Leksioni 2

1. Leksioni 2 PËRSHTATJA QELIZORE Tefta Rota

2. PËRSHTATJA QELIZORE Përshtatjaështëvetiaesenciale e tëgjithëqenievetëgjalla. Ajoqëndronnëthemeltëevolucionittëspecieve, sepseqeniet e gjalla duke u përshtaturnëkushtet e ndryshuaratëambientittëjashtëmikanëpërsosurstrukturat e tyredhepërpasojëkanëfituardisacilësidhevetitërejafunksionale. Përshtatjashënonpërpjekjetpërtëkryerfunksionegjithnjë e mëtëpërsosurangastrukturatekzistuesetëqenievetëgjalla. Kjobëhet e mundursepsendërmjetstrukturësdhefunksionit ka gjithnjënjëlidhjetëngushtëdhendikimetëndërsjellta. Tefta Rota

3. PËRSHTATJA QELIZORE • Nëlidhjetdhendikimet e ndërsjelltafunksion- strukturëekzistonnjëekuilibëricilimundtëshprehetpërmbledhtazi me atë se çdostrukturëkryennjëfunksiondhe se çdofunksionrealizohetnganjëstrukturë. • Nëpërgjithësivlerësohet se funksioniështëmëindryshueshëm, prandajndodhshpeshqënjëstrukturë e dhënënënjëperiudhëtëcaktuar, e ka tëvështirëtëkryejënjëfunksiontëndryshuar. Kjodo tëthotë se ështëprishurekuilibrindërmjetfunksionitdhestrukturës. Tefta Rota

4. PËRSHTATJA QELIZORE • Nësituatatëtillapërqenien e gjallështrohendyalternativa: oseajotëshndërojëstrukturënnëmënyrëtëtillëqëtëmundkryejëfunksioninqëikërkohët, pratëpërshtatet, oseduhettëmosekzistojëmë, d.m.th tëvdesë. • Nëqoftë se qenia e gjallëpërshtatet do tëthotëqëndërmjetstrukturësdhefunksionitvendosetnjëekuilibëritillëkustruktura e re ështënëgjendje, pa sforcime, takryejëfunksioninpërkatës. Nëkëtëmënyrëmundtëshpejtohetzhvillimiihipertrofisëdhehiperplazisë, prandajatojanë forma tërëndësishmetëpërshtajesqelizore. Tefta Rota

5. PËRSHTATJA QELIZORE • Japseçdohipertrofiosehiperplazi ka nëbazëmbingarkesatfunksionaleosenjëstimultëekzagjeruar hormonal. Nëtënjëjtinvështrimlogjikshpjegohetedhezhvillimiiatrofisëveçsesensiishndërrimevestrukturalenëtënukështëpërtëplotësuarnjëfunksiontështuar, porpërtëkrijuarnjëekuilibërtërinëkushtet e funksionittëreduktuar. Tefta Rota

6. PËRSHTATJA QELIZORE Është e kuptueshmesëpërt’uinstaluarkategoritëmorfologjiketëpërshtatjessihipertrofia, hiperplazia, atrofiaetj, duhetnjëkohë e gjatë. Ndërkaqveprojnëmekanizmafunksionaletëpërshtatjes, tëcilatmundësojnëkryerjen e funksionit, megjithësestrukturapërkatësenukështënëgjendjetapërballojëatë. Mekanizmatëtillëjanëtakikardia, takipnea, shtimiimetabolizmitetj. Megjithësekëtomekanizmafutenshpejtnëpërshtatjedhejapinnjëkontributtëmadh, esencialishtatojanësforcimeqënukmundtasigurojnëatëpërnjëkohëtëgjatë. Tefta Rota

7. PËRSHTATJA QELIZORE • Ta konretizojmëkëtë. Njënjeri normal qëfillontëmerret me sport ka njëmuskulaturëtëzakonshme e tëpaaftëpërtëpërballuarngarkesënfizikeqëiparaqetstërvitja. Nëseancatstërvitoreai ka takikardidhepolipnetëtheksuarsimekanizmapërshatësefunksionale. Gradualishtmuskulatura e tijhipertrofohetdhepersoni e përballonnormalishtngarkesën e stërvitjes, pa paturnevojëtëvërënëveprimmekanizmatfunksionaltëadaptimit. D.m.th nuk ka takikardi, takipne, pra u përshtat. Tefta Rota

8. PËRSHTATJA QELIZORE • Nëkushtet e ambientittëjashtëmstrukturat e qenievetëgjallamundtëdëmtohenmadjeedhetëshkatërrohen, duke krijuarçrregullimefunksionaletëndryshme. Porstrukturat e gjallakanëvetinë e mrekullueshmetërivendosjesosetëzëvendësimittëstrukturavetëdëmtuara, pratëregjenerohen. Regjenerimiështënjëformëshumë e lartë e përshtatjes. Tefta Rota

9. REGJENERIMI • Organizmiinjeriut ka aftësitëpërshtatetnëkushtet e ndryshuaratëambientittëjashtëm. Kështuqë, nëpatologjitëndryshme, indet e tijkanëaftësitëzëvendësojnëstrukturat e dëmtuaraosetëvdekura me strukturatëreja. Kjoveti e përgjithshmee strukturavetëgjallaquhetregjenerim, qëpraktikishtështëdëshmiamorfologjike e shërimittënjëprocesipatologjik. Tefta Rota

10. REGJENERIMI • Regjenerimijoiplotëfillon me krijimin e tëashtuquajturitindgranulacioni, nëfaktështëindkonjuktiviri. Indi igranulacionitfillimishtzhvillohetnëperiferitëmaterialitnekrotikdhegradualishtdepërtondhe e zëvendësonatë. Kështuformohetcikatrica e cilaështëherëmëshumëdheherëmëpakdeformuese. Tefta Rota

11. HIPERTROFIA • Hipertrofiaështëzmadhimiipeshësdhepërmasavetënjëorganisipasojë e zmadhimittëpërmasavetëqelizavepërbërësefunksionaletëtij. Praorganethipertrofikejanëtëzmadhuaradhe me peshëtështuarnëkrahasim me peshënnormale. Nëorganetkavitarepërcaktimimakroskopikihipertrofisëlidhetjokaqshumë me dimensionet e tyre, por me trashjen e paretevetëtij. Tefta Rota

12. HIPERTROFIA • Rëndësitëmadhenjëgjykimitillë ka nëhipertrofinë e zemrës. Ndërkohëhipertrofia e njëparetitënjëorganimundtëbëhetnëmënyrëdifuzedheselektive. Mikroskopikishtorganiihipertrofizuarnuk ka shtimtënumrittëqelizave, porqelizate sajjanëmëtëmëdha se normalisht, sepseatojanëtëpajisura me mëshumëorganoide. Tefta Rota

13. HIPERTROFIA Psendodhhipertrofia ? • Dyjanëarsyet: • Mbingarkesafunksionale e oganit • Stimuli hormonal specifikiekzagjeruar Hipertrofiangambingarkesa • Shembullitipikpërkëtëjanë: hipertrofia e miokarditnësëmundjetkardiovaskularedheajo e muskulaturësskeletiketeksportistët. Tefta Rota

14. Hipertrofia e miokardit Tefta Rota

15. Hipertrofia e miokardit • Nëhipertrofinë e miokarditshkakmundtëjetësëmundjahipertonikedhestenoza e aortës. Hipertrofia e fibravetëmiokarditkonpensonmbingarkesënfunksionalepërnjëkohëtëgjatëporjopërjetësisht. N.q.se shkaqet e rritjesfunksionalenukeleminohen, atëherështerojnëmundësitë e hipersintezësproteinikedheprogresivishtnumriimiofibrilevedo tëpakësohet. Mbingarkesafunksionalenukkompensohetmëdheatëherëfilloninsuficencakardiake. Tefta Rota

16. Hipertrofia e muskulaturës • Hipertrofia e muskulaturësskeletiketeksportistët • Tekkëtambingarkesafunksionalepërfaqësohetngasforcotfizikegjatëstërvitjesosegjatëgarave. Teksportistëhipertrofiamundtëjetëselektive (përdisagrupemuskujsh), p.sh tekbalerinathipertrofizohenmuskujt e këmbës, tekngritësite peshavemuskujt e krahut. Kjohipertrofiështëfiziologjike. Tefta Rota

17. Hipertrofia • Hipertrofianga stimuli iekzagjeruar hormonal • Shembullimirëështëhipertrofia e uterusitgjatëbarrës. • Hipertrofia e stomakutsipasojë e stenozëssëduodenitdhepilorit • Hipertrofia e vezikësurinarengasëmundja e prostatës, qëvështirësoneleminimin e urinës. • Hipertrofia e njëorganiçiftmbasiështëhequrnjëri. Tefta Rota

18. HIPERPLAZIA • Hiperplaziaështërritja e përmasavedhepeshëssënjëorganiapoindisirezultatishtimitnumeriktëqelizaveqë e përbëjnëatë. Shkakujanë: mbingarkesafunksionaledhestimujt hormonal. • Hiperplaziafiziologjikendahetnë: • Hiperplaziakompensatore • Hipreplaziahormonale Tefta Rota

19. HIPERPLAZIA • Hiperplaziakompensatorendodhtekorganet pas heqjesosekurpërjashtohetngafunksioninjëpjesë e organit. Shembullmundtëjapim me mëlçinëe cilambasnjërezeksionikirurgjikal, heparirivendosmasën e tij. Osekurheqimnjëveshkë, veshkaqëmbetethipertrofizohetpërtëkryerfunksionin normal. Tefta Rota

20. HIPERPLAZIA • Hiperplaziahormonale - Kjoformë ka sishembullhiperplazinë e gjendravetëgjirittekvajzatnëpubertetdhehiperplazinë e uterusitgjatështatzanisë. Tefta Rota

21. Tefta Rota

22. HIPERPLAZIA Tefta Rota

23. HIPERPLAZIA Hiperplaziapatologjike Kjollojhiperplaziezhvillohetsigjendjepatologjike. Konkretisht: 1. Hiperplaziaglandulare e endometritqëshkaktohetsipasojë e hipersekretimittëestrogjenëve. Makroskopikishtendometriështëitrashur, edematozëdhesiigjakosur. 2. Hiperplazianëmukozat e traktittretësdhe respirator duke krijuarformacionepolipoideqëprolabojnënëlumeninpërkatës. Tefta Rota

24. HIPERPLAZIA 3. Hiperplazia e gjendravesuprarenale. Këtufutethiperplazia e gjendrëstiroide(struma) sipasojë e shtimittëhormonitapomungesëssëjodit. Osehiperplaziaglandularesiçndodhnëgjendrën e prostatës. Tefta Rota

25. HIPERPLAZIA 4. Hiperplazia e palcëssëkockave. Kështukemihiperplazinë e palcëssëkuqesirezultatihipoksisësëzgjatur (jetesanëlartësitëmëdha) dhekjopërfundon me rritjetënumrittëeritrociteve. Tefta Rota

26. HIPERPLAZIA 5. Hiperplazia e gjendravelimfatike – Kjokonsistonnëzmadhimin e gjendravelimfatike. Gjendrat e zmadhurajanëtëbutadheelastike. Kjollojhiperplaziendodhnëgjendjetinfenfektive, septikeosenëreaksionetndajinfeksionevelokale. Tefta Rota

27. METAPLAZIA Metaplaziaështëshndërrimiinjëinditëpjekurnënjëindtjetërtëpjekurnga e njëjtafletëembrionale. Kemi: • Metaplaziepiteliale • Metaplazimezenkimale Tefta Rota

28. METAPLAZIA • Metaplaziaepitelialeështëmë e shpeshtëdhe e hasimnëepiteline aparatit respirator, ne epiteline fshikëzësbiliare, endometër, nëgjendrat e pështymësetj. • Metaplaziamezenkimalenëdallimngaajoepiteliale e ka mëpaktëspikaturkarakterinpërshtatësdhemënyra e formimittësajështëdirekte d.m.th. njëqelizëmezenkimaleshndërrohetnëmënyrëtëdrejtëpërdrejtënënjëllojtjetërqelizemezenkimale. Formë e kësajështëmetaplaziakockore. Kërciibrinjëvedheibronkevemundtëshndërrohetnëkockë. Tefta Rota

29. Metaplaziaintestinale Tefta Rota

30. ATROFIA • Me këtëkuptojmëzvogëlimin e përmasavedhepeshëssënjëorganisirezultatizvogëlimittëqelizavepërbërësetëtij. • Nëorganetkavitare, atrofiashprehetjo me zvogëlimtëvëllimitpor me hollimtëparetevetëtyre. Kështunëstomakpërveçhollimittëparetit do kemidherrafshimtëpalavetëmukozës. Thelbiiprocesitatrofikkuptohetmëmirëpikërisht me atrofinëqelizore. Zvogëlimiistrukturavefunksionalegjatëatrofisëkrijondisahapësiraboshetëcilatnëshumërastembushenme indkonjuktivosedhjamor. Kështu p.sh. atrofia e palcëssëkuqetëkockësshoqërohetme shtimin e palcëssëverdhë(inddhjamor). Tefta Rota

31. ATROFIA • Atrofiafiziologjike e përgjithshme - Kjo ka tëbëjë me plakjen. • Atrofiapatologjike – Ndodhsirezultativeprimittëfaktorëvepatologjik e përpasojëatrofizohenorganedheinde.Atrofiangapakësimifunksional – Kurnjë organ nukpunon p.sh kur je iparalizuarosekefrakturëgjëqësjelldëmtimin e muskujve. Tefta Rota

32. Atrofiacerebrale Tefta Rota

33. ATROFIA • Atrofiangakequshqyerja – Kjondodhnërastetkurnukmerrushqimetnësasinë e cilësinë e duhur. Nërastet e grevave, ngatëvjellatvazhdueshme, ngaprocesetmalinje. Nëkëtërastnjeriudobësohet. • Atrofiangapakësimiiperfuzionit me gjak. Kur ka ngushtimetëenëvetëgjakutqëkrijojnëishemikronike. • Atrofiangahumbja e inervimit – Ndodhnëtraumat e kolonës. • Atrofiangahumbja e stimulit hormonal. – Pakësimiisekretimittëhormonevetëndryshmehipofizare. • Atrofiangashtypja – Kurështënjëmasëtumoraleqështyporganin, kur ka njëpengesënërrugëturinareetj. Tefta Rota

34. ATROFIA • Ngushtimiosebllokimiivrimavekomunikuesetëventrikujve cerebral pengonqarkullimin e lëngutcerebrospinal, ndërkohëqëprodhimiitijshtohet e jephidrocefalinë. Tefta Rota

35. LITERATURA • ShyqyriSubashi, EduartHaxhihyseni “AnatomiaPatologjike” (f. 259 – 292) Tefta Rota