10. kafli

1. 10. kafli Innkirtlakerfi� (Glandulae endocrinae)

2. Bo�fluttningskefi l�kamans Tv� l�ff�rakerfi sj� alfari� um bo�flutning � l�kamanum og samh�fa �annig l�kamsstarfsemina, en �a� eru taugakerfi� og innkirtlakerfi� Raunar eru �essi kerfi svo samslungin a� �m�gulegt er a� gera grein skil � milli �eirra T.d. stj�rnar undist�kan (sem er hluti af heilanum) fj�ldann allan af innkirtlum � gegnum heiladingulinn.

3. Samanbur�ur � tauga- og innkirtlakerfinu Taugakerfi� Heili, m�na og taugar Samtengt kerfi Bo� berast hratt til �kve�inna sta�a, �.e. eing�ngu til markfrumna Bo�in endast stutt Er bo�kerfi sem losar bo�efni (taugabo�efni) sem ver�a a� hafa vi�taka til �ess a� verka Innkirtlakerfi� Heildadingull, skjaldkirtill, kalkkirtlar, n�rnahettur, bris, eistu og eggjastokkar o.fl. Er ekki samtengt kerfi, �.e. Innkirtlarnir eru dreif�ir um l�kamann og tengjast ekki � eina l�ff�ra heild. Bo� berast me� bl��i og eru lengur � lei�inni. Bo�in endast lengur Er bo�kerfi sem losar bo�efni (horm�n) sem ver�a a� hafa vi�taka til �ess a� verka

4. Bo�efni og nemar Til �ess a� bo�efni (taugabo�efni og horm�n) geti verka� � tiltekna frumu (markfrumu) �arf s� fruma a� hafa nema (vi�taka) fyrir tilteki� bo�efni. H�gt er a� l�kja bo�efni� vi� lykil og nemanum vi� skr� Bo�efni� virkar �v� a�eins ef fruman hefur s�rt�kan nema fyrir tiltekna bo�efni� �essi nemi er yfirleitt s�kkulpr�tein sta�sett � frymishimnunni. �egar bo�efni� sest � nemann losar �a� innbo�a (second messenger) innan � frumunni sem kemur �hrifum bo�efnisins til skila �etta er �a� sem kennslub�kin kallar lei� tv� Best �ekkti innbo�inn er cAMP

5. Sterar (sem er hluti horm�na) og skjaldkirtilshorm�nin ��rox�� og �r�jo����rox�� komast � gegnum l�p��samloku frumuhimnunnar og inn � frumuna. Neminn fyrir �essi bo�efni er �v� � umfryminu e�a � kjarnanum

6. Innkirtlakerfi� Innkirtlakerfi� eru til a� samh�fa st�rf l�kamans �samt taugakerfinu �a� t.d. hefur �hrif � efnaskipti, st�rir vexti og �roskun og stj�rnar �xlunarferlum Innkirtlar er klasi s�rh�fa frumna sem eru v��svegar um l�kamann og hefur hver �eirra s�rh�ft hlutverk, ��tt �eir seiti mism�rgum bo�efnum. Bo�efni� sem innkirtlar seyta kallast horm�n

7. Innkirtlakerfi� Innkirtlar eru ��ar�kir og seyta horm�num s�num beint �t � ��akerfi� sem s�r um a� flytja �a� til markfrumna. Hvert horm�n hefur s�rstaka efnasamsetningu og hefur a�eins �hrif � �kve�nar frumur (�.e. ��r frumur sem hafa nema fyrir tilteki� horm�n)

8. Hva� r��ur losun horm�na? Horm�naseyti er stj�rna� me� neikv��ri afturvirkni Ef �a� vantar horm�n �� eykst seyti hans �r innkirtlinum Ef �a� er n�g e�a of miki� af horm�ninu � bl��inu, e�a �hrif hans eru or�in n�g, �� minnkar innkirtillinn seyti� Galli � innkirtlakerfinu getur leitt til �ess a� innkirtillinn framlei�ir og seytir of miki� af horm�ninu (hypersecretio) e�a of l�ti� (hyposecretio)

9. Hva� r��ur losun horm�na? Breyting � styrk steinefna/j�na e�a l�fr�nna n�ringarefna � bl��i e�a ��rum utanfrumuv�kva Ca2+ styrkur � bl��i hefur t.d. mikil �hrif � kalsiton�n og kalkhorm�n kalkkirtils Taugastj�rnun Aftari heiladingull stj�rnast af undirst�ku N�rnahettumergur (adrenal�n og noradrenal�n) stj�rnast af dultaugakerfinu �msir a�rir innkirtlar stj�rnast af dultaugakerfinu �nnur horm�n Fremri heiladingull stj�rnast af leysi- e�a h�mlunarhorm�num fr� undirst�ku, og seytir horm�num � samr�mi vi� �a� Horm�n fremri hluta heiladinguls stj�rna fj�lm�rgum innkirtlum og seytingu �eirra � horm�num.

10. Neikv�� afturvirkni Horm�nast�rilykkjur L�ng lykkja Endahorm�n hamlar myndun horm�ns � undirst�ku og heiladingli. Stutt lykkja Heiladingulshorm�n hamlar myndun horm�ns � undirst�ku

11. Helstu innkirtlar l�kamans