Doç. Dr. Naile BİLGİLİ Gazi Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi

1. AİLE (İNFORMAL)BAKIM VERİCİLER Doç. Dr. Naile BİLGİLİ Gazi Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi

5. İnformal Bakım Nedir? İnformal bakım; aile, akraba, arkadaş gibi kişiler tarafından sağlanan ücretsiz bir hizmettir. Fiziksel, emosyonel ve/veya maddi destek vermeyi de kapsayan çok boyutlu bir bakımdır. • Aile bakım vericiler (informal bakım veren), bakıma ihtiyacı olan yakını ile birlikte yaşayarak ya da zamanının bir bölümünü ona ayırarak, temel ihtiyaçlarını karşılayan, tıbbi bakımını, hastane işlerini takip eden aile, akraba, arkadaş olarak tanımlanabilir. • (Nehra et al, 2005)

6. Aile Bakım Vericilerin Özellikleri Aile bakım vericilerin büyük çoğunluğu kadındır Aile bakım vericilerin çoğu haftada 41 saat ve üzerinde bakım vermektedir (%39) Aile bakım vericilerin yaş ortalaması 45’dir. Aile bakım vericiler genellikle yaşlı bireyin eşi , kızı yada gelinidir. Aile bakım vericilerin çoğu yaşlı yakınına 1-5 yıldır bakım vermektedir. (InternationalFederation on Ageing, 2012)

7. Yaşlı Bireyin Bakımını Etkileyen Faktörler • Bakım verenin; • Çok genç ya da kendisinin de yaşlı olması , • Çalışıyor olması, • Ciddi bir hastalık ya da sakatlığının olması, • Birden fazla bağımlı aile üyesine bakıyor olması, • Çok fazla sorumluluğu aynı anda yüklenmiş olması, • Yaşlı bireyin bakım sorumluluğunu kabul etmekle, toplumsal rollerinin kısıtlandığını düşünmesi, • Bakımı gönülsüz kabul etmesi, • Yaşlılık algısı Yaşlı bireyin; • Bağımlı olması, • Fazla sayıda sağlık sorunu olması, • Aşırı ilgi beklemesi, • Çocuksu davranışlar göstermesi, • Bakım verenlere düşmanca davranması, • Ciddi bellek ve davranışsal sorunlarının olması halinde, • Yaşlı bireyin kendisini çevreden soyutlaması,

8. Bakım verenlerin yaşadıkları sorunlar • Stres düzeyinde artma, • Zorlanma, • Anksiyete, • Depresyon, • Sosyal izolasyon • Tükenmişlik • Bakım verme güçlüğü • Fiziksel sağlık sorunları (kas ağrıları, bel fıtığı vb.), • Ergonomik problemler

9. Yaşlı bakımında gün geçtikçe artan bakım gereksinimi, aileye düşen sorumlulukları artırmakta ve bu sorumluluklar ailelerin ve bakım verenlerin sağlık profesyonelleri tarafından özel olarak ele alınmasını gerektirmektedir. Bakım verenlerin bakımı gündeme gelmektedir. (Caregivercare)

10. Bakım verenlerin bakımında; Yaşlı bireye bakım veren/verecek kişinin değerlendirilmesi ve ihtiyaçlarının belirlenmesi hem yaşlı bireyin hem de bakım verenin karşılaşabileceği sorunları en aza indirmede önemli olacaktır.

11. Bakım verenlerin ihtiyaçları iki ana başlık altında toplanabilir • (Bull, McShane 2002)

12. Bakım verenin bakım verici rolüne ilişkin ihtiyaçları; • Bakım veren; • Yaşlının hastalığı hakkında ne biliyor? • Yaşlıdaki semptomların yaşlılıktan mı yoksa yaşlının hastalığından mı kaynaklandığını ayırabiliyor mu? • Yaşlının ilaçlarının etkilerini biliyor mu? • Yaşlının özel diyet ve tedavi planlarına yönelik soruları var mı? • Yaşlının hastalık sürecine ilişkin beklentileri nelerdir? • Bakım becerileri ve zaman yönetimi hakkında kendine güveniyor mu? • Sağlık güvencesi var mı? • Ekonomik durum nedir?

13. Bakım verenin kendi sağlığını ilişkin ihtiyaçları; • Bakım verenin; • Sağlığına ilişkin endişeleri var mı? • Her hangi bir sağlık sorunu var mı? • Sürekli kullandığı ilacı var mı? • Sağlık taramalarını yaptırıyor mu? • Beslenmesi nasıl? • Fiziksel aktivite yapıyor mu? • Aşılanma durumu nedir? (İnluenza ve pnomoni aşısı gerekiyor mu? Bu aşıları yaptırmış mı?) • Hangi baş etme stratejilerini kullanıyor? • Sosyal desteği var mı? • Yalnız bırakıldığını düşünüyor mu?

14. Bu soruların cevaplarından sonra bakım verenin yeterlilikleri değerlendirilir ve eğitim ihtiyaçları belirlenir. Eğitim, bakım kararlarını vermek, bakıma katılmak ve evde bakımı sürdürmek için ihtiyaç duyacakları bilgi ve beceriler üzerine odaklanmalıdır (Cingil, Gözüm 2008)

15. Bakım verenlerin eğitim ihtiyaçları; • 3.Aile sorunlarıyla ilgilenme • Bakım yükü • Destek alma 4. Etkili iletişim Bakım veren yaşlı birey Diğer aile üyeleri • 1.Yaşlının tıbbi durumu; • Hastalık belirtileri • Hastalığın süreci • Diyet, ilaç ve tedavi planı • Sağlık kontrolleri • Bakımda teknoloji kullanımı • 2.Baş etme becerilerini geliştirme: • Baş etme yöntemleri • Stres yönetimi • Zaman yönetimi • Problem çözme becerileri 6. Uzun süreli bakımı planlama 5. Toplum hizmetlerini/kaynaklarını kullanma:

16. Özet olarak; • Bu alanda çalışan hemşireler, yaşlı bireyin evde bakım kararını aile üyeleri birlikte değerlendirmelidirler. • Bu değerlendirmede; • Aile üyelerinin, yaşlıdaki fiziksel ve psikolojik değişikliklerin ne kadar farkında oldukları, • Yaşlı bakımı sorumluluğunu ve bunun önemini algılayıp algılamadıkları, • Yaşlı bireyin bakımını sağlarken, kendi yaşantılarının nasıl etkileneceğinin farkında olup olmadıklarının açıklığa kavuşturulması ve aile bireylerinin hazırlanması çok önemlidir.

17. Çoğu zaman gönüllü olarak üstlenilen ve evlada ait bir sorumluluk olarak kabul edilen yaşlıya bakım görevi, gerekli destek alınamazsa ciddi sorunlara neden olmaktadır. Bakım verenlerin en önemli destek kaynağı bu alanda çalışan hemşireler olmalıdır. Hemşireler; bakım, eğitim, danışmanlık ve savunucu rollerini kullanarak bakımın etkisini ve kalitesini artıracaklar ve ailedeki tüm bireylerin sağlığını ve yaşam kalitesini de yükseltebileceklerdir.

18. Kaynaklar • Baran GA, Kalınkara V, Aral N, Akın G, Baran G, Özkan Y. (2005). Yaşlı ve aile ilişkileri araştırması Ankara örneği. TC Başbakanlık Aile ve Sosyal Araştırmalar Genel Müdürlüğü yayını. ISBN: 975-19-821-X. http://www.aile.gov.tr/konu/263/lang/TR/Bilim_Serisi.htm • Bilgili N, Kubilay G. (2003). Yaşlı bireye bakım veren ailelerin yaşadıkları sorunların belirlenmesi. Sağlık ve Toplum, 13(1), 35-43. • Bull MJ, McShane RE. (2002). Needsandsupportsforfamilycaregivers of chronicallyillelders. HomeHealthCareManagementPractice,14(2) 92-98. • Cingil D, Gözüm S. (2008). Aile üyeleri tarafından verilen bakımı değerlendirme envanteri. DEUHYO ED, 1(1),5-18. • InternationalFederation on Ageing. (2012). SeniorGovernmentOfficialsMeeting. http://www.ifa-fiv.org/ • Nehra R, Chakrabarti S, Kulhara P, Sharma R. (2005). Caregiver-coping in bipolardisorderandschizophrenia. Are-examination. SocialPsychiatryPsychiatrEpidemiol, 40, 329–336. (DOI:10.1007/s00127-005-0884-3) • TurkishStatePlanningOrganization (2007). TheSituation of ElderlyPeople in TurkeyandNational Plan of Action on Ageing. Ankara, Turkey, http://ekutup.dpt.gov.tr/nufus/yaslilik/eylempla-i. pdf, accessed 10 October 2012).