Leksioni nr.2

1. Leksioni nr.2 Kategorite e fjaleve ne gjuhenlatine. Shqiptimi, Rasat.

2. Diftongjet. • Kurdyzanorebashkohendheshqiptohensinjëtingull, atëherëkeminjëdiftong (dyzanor). • Diftongjete zakonshmenëgjuhënlatinejanë: ae, oe, au, eu, tërrallajanëei, eu. • Diftongjetjanëtëgjithatëgjata.

3. Shqiptimiidiftongjeve • ae-shqiptohetsienëshqip, psh: costae (koste) brinjëdiaeta (dieta) dietë, mënyrëjetesedhetëshqyeri. • oe-shqiptohetsiëshqip, psh: oedema (ëdema) edemë, tëenjturitcoelia (cëlia) hapësirë e barkut. • au-shqiptohetsiaushqip, psh: auris (auris) veshautopsia (autopsia) autopsi.

4. eu-shqiptohetsieushqip, psh: neuritis (neuritis) inflamacion, pezmatim, maisje e nervit; pneumonia (pneumonia) pezmatimimushkërisë. • Nëqoftë se nëbashkimin e shkronjaveae, oe, duhetqëcdotingulltëshqiptohetvec e vec, atëherëzakonishtpërmbishkronjënevihetshenja e ndarjes: dypikaoseaëroseaër (a-er) ajri aloe ose aloe (alo-e) bimëmjekësoredyspnoëosedyspnoë (dispno-e) frymëmarje e vështirë.

5. Ndarja e fjaleve ne rrokje • Fjalandahetnëaqpjesësazanoreosediftongje ka. Këtopjesëquhenrrokje. • Çdorrokje ka njëzanoreosenjëdiftong. Këtomundtëjenëvetëmosenëlidhje me njëosemëshumëbashkëtingëllore. • Përndarjen e fjalëveshumërrokëshenërrokjevlejnëkëtorregulla: • Dyzanoreafërnjëra-tjetrës, kurnukpërbëjnënjëdiftong, formojnëdyrrokje, psh: quies(qui-es) qetësilinea (li-ne-a) vijë.

6. 2. Njëbashkëtingëlloreqëndodhet midis dyzanoresh, ipërketrrokjesqëvjen pas, psh: acer (a-cer) imprehtë aqua (a-qua) ujë. 3. Dybashkëtingëlloretënjëjta midis dyzanorevendahen duke shkuarnjëra me rrokjen e parëdhetjetra me rrokjenpasuese, psh: processus (pro-ces-sus) proces, zhvillim, e dalë, zgjatim, papilla (pa-pil-la) papilë, siccus (sic-cus) ithatë. 4. Dyosemëshumëbashkëtingëllore midis dyzanoreveformojnërrokje me zanorenpasuesenëfjalëtqëfillojnë me këtobashkëtingëllore, nërasttëkundërtatondahen duke formuarrrokjetëvecanta, psh: dulcis(dul-cis) iëmbël

7. 5. Fjalëte përbërandahensipaspjesëveqëipërbëjnë, psh: dyspnoë(dys-pno-ë) inutilis (in-u-ti-lis) ipadobishëm.

8. Rregullat e theksimit • Theksinëgjuhënlatinenukbiekurrënërrokjen e parëdhe as përtejrrokjessëtretëngafundi. • Nëfjalëtdyrrokëshetheksibienërrokjen e dytëngafundi, psh: vul-n us (plagë) 2 1; co-sta2 1. • Fjalët me tri a mëshumërrokjetheksohenosenërrokjen e dytëosenëtëtretënngafundi. Theksibienërrokjen e dytëngafundi, nëqoftë se ajoështë e gjatë, psh: de-coc-tum(dekokt) 3 2 1; me-di-ci-na 4, 3, 2, 1 . • Nëqoftë se rrokja e dytëngafundiështë e shkurtër, theksibienërrokjen e tretë, pavarësishtngagjatësiaoseshkurtësia e saj, psh: o-cu-lus (sy)3, 2, 1; me-di-cus 3,2,1.

9. Morfologjia • Pjesët e Ligjeratës • Gjuhalatine ka dhjetëpjesëtëligjeratës. • EMRI – nomensubstantivum • MBIEMRI – nomenadiectivum • NUMËRORI – nomennumerale • PËREMRI – pronomen • FOLJA – verbum • NDAJFOLJA – adverbium • PARAFJALA – praepositio • LIDHËZA – conjunction • PASTHIRMA – interjection • PJESËZAT – particulae

10. Emri • EMRI (NomenSubstantivum) • Gjinia e emrit: • Emratnëgjuhënlatinekanëtri gjini: • Mashkullore – genus masculinum, shkurtimishtm. • Femërore – genus femininum, shkurtimishtf. • Asnjëanëse – genus neutrum, shkurtimishtn.

11. Gjinia e njëemrinjihetosesipaskuptimit(gjinianatyrore), • osesipasformës (gjiniagramatikore). • Emrinëgjuhënlatinelakohetsipasrasave (casus) dhesipasnumrit (numerus). • Numratjanëdy: numrinjëjës – numerous singularisnumrishumës – numerous pluralis

12. Rasat (Casus) • Gjuhalatine ka gjashtë rasa: • Casus nominatives – rasa emërore(kush? Cili? Cila? Cilët? Cilat? Ç`? Çfarë?) • Casus genetivus – rasa gjinore (ikujt? e kujt? e cilit? e cilës? e cilëve? e cilave?) • Casus datives – rasa dhanore (kujt? cilit? cilës? cilëve? cilave?) • Casus accusatives – rasa kallëzore (kë? Cilin? Cilën? Cilët? Cilat? Ç`? Çfarë?) • Casus ablatives – rasa rrjedhore (prejkujt? prejcilit? prejcilës? prejcilëve? prejcilave?) • Casus vocatives – rasa thirrore (përdoretpërthirrje).

13. Lakimiiemrit (Declinatio) • Gjuhalatine ka pesëlakime. Lakimiiemravepërcaktohetngambaresa e rasësgjinoretënumritnjëjës. • Përcdolakimduhetmbajtur mend si rasa emërore e emrit, ashtudhe rasa gjinore.

14. Gjuhalatinenuk ka nyje as nuk ka trajtëtëshquardhetëpashquar. • Nëpërgjithësinëlakimin e parëdhetëpestëhyjnëemratëgjinisëfemërore; • nëlakimin e dytëdhetëkatërthyjnëemratëgjinisëmashkulloredheasnjëanëse; • nëlakimin e tretëhyjnëemrangatë tri gjinitë.

15. Shembuj: • Lakimi I- aqua, ae, f. ujë; costa, ae, f. brinja • LakimiV- species, ei, f. lloj; facies, ei, f. fytyrë • Lakimi II- musculus, I, m. muskul; infusum, I, n. infuz • Lakimi IV- spiritus, us, m. alkol; genus, n. gju • LakimiIII- flos, floris, m. lule; solution, onis, f. tretësirë; vulnus, vulneris, n. plagë.

16. LAKIMI I PARË (Declinatio Prima) • Nëlakimin e parëhyjnëemratdhembiemrat e gjinisëfemëroreqënërasënemërorenjëjësdalin me mbaresën –a, kursenërasëngjinore me –ae, psh: • emërorecosta, gjinorecostae, emërorelata, gjinorelatae (e gjërë). • Emrate lakimittëparëjanëkryesishttëgjinisëfemërore, me përjashtimtëatyreqësimbasgjinisënatyrore, janëmashkullorë, • psh: collega, ae (m) shoku; poeta, ae (m) poeti; pharmacopola, ae (m) farmacist, etj.

17. Shembuj: • Costa , gen. cost-ae; temacost-