Polska specjalność – biblioteki cyfrowe Jak się przyłączyć? Jak skorzystać?

1. Polska specjalność – biblioteki cyfrowe Jak się przyłączyć? Jak skorzystać? Henryk Hollender Uczelnia Łazarskiego 22 slajdy

2. 89 Przewaga niewielkich bibliotek. Mediana: 2286 (Bialska BC, styczeń 2012)

3. Wykorzystanie bibliotek FBC, 6 XI 2012 • Wyszukiwarka FBC – 286 sesji • E-buw – 97 sesji • Jagiellońska BC – 66 sesji • Wielkopolska BC – 523 sesje • Te biblioteki to 448954 jednostek, czyli 40% zbiorów cyfrowych. Jeśli to odpowiada liczbie sesji, to do poszczególnych bibliotek cyfrowych zalogowanych bezpośrednio łącznie 1715 osób, a wraz z wyszukiwarką FBC – 2001 osób. Czy to jest miara czytelnictwa w Polsce? Razem 686 sesji

4. Dlaczego „cyfrowych”? • Dlaczego w technice następuje zmiana? Teoria paradygmatu • Oszczędność miejsca • Łatwiejszy dostęp (większe wykorzystanie?) • Ekonomika przechowywania (przestrzeń, koszty, zgodność z otoczeniem technicznym) • Obyczaje komunikacyjne tak nam każą (przyjemność posługiwania się urządzeniem, możliwość łatwej manipulacji wynikami wyszukiwania)

5. Dlaczego „bibliotek”? • Wzorzec „instytucji wiedzy” (i pamięci!) • Posługiwanie się: czytanie lub inne formy percepcji • Zbiór, a w nim jednostki, np. dokumenty. Konsekwencje pojęcia zbiór • Jednostka reprezentowana przez punkty dostępu • Algorytmiczne procedury wyszukiwania i udostępniania • Założenia dotyczące społeczności odbiorców • Biblioteka mówi więcej niż suma zgromadzonych w niej tekstów

6. Po co nam ta biblioteka cyfrowa? • Widzialność i dostępność materiału cyfrowego • W bibliotece cyfrowej – czyli nie wypadnie z obiegu • Nowe społeczności wokół bibliotek cyfrowych • Przetasowania w obrębie zasiedziałych instytucji • Powszechny dyskurs w Polsce: Kultura, zagrożenie / ochrona, dziedzictwo kultury /dobra kultury, utrwalenie, obieg, regionalia, nauka / informacja naukowa • Zdawkowość deklaracji programowych; charakter zbiorów / publikacji: varia lub dziedzinowe

7. 2012: Model polskiej biblioteki cyfrowej • Charakter regionalny/konsorcjalny lub instytucjonalny, rzadziej dziedzinowy • Zawartość: digitalizacja, dokumenty oryginalne • „Dziedzictwo kultury” jako podstawowy, zniewalający paradygmat. Prawo autorskie kieruje nasze zainteresowania ku przeszłości • Specyfika działalności: biblioteka w bibliotece (S. Skórka, 2008) • Poza „modelem” – niewidzialna biblioteka cyfrowa: nieformalne serwisy na witrynach instytucji naukowych • Osobliwości polityczne. Brak centralnego zarządzania, strategii, finansowania. Ale duży obszar uwspólnienia i współpracy

8. Naczelnym założeniem WBC jest stworzenie dostępu poprzez Internet do czterech typów zasobów: zasób edukacyjny (skrypty, podręczniki i monografie naukowe); zasób dziedzictwa kulturowego (wybrane zabytki piśmiennictwa znajdujące się w bibliotekach poznańskich); regionalia (piśmiennictwo dotyczące Poznania i Wielkopolski); muzykalia (nuty i piśmiennictwo związane z muzyką).

9. Celem tworzenia regionalnej biblioteki cyfrowej jest wspieranie edukacji i nauki, turystyki oraz potencjału intelektualnego i innowacyjnego społeczeństwa. Bibliotekarze realizują ten zamiar przez umożliwienie wszystkim zainteresowanym dotarcia do zasobów wiedzy oraz cennych zabytków kultury piśmienniczej. Kujawsko Pomorska Biblioteka Cyfrowa ma przede wszystkim służyć naukowcom, studentom, uczniom oraz wszystkim mieszkańcom regionu kujawskopomorskiego.

11. Zasadnicze dylematy • Digitalizacja chroni – czy też uczy nie cenić oryginału? • Czy użytkownik nie traktuje dokumentów brakujących jako tekstów nieistniejących? • „Mój użytkownik nawet na to nie spojrzy, dopóki mu się nie pokaże, jak to można wydrukować, albo przynajmniej zapisać.” • Pytanie bibliotekarza: Czy użytkownik widzi zbiory jako całość o określonej strukturze i stopniu kompletności? Czy uczymy go szukać dalszego ciągu lub pogłębienia informacji? Jak to się ma do obiecywanej innowacyjności? • Czy wtórnik cyfrowy to facsimile egzemplarza czy reedycja tekstu? • Czy użytkownik jest świadom zalet / ograniczeń pełnotekstowej penetracji dokumentu? • Fakt wydawniczy: łączy czy dzieli? Digitalizacja, wzmożenie przekazu i segmentacja popytu

12. Dylemat jeszcze bardziej zasadniczy • Budujemy serwis o określonych zadaniach, strukturze, zawartości i odbiorcy • czy • Odwzorowanie biblioteki „narodowej” (uniwersalnej, archiwizującej)

13. Do rozważenia i decyzji • Czy to było dostępne? W jakim zakresie? Co poprawi digitalizacja i udostępnienie? • Jakie treści, na jakich warunkach, komu? • Warsztat pracy: „plan wydawniczy”, tok pracy, struktura zbiorów, prezentacja, mechanizmy i ergonomia udostępniania, metadane i relacja z innymi źródłami informacji, marketing • Relacje między zbiorem „fizycznym” a cyfrowym; problem ochrony i konserwacji • Identyfikacja dokumentów, identyfikacja odbiorców, techniki udostępniania • Szybkość działania, kontakt z użytkownikiem / interesariuszem, wartość naddana

14. Róbmy dobre biblioteki (1) • Stwórz bibliotekę cyfrową o wyrazistej odrębności oraz orientacji na zawartość i audytorium. Kto będzie organizatorem? Kto nada bibliotece osobowość? • Zarządzaj nią codziennie! • Włącz ją do światowych rejestrów repozytoriów cyfrowych • Zadbaj o stworzenie mechanizmu wyszukiwania i linkowania, który nawiązywałyby do nawyków użytkownika, wzbogacałby jego wiedzę i umiejętności

15. Róbmy dobre biblioteki (2) • Daj użytkownikowi pewność, że opublikowane dokumenty elektroniczne odzwierciedlają pełne teksty i mogą być przeszukiwane według dowolnych ciągów znaków z tych tekstów • Oddziel informacje o dokumencie elektronicznym od informacji o źródle (dokumencie pierwotnym) • Linkuj od zapisu w katalogu do zapisu w bibliotece cyfrowej i odwrotnie

16. Zakładanie biblioteki cyfrowej (1) • Skalowalność przedsięwzięcia. Możliwość stopniowego rozruchu. Od kosztów nikłych do milionowych. W planie: cykle rozwojowe • Skanowanie wymaga sprzętu o bardzo różnych parametrach. Skaner książkowy za tysiąc złotych? • Pilnuj norm – bibliotekę zarejestrujemy w Directory of Open Access Repositories

17. Zakładanie biblioteki cyfrowej (2) • Źródła finansowania przesądzają o zawartości projektu/wniosku • Organizacja: sami, w konsorcjum, outsourcing, crowdsourcing? • Metody i procedury przychodzą wraz z oprogramowaniem, ale… • …nie oddajcie biblioteki informatykom! • Oprogramowanie: szczęśliwi z dLibrą? (Poznańskie Centrum Superkomputerowo-Sieciowe może być naszym przewodnikiem i opiekunem) • Konieczny dobór formatu do archiwizacji i formatu do prezentacji

18. Problemy prawne bibliotek cyfrowych • Granice dozwolonego użytku • Problem utworów osieroconych • Zasady publikowania rozpraw doktorskich • Zabezpieczenia techniczne • Czy możliwa jest nowelizacja prawa autorskiego?

19. Chcemy skanować! • Skanowanie jak fotografowanie? • Wybór sprzętu – • naśladownictwo • Sprzęt uczy się od człowieka • Archiwizować, nie stracić danych, trwać i rozwijać się

20. Praca biblioteki cyfrowej: łańcuch procedur* • Selekcja i typowanie dokumentów do cyfryzacji (selekcjonerzy) zgodnie z przyjętymi założeniami; • Tworzenie listy obiektów przygotowanych do dygitalizacjiw postaci tabelki (selekcjonerzy); • Kolejkowanie dokumentów do procesu dygitalizacji i kontrola kolejki — (redaktor); • Przygotowanie techniczne dokumentu i dostarczenie do pracowni (selekcjonerzy); • Skanowanie i archiwizacja w formacie TIFF - (technicy); • Przetwarzanie plików powstałych w procesie skanowania OCR i DjVu (informatycy, technicy); • Tworzenie opisu bibliograficznego do lokalnego katalogu Horizon w formacie MARC21, konwersja do dLibry w DublinCore (katalogerzy); • Publikacja na platformie cyfrowej (redaktor); • Kontrola metadanych w dLibrze i Horizonie oraz melioracja zasobui poprawki (główny kataloger). *Bednarek-Michalska, B. Kujawsko-Pomorska Biblioteka Cyfrowa – pragmatyka tworzenia biblioteki cyfrowej, 2006. In Biuletyn EBIB 2006 nr 7 (77), http://eprints.rclis.org/handle/10760/8786

22. Twoje zbiory w Europeanie? • Czemu nie? • Dziękuję za uwagę! • h.hollender@lazarski.edu.pl