigortalının, işveren tarafından görev ile başka yere gönderilmesi yüzünden asıl işini yapmaksızın geçen zamanlarda Emzikli kadın sigortalının çocuğuna süt vermek için ayrılan zamanlarda Sigortalıların, işverence sağlanan bir taşıtla işin yapıldığı yere toplu olarak götürülüp getirildiği zamanlarda oluşan kazalar iş kazası sayılır.

37. Endüstride toz sorunu (pnömokonyozlar) Dünyada en sık görülen meslek hastalıklarının başında gelir. ILO tarafından AC de biriken tozlara karşı doku reaksiyonu olarak tanımlanmıştır. Toza karşı savunma mekanizması iki tanedir. Hava yollarını savunma fonksiyonu Solunum ünitelerinin savunma fonksiyonu (respirasyon)

38. Hava yolları savunma mekanizması; Solunum yollarının müküs örtüsü, Silier faaliyet, Bronşların solunumla genişlemesi, daralması, Bronşiollerin peristaltik hareketleri, Öksürük refleksi

39. Solunum havasıyla sürüklenen partiküller 5 mikrondan büyük olanlar burun ve sonraki solunum yollarında tutulur küçükler alveollere kadar gelirler. Solunum ünitelerine gelenlerin bir kısmı Solunum havası ile dışarı atılır Sıvılarda erir Alveoler fagositler tarafından yakalanır Yada serbet kalırlar

40. Erimeyen ve fagosite edilen fakat atılamayan partiküller; AC dokusuna penetre olur, alveoller arası septumlara girerler. Sitotoksik olanlar büyük ölçüde lenf bezlerine taşınır. Zararsız madde olarak depolanır (selim Pnömokonyoz) Partiküller depo edildikleri yerlerde doku reaksiyonuna neden olurlarsa slikozis oluşur.

41. Pnömokonyozlar hastalık yapan tozların kimyasal yapılarına göre ikiye ayrılır; İnorganik tozlar: silikozis, kömür işçisi pnömokonyozu, asbestozis, siderozis, aliminozis, vb Organik tozlar: Bissinozis, Bagossozis, farmers lung vb. isimler alırlar. Klinik ve patolojik tablo Tozun kimyasal özelliğine Büyüklüğüne Yoğunluğuna Maruziyet süresine Kişisel hassasiyete Kişinin AC lerinin sağlık durumuna göre değişir.

42. Tozun kimyasal özellikleri İnert tozlar: doku reaksiyonuna neden olmazlar. Demir oksit, mağnezyum oksit. Toksik tozlar: kurşun, krom, kadmiyum, mangan. MSS, Hemopoetik Sistem, KC, böbrek üzerine etki Allerjik tozlar Kanserojen tozlar: asbest, arsenik, berilyum, kromat ve nikel tozları Radyoaktif tozlar: uranyum, toryum, sezyum, radyum Fibrojenik tozlar: silikozis ve asbestozis gibi pnömokonyoz oluşturan tozlardır.

43. Pnömokonyoz Tanısı; Meslek hikayesi Radyoloji Lenf ve AC biyopsileri Solunum fonksiyon testleri ile konur. Maluliyetin saptanmasında SFT en önemli labaratuvar bulgudur.

44. Korunma İşi tozsuz şekle çevirmek veya en az toz çıkaran işlemi uygulamak Tozlu operasyonları kapalı sistem içine sokmak, su ve hava perdeleri ile çevre havaya karışmayı önlemek Uygun aspirasyon sistemi ve genel havalandırma desteği Çalışma tabanını ıslatmak, sulu delme, ıslak çalışma Etken madde konsantrasyonunu sık sık izlemek Kişisel koruyucular İşe giriş ve periodik muayeneleri.

45. Silikozis Ağır fibrozisle seyreder. Genellikle orta yoğunlukta silis tozlarına uzun süre maruziyetle AC üst loblarında 5 mm den küçük fibrotik nodüller oluşur. Bazen birleşerek progresif masif fibrozis oluşturur. Kumtaşı, granit vb malzeme ile yapılan işlerde Seramik ve porselen sanayinde Maden ocakları, tünel işleri Dökümhane, optik malzeme üretimi

46. Klinik Kroniktir. Erken fazlar genellikle asemptomatiktir. AC filminde basit nodüler infiltrasyon İlerleme ile en sık semptom efor dispnesi Öksürük ve balgam KOAH geliştiğinde wheezing Klinikte hızlı bozulma TBC düşündürür. TBC oluşumunda predispozan tek pnömokonyozdur.

47. Fizik bulgular; Komplike olmayanda bulgular nonspesifik Fizik bulgu varsa konjestif kalp yetmezliği, kronik bronşit, amfizeme bağlıdır. İlerlemiş olgularda fibrotik veya obstruktif AC hastalığına ait bulgular vardır. Siyanoz görülebilir.

48. Radyolojik görünüm AC üst zonlarda 1-3 mm çapında yuvarlak birbirinden ayrı nodüller İlerledikçe opasite sayı ve çapta artış Hiler adenopati ve yumurta kabuğu şeklinde kalsifikasyon görülebilir. İleri vakalarda üst loblardaki nodüller birleşerek progresif masif fibrozis oluşur. Üst loblarda büzülme ve hiler çekilmeye bağlı olarak amfizem oluşur Bazen kalsifiye diffuz plevral fibrozis görülebilir.