Leksioni 1

1. Leksioni 1 ANATOMIA PATOLOGJIKE Tefta Rota

2. TË DHËNA TË PËRGJITHSHME • Patologjiaështënjëraprejdisiplinavethemeloretëmjekësisiëqë ka përsubjektstudimin e sëmundjevedhevuajtjevetëtrupittënjeriut. Sëmundjetmundtëpërkufizohensishmangie e çfarëdoshmenganormastrukturoredhefunksionale e njëorganiapotëdisaprejtyre. Përkëtëarsyeështë e rëndësishmeqëtëmerrennjohuritë e duhurapërkëtëdisiplinë. Tefta Rota

3. TË DHËNA TË PËRGJITHSHME Dëmtimetapolezionetpatologjikemundtëpërkufizohensiprishjetëelemtëvestrukturortëorganizmittënjeriutgjatësëmundjeve. Atomundtëpërqëndrohenvetëmnënjë organ, nënjëqelizë, nënjëstrukturësubqelizoreaponënjëmolekulëtëveçantëashtusiçmundtëjenëtëpërhapuranëgjithëorganizmin e njeriut. Tefta Rota

4. TË DHËNA TË PËRGJITHSHME Studimet e dëmtimevemorfologjikënukkufizohenvetëmnëpërshkrimin e tyre. Atokanëpërqëllimqëtëvendosindiagnozën, tëkërkojnëshkaqetetiologjikedhet’ilidhinato me mekanizmat e veprimevepatogjenetike, tëndjekinfazatevolutivetëzhvillimittëpatologjisë, tëparashikojnëpërfundimindhetëndihmojnënëpërcaktimin e prognozëssësëmundjessidhetëjapintëdhënatëdobishmepërtëzgjedhurmjekimin e përshtattshëm. Tefta Rota

5. TË DHËNA TË PËRGJITHSHME • Dëmtimetstrukturoreshoqërohemedhe me ndryshimefunksionaleqëjanëshumëtëndryshmenëvarësitëlokalizimit, tëkarakteritdhetështrirjessëdëmtimeve. Janëpikërishtkëtondryshimefunksionaleqëqëndrojnënëbazëtëshenjavekliniketësëmundjeve. • Është e qartë se ndërmjetstrukturësdhefunksionit ka njëlidhjetëngushtë, prejnga del fare qartë se sinëshëndetashtuedhenësëmundje, njëstrukturë e caktuaripërketnjëfunksionitëcaktuar. Kështusëmundjanukparaqetvetëmnjëmorfologjitëndryshuarporedhenjëfiziologjitëçrregulluar. Tefta Rota

6. Etiologjia Etiologjiaështëshkencaqëstudionfaktorëtapoagjentëtdëmtuestëcilët duke vepruarnëorganizën, nëmënyrëtëdrejtëpërdrejtëapotëtërthortë, shkaktojnësëmundjen. Faktorëtetiologjikëndahennë: • Eksogjenë • Endogjenë Nëfaktorëteksogjenëbëjnëpjesë: • Faktorëtkimikë • Faktorëttraumatikë • Faktorëttermikë • Faktorëtbiologjikë Tefta Rota

7. Etiologjia Nëfaktorëtendogjenëbëjnëpjesë: • Tiparetindividuale • Tiparetgjenetike • Tiparetjogjenetike Tefta Rota

8. Patogjeneza Studionmënyrat se siveprojnëfaktorëtetiologjikpërtëshkaktuarsëmundjen. E rëndësishmeështëtëtheksohet se ndërsanumriifaktorëveetiologjikdheisëmundjevekonkreteështëjashtëzakonishtimadh, aiimekanizmavepatogjenetikëpërkundraziështëikufizuar. Kjoështëarsyejapërsenëmjaftpatologji, studimetjanëpërqëndruarkryesishtnëpatogjenezën e tyre, madjeatyështëgjeturedhekyçiisuksesittëndërhyrjeveterapeutike. Tefta Rota

9. Zhvillimiisëmundjeve Zhvillimiisëmundjevekalonnëpërnjërrugëtëcaktuar e cilapavarësishtngaveçoritëqë ka njësëmundje e veçantëaponjëgrupsëmundjeshtëndryshme, ka tëpërbashkëtecurinënëpërdisafazatënjëpasnjëshme. Ndër to dallohet: • Fazapreklinike– kurendenukjanëshfaqurshënjate sëmundjes, • Fazasubklinike– kur ka shfaqjeminimaledhejotëqartatëshënjavetësëmundjes, • Faza e zhvillimittëplotëtësëmundjes– nëtëcilënrealizohettabloja e plotëklinikedhemorfologjike e saj. • Faza e përfundimittësëmundjes– që ka tëbëjë me finalizimin e proçesitpatologjik. Tefta Rota

10. Zhvillimiisëmundjeve • Ku flasimpërzhvillimin e sëmundjessjellimndër mend se disaprejtyrefillojnëshpejt, me shenjakliniketëspikaturadhepërfundojnëpërnjëkohëtëshkurtër, brendadisajavëveosepakmuajve. Këtoquhensëmundjeakute. • Përkundrazika rastetëtjerakursëmundjafillonngadalë, pa shenjakliniketëdukshme, madjeshpeshherësi e padallueshmedhezgjatshumëmuaj e madje me vite. Këtoquhensëmundjekronike. Tefta Rota

11. Zhvillimiisëmundjeve Nëprocesin e zhvillimittësëmundjevemundtëkrijohenndërlikimeapokomplikacioneqë e rrezikojnëshumëjetëndheshëndetin e tësëmurit. Zhvillimiindërlikimevekushtëzohetngaveprimetëpafavorshmetëfaktorëvelokalëosetëpërgjithshëm, prandajparashikimiizhvillimittëmundshëmtëndonjëkomplikacionidhemarrja e masavepërparandaliminapopërkapjene hershmedhemjekimin e shpejtëdhekorekttëtyreshtonshansetpërnjëmjekimtësuksesshëmtëtësëmurit. Tefta Rota

12. Historikuipatologjisë Historikuianatomisëpatologjikeështëilashtësadhevetëmjekësia. Megjitahtënëmënyrëtëpërmbledhuraimundtëndahetnë tri fazakryesore. a. Faza e studimevemakroskopike Kjopërkon me periudhën e historisëkurendenukishtezbuluarmikroskopi. E vetmjamundësi e studimitmorfologjikishtevrojtimi me sydhepërshkrimi me shumëkujdesindryshimeve. Tefta Rota

13. Historikuipatologjisë b. Faza e studimevemikroskopike Lidhet me zbulimindhepërsosjenprogresivetëmikroskopittëzakonshëmapooptik. Këtuvlentëtheksojmëkontributin e madhtëshkencëtarittëfamshëmgjerman Rudolf Virchow. Kyështëthemeluesiipatologjisëqelizore. Studimetmikroskopikeqëndrojnëedhe sot nëbazëtëpunëssëpërditshmetëpatologjisë. Tefta Rota

14. Historikuipatologjisë c. Faza e studimeveultramikroskopike Kjo u mundësuangazbulimidhepërsosja e mikroskopitelektronik. Me këtë u bë e mundurqëstudimetmorfologjiketëthellohenmëtej duke kaluarnganjënivelqelizornëatësubqelizor. Prandajthemi se kemitëbëjmë me njëpatologjisubqelizoreapoultrastrukturore. NëShqipërishërbimiitraumatologjisëpatologjike ka filluarnëvitin 1954. Tefta Rota

15. Metodat e punës Anatomiapatologjikenukështëvetëmnjëdisiplinëteorikeporedhenjëspecialitetshumëirëndësishëmipraktikësmjekësore, kryesishtspitalore. Nëtëtërakëtofunksionemetodatkryesoreqëzbatonanatomiapatologjikejanë: Tefta Rota

16. Biopsia • Kjokonsistonnëmarrjen e njëosedisafragmenteveindorengaorganizmiitësëmuritdhe me këtomaterialepërgatitenpreparatethistopatologjikeme anën e tëcilave do tëvendosetdiagnozabioptike. • Vlera e biopsisëështëshumë e rëndësishmepasiajoështënjëekzaminisigurtësidomospërpatologjitëmalinje. Marrja e materialitbioptikbëhetnëmënyradherrethanatëndryshme e nëvarësitëkësajkemidisallojebiopsie: Tefta Rota

17. Biopsia • Biopsia per exereses – Kjokryhetkurheqimnjë fragment indor me qëllimin e vetëmpërbiopsi. Kjokryhetnëkëtoraste: kurduamtëheqimnjënishan, njëgjendërlimfatike, njëplagëqënukpombylletaponjëmasëtumorale. Tefta Rota

18. Biopsia • Biopsiaoperatore – Kjokryhet me ndërhyrjekirurgjikale. Njëpërgjigje e tillë ka rëndësitëjashtëzaknshmepërtëvërtetuarkarakterin e patologjisëpërtëcilënështëoperuarisëmurisidhepërecurinëpostoperatore. • Këtuvlentëtheksojmëdhebiopsinë intra-operatoreoseextempora. Me këtëkuptojmëkryerjen e biopsisënëkohënqëisëmuriështënësallën e operacionit. Tefta Rota

19. Biopsia • Endobiopsia – kjorealizohet me ekzaminimetendoskopike. Nëmënyrëtëtillëmundtëmerretbiopsiabronkiale, gastrike, rekto-sigmoidale, laringeale, endometriale, dheendovezikale. Nëkëtëproçedurëmaterialiqëmerretështënësasitëvogla, prandajkëshillohetqëtëmerretmaterial nëdisavendetëlezionit. Tefta Rota

20. Biopsia • Punksionbiopsia – Kjoaplikohetnëorganetparenkimatozesihepar, nëveshkë, nëmushkëri, nëmasat e ndryshmetumorale, nëgjendratendokrinesidhenëpalcën e kockave. Kjorealizohetnëpërmjetçpimeveme gjilpëratëveçanta. Tefta Rota

21. Biopsia • Citodiagnostika – ështënjëformë e veçantë e ekzaminimevemikroskopikeqëkonsistonnëekzaminimin e qelizavetëndryshmeqëgjendennësekrecionetapolëngjet e organizmit. Kyekzaminim ka disapërparësinëkrahasim me biopsinë, sepseevidentondisadetajecitologjikepor ka mangësinëpërcatimin e raportevendërqelizore. Prandajkryerjaparalele e tëdyjave ka shumevlerë. Tefta Rota

22. Autopsia • Nekropsia (autopsia) – kjoështëmetodamë e vjetër e autopsisëpatologjike. Ajokonsistonnëhapjen e kufomësdhepërshkrimin e dëmtimevemakroskopikeqëvihen re nëorganet e ndryshmetëorganizmit. Po ashtumerrenedhefragmentengaorganetpërdiagnozënmikroskopike. Duke iballafaquartëdhënatmakrodhemikroskopikehartohetdiagnozaanatomo- patologjike. Kjoidërgohetklinikëskuështëtrajtuarisëmuridheshikohetnësediagnozaklinikeështë e njëtë me diagnozënanatomo- patologjike. Tefta Rota

23. Autopsia Autopsia ka vlerë: • Mësimore – Mjekuklinicistqë ka mjekuartësëmurinverifikondiagnozën e vendosur. • Statistikore– Përtëgrumbulluartëdhënat e nevojshmepërshkaqet e mortalitetit. • Mjeko- ligjore– Përtësqaruarshkaqetdherrethanat e vdekjevetëpapritura, tëatyre me dhunëapotëdyshimta. • Kërkimore- përtëfurnizuar me materialetëbollshmemorfologjiketëcilatanalizohendheinterpretohenshkencërisht. • Terapeutike– Përtësiguruarorganeoseinde, nëbazëtëligjevetëveçanta, qëmundtëpërdorensitransplante. Tefta Rota

24. Fiksimiimaterialitindor • Meterialetindoreqëmerrenngaorganizmiinjeriutaponëkufomafutennënjëtretësirë e cila ka aftësitaruajëstrukturënindoreashtusiçështënëmomentin e marrjes. Si fiksuespërdoretformalina. E hollojmënënjëraport 1 me 9 ngaicilisigurohetnjëtretësirë 4% iformalinës. Ky material mbahetnëformalinëpër 24 orë. Tefta Rota

25. Fiksimiimaterialitindor • Materialetqë do tëvrojtohennëmikroskop do priten me pjesëtëholla (5 derinë 10 mikron) me njëaparatqëquhetmikrotone. Përtuekzaminuarnëmikroskopprerjethistopatologjikeduhenngjyrosur. Si lëndëngjyruesepërdorethematoksilinadheeozina. Hematoksilinangjyros me blubërthamën e qelizavekurseeozimangjyros me rozecitoplazmënqelizore. Tefta Rota

26. Literatura • ShyqyriSubashi, EduartHaxhihyseni “Patologjia 1” (f. 13-33) Tefta Rota