İMMİB Kriz Yönetimi ve Krizde Acil Eylem Planı Oluşturulması

1. İMMİB Kriz Yönetimi ve Krizde Acil Eylem Planı Oluşturulması Rönesans Değişim ve Yönetişim Bilimleri Enstitüsü Canip Altay

2. İçerik • Tarihten Günümüze Kısaca Ekonomi ve Siyasal Süreçlerin Analizi • Küresel ve Ülke Bazında Durum Analizi • Reel Sektör ve Mali Sektörün Etkileşimi • Şirketlerde Mali Kriz Yönetimi • Ekler Küresel Ekonomik Göstergeler • Ekler Ulusal ekonomik Göstergeler

3. Kısaca Önemli Kilometre Taşları ve kırılma Noktaları • 1453 Rönesansın ateşlenmesi • 1789 Sanayi Toplumuna Geçiş • 1914 1. Pazar Paylaşım Savaşı ve Emperyalizme geçiş • 1917 Sosyalist Sistemin Başlangıcı • 1919 İlk Ulusal Başkaldırı • 1928 Üst Yapı Devrimlerinin Ateşlenmesi • 1941 Bloklararası Sıcak Savaş • 1944 Bloklararası Soğuk Savaş • 1968 Küresel İlk Başkaldırı • 1986 Soğuk Savaşın Bitişi • 1989 Duvarın Yıkılışı ve Kırılma Noktası • 2009 Küresel Kriz ve Yeniden Yapılanma

4. Önemli Küresel Krizler • 1929-31: ABD de başlayan Büyük Dünya Depresyonu sürecinde çöken tarım ürünleri fiyatları ve şiddetle aleyhe dönen dış ticaret hadleri, daralan ihracat pazarları ve dış kredi olanakları;(ABD Cumhuriyetçi Parti) • 1954: ABD Kore Savaşı’nın bitmesiyle dünyada çöken hammadde ve tarım ürünü fiyatları, aleyhe dönen dış ticaret hadlerinin izleyen yıllarda sürmesi.(ABD Cumhuriyetçi parti) • 1958: ABD’nin durgunluğa girmesi, Avrupa Ekonomik Topluluğu paralarının konvertibiliteye geçmesi ve Roma Anlaşması’nın yürürlüğe girmesinin yarattığı pazar daraltıcı etki;(ABD Cumhuriyetçi Parti)

5. Önemli Küresel Krizler • 1968: Doların altın değerinin, 1 ons eşit 35 dolarda kalmayacağının anlaşılmasını izleyerek dolar aleyhine spekülasyonun giderek şiddetlenmesi;(ABD Demokratlar) • 1974: ABD ve OPEC 1. petrol krizinin patlamasıyla dış ticaret hadlerinin şiddetle aleyhe dönmesi; Alman markı ve İsviçre frankının dolara karşı hızla değer kazanması;(ABD Cumhuriyetçi Parti) • 1982: Büyük borçlu Latin Amerika ülkelerinin borç ödeyemez duruma düşmesiyle dünyada “büyük borç krizi”nin patlaması, reel faiz hadlerinin tekrar yükselmesi ;(ABD Cumhuriyetçi Parti)

6. Önemli Küresel Krizler • 1987: Kasım ayında New York borsasının çökmesi, izleyen yaygın banka iflaslarıyla ABD ekonomisinin uzun süreli (1987-91) durgunluğa girmesi, doların güçlü paralar karşısında (DM, yen gibi) değer kaybı; (ABD Cumhuriyetçi Parti) • 1990: Tokyo borsasının çökmesi, Japonya’da finansal kırılganlığın ortaya çıkması ve uzun süreli durgunluk / deflasyon sürecinin başlaması; • 1990 – 1991: Irak’a ambargo ve izleyen Körfez Savaşı; bölgeden turist ve sermaye kaçışı, petrol fiyatı ve bölgeye kredilerin faizlerinde fırlama ;(ABD Cumhuriyetçi Parti)

7. Önemli Küresel Krizler • 1992 – 93 (yaz ayları): Avrupa paraları aleyhine spekülasyon sonucu Türkiye’ye rakip ülkeler paralarının devalüasyonu; ABD’ye sermaye kaçışı; ABD’de hızlı, AB’da yavaş büyüme; doların değerlenmesi; (ABD Demokratlar) • 1994: Meksika’nın krize girmesi, Brezilya ve Arjantin’in onu izlemesi; bunların paralarının ve Çin parası yuan’ın devalüasyonu; bu ülkeler ile GOÜ pazarlarından sermaye kaçışı; (ABD Demokratlar) • 1997 – 99: Uzak Doğu ve Güneydoğu Asya ülkelerinde kriz; bu ülkeler ve GOÜ’den sermaye kaçışı; krizin başta bölgeye yatırımcı Japonya, dünyayı tehdit eder boyuta varması; petrol fiyatının çökmesi, ülke paralarında büyük çaplı devalüasyonlar; dünyü pazarının daralması; (ABD Demokratlar)

8. Önemli Küresel Krizler • 1998: Asya krizinin Rusya’ya intikali ve Rusya’nın moratoryum ilanı; bölgeden sermaye kaçışı ve kredi faizlerinin artışı; ruble’nin devalüasyonu; Rusya pazarının daralması; (ABD Demokratlar) • 2001: Arjantin krizi ve Latin Amerika’ya yayılması; ABD’de 11 Eylül terörüyle birlikte savaş göstergelerinin ortaya çıkışı ve Nasdaq’daki çöküşün diğer hisselere de yayılması; ABD’de büyük boylu şirketlerin iflasları ve büyük çapta yolsuzlukların patlak vermesi; ABD’de durgunluğun yayılması; (ABD Cumhuriyetçiler)

9. Önemli Küresel Krizler • 2002: ABD’nin İngiltere ile birlikte Afganistan’ı bombalaması ve işgal etmesi, işgalin bölgedeki petrol yollarını kapsaması; savaşın, ABD’ye boyun eğmeyi reddeden Irak ve İran’ı da kapsama olasılığının artması; Nasdaq başta, ABD’de New York borsasında çöküş, şirket iflasları ve şirket yolsuzluklarının sürmesi; Avrupa’da dolaşıma giren Euro karşısında ABD dolarıın değer yitirmesi, giren sermayenin ABD’yi terketmesi; Arjantin’deki çöküşü başta Uruguay ve diğer bölge ülkelerinin izlemesi.

10. Yakın Tarih Türkiye Krizleri • 1991 Körfez Savaşı • 1994 Develüasyon • 1998 Küresel Kriz • 1999 Deprem • 2001 Anayasa Krizi ve Kökten Değişim • 2008 Küresel Kriz

11. Krizin Öyküsü • 2001 Kule Krizi ile düşen tüketici güven endeksi ve para harcamama, artan mevduatlar • Tüketimi arttırmak için enflasyon altına düşürülen faiz oranları • Ucuz konut kredisi imkaanı dolayısıyla artan konut talebi • ABD mortgage piyasası, 10 trilyon dolarlık büyüklüğüyle dünyanın en büyük piyasası konumunda bulunuyor. • Sadece dar gelirlilerin kullandığı ve subprime olarak adlandırılan ‘yüksek riskli krediler’in boyutu 1.5 trilyon doları buluyor. • 5 yıl öncesine kadar ABD’de faizler son derece düşük olduğu için özellikle orta ve alt gelir grubundaki kişiler değişken faizli kredileri kullanmayı tercih ettiler.

12. Krizin Öyküsü • Ancak, ABD Merkez Bankası’nın (Fed) son iki yılda faiz oranlarını artırması, konut sektörünü durgunluğa soktu. • Konut satış fiyatları ile kira gelirlerinin de piyasa düzeyinin altına inmesiyle, bu krediyi kullanan düşük gelirli gruplar, kredilerini düzenli olarak ödeyemez hale geldiler. • Bankaların, tüketicilere satın alacakları ev ve dairelerin bedelinin tamamını, hatta değerinin yüzde 110 oranında borçlanma fırsatı vermesi, kredilerin geri dönüşünü zora soktu. • ABD’de bankalar konut kredileri için gereken parayı yatırım bankalarında ihraç ettikleri tahviller ile borçlanarak sağlıyorlardı. • Ancak kredilerin geri dönüşümü zora girince yatırım bankaları ve ABD mortgage piyasası için da çanlar çalmaya başladı.

13. Krizin nedenleri neler? • Mortgage kredilerinin yapısının bozulması, • Faiz yapısının uyumsuzlaşması, • Konut fiyatlarındaki balon artışlar, • Menkul kıymetlerin fonlanmasında yaşanan sıkışıklık, • Kredi türev piyasalarının genişlemesi • Kredi derecelendirme sürecindeki sorunlar.

14. Kredi krizi, finansal krize nasıl dönüştü? • Kriz her ne kadar başlangıçta bir mortgage krizi olarak ortaya çıksa da takip eden süreçte bir likidite krizine dönüştü. • ABD’de 2007 yılında, finans ve sigorta, gayrimenkul, inşaat ve madencilik sektörü başta olmak üzere toplam dört sektörün büyüme hızının yavaşlamasıyla genel ekonominin büyüme hızı da yavaşladı. • Ekonomik büyümenin yavaşlamasına neden olan reel sektör, mortgage krizinden olumsuz etkilendi. • Faiz oranlarındaki değişim kredi piyasasında daraltıcı etki yaptı, kredi piyasasında 2006 yılında yüzde 13.2 oranında artış sağlanırken, 2007 yılında bu oran yüzde 4.8 olarak gerçekleşti. • Yatırımcıların risk almadan kazanç elde etme isteği maliyeti düşük, kolay kredi imkanlarına bağlı olarak tüketicilerin aşırı borçlanmasına ve kontrolsüz kredi genişlemesine neden olarak sistemin kırılganlığını artırdı. • ABD’de subprime borçlularının ödeme güçlüğüne düşmesi ile tetiklenen kriz, bu kırılganlıklarla birlikte büyüdü.

15. Krizin Küresel Oluşum Süreci • Mortgage teminatlarının tahvile dönüşümü • Hedge fonlarının bu tahvilleri satın alması • Tahvillerin bankalar arası dolaşımı • Tahvillerin uluslar arası dolaşımı • Tahvillerin merkez bankalarınca da satın alınması

16. Büyük kurumsal yatırımcılar neden bundan etkilendi? • Reyting kuruluşlarının, yüksek riskli kredilere dayalı menkul kıymetlerin notunu düşürmesi, bu menkul kıymetlere yatırım yapan kurumsal yatırımcıların portföylerinde tuttukları ve kredi notu düşürülen menkul kıymetler için yeniden değerleme yapmalarını zorunlu hale getirdi. • Kurumsal yatırımcıların portföy değerlerinin düşmesi sonucu, bu menkul kıymetlerin, asıl defter değerlerinden çok daha düşük değerlerle değerlendirilmeleri nedeniyle, 400-500 milyar dolarlık portföye sahip kurumsal yatırımcılar, ABD’de değerlendirdikleri bazı yatırım fonlarını dondurmak zorunda kaldılar.

17. Krizin ilk kurbanı kim oldu? • ABD’nin önde gelen bankalarından Bear Stearns, Mart ayında şirketin tamamını 236 milyon dolar olarak değerleyen hisse başı 2 dolar fiyatla JP Morgan’a satıldı. • Şirketin Ocak 2007’deki piyasa değeri 20 milyar dolardı. Bear Stearns’ten iki günde 17 milyar dolar para çekilmesi üzerine kurtulamayacağı anlaşılınca Fed, batışın sistemin tümüne yayılmasını engellemek için satılma ya da iflas masasına gitme seçeneklerini bıraktı. • Fed, şirketin JP Morgan’a devri gerçekleşmezse Bear Stearns’e yardım etmeyeceği yönünde bilgi verince Bear Stearns yetkilileri 84 dolar olarak açıkladıkları hisse başına defter değerine rağmen hisseleri JP Morgan’a 2 dolara devretmeye razı oldu.

18. Son bir yılda kaç banka battı? • Uluslararası finans krizinin başlangıcı olarak kabul edilen Ağustos 2007 tarihinden bu yana ABD’de batan banka sayısı 13’e ulaştı. • Banka iflasları 2008 yılında hızlandı ve sadece 2008 de 11 banka iflas bayrağını çekti. • Batan bankaların aktif büyüklüğü toplamı ise 173 milyar 800 milyon dolar düzeyinde bulunuyor.

19. Kriz ABD’de hangi bankacılık modelini tarihe gömdü? • Kredi krizi öncesinde ABD’de beş büyük yatırım bankası bulunuyordu. • Yatırım bankaları, uzun vadeli kaynak transferi yapma görevini üstlenmiş kurumlar niteliğini taşıyor. • Bu bankaların mevduat toplama yetkisi bulunmuyor. • Bear Stearns’ün Mart’ta JP Morgan’a satılmasının ardından, Bank of America Merrill Lynch’i satın aldı. Alıcı bulamayan Lehman Brothers iflasını açıkladı. • Son olarak Fed, ABD’nin en büyük iki yatırım bankası Goldman Sachs ve Morgan Stanley’yi desteklemek için her iki bankanın da statütüsünü değiştirdi. • Tüm bu gelişmeler Wall Street’teki yatırım bankacılığı modelinin sona erdiği anlamına geliyor.

20. Peki bu yatırım bankaları neden battılar? • Yatırım bankaları, 2001-2006 döneminde yaratılan 7 trilyon dolarlık riskli konut ve tüketici kredilerine yatırım yaptı. • Bu krediler, 1999’daki miktarın iki katından fazlaydı. • Yatırım bankaları, konut sektörünün büyüdüğü ve dünyanın her yerindeki yatırımcıların hazine kağıdı kadar güvenilir olduğu düşünülen mortgage’a dayalı menkul kıymetleri aldığı dönemde, rekor kârlar elde etti. • Ancak konut fiyatlarının düşmeye başlamasıyla, yatırım bankalarının gereken önlemleri almadığı ortaya çıktı. • Wall Street yatırım bankalarının son yıllardaki borçluluğu baş döndürücü bir hızla arttı.

21. Fed nasıl tepki verdi? • Fed, 2007’de başlayan dalgalanma sürecinde 3’üncü defa politika değişikliğine giderek, gösterge ve iskonto faiz oranlarını yeniden düşürmeye başladı ve çeşitli kanallarla piyasaya likidite desteğinde bulundu. • İskonto faiz haddindeki indirime rağmen sistemin eski işleyişine dönmemesi, kuruluşların birbirine borç vermekte tereddüt etmeye devam etmesi üzerine Fed, gösterge faiz oranlarında indirime gitmeye başladı. Federal Açık Piyasa Kurulu yüzde 5.25 düzeyinde olan gösterge faizini 7 defada yüzde 2’ye indirdi. • Fed, finansal dalgalanmanın etkilerini en aza indirmek amacıyla birçok yeni likidite sağlama kolaylıkları oluşturdu ve mevcut uygulamalar ile operasyonlarda önemli değişikliklere gitti. • Çalkantının yaşandığı son bir yılda Fed’in piyasaların peşinden geldiği, proaktif olmadığı tartışmaları yaşandı. Piyasaların baskısı Fed’e son toplandıda faizi indirtmeye yetmedi ve Fed gösterge faizi yüzde 2’de bıraktı. • Fannie Mae, Freddie Mac ve Lehman Brothers’a ‘seyirci’ kalan Fed, dünyanın en büyük sigorta şirketi AIG’yi ise iflastan kurtardı.

22. Krizin ABD’ye maliyeti ne kadar? • ABD’de George Bush yönetimi, zor durumdaki şirketleri iflastan kurtarmak için Kongre’ye 800 küsur milyar dolarlık bir paket önerdi. • Bush yönetiminin hazırladığı taslak planda iki yıl içinde, herhangi bir mali kuruluşun ödenemeyen borçlarının devralınması için hükümete geniş yetki veriliyor. • Bunun, 1929 yılında yaşanan Büyük Buhran’dan bu yana en büyük mali kurtarma planı olduğu belirtiliyor. • Ancak krizin ABD’ye toplam maliyetinin bu tutarla sınırlı kalmayacağı ve 1.8 trilyon dolara ulaşabileceği kaydediliyor.

23. Krizin Sonu Geldimi? • Uluslararası Para Fonu (IMF) Başkanı Dominique Strauss-Kahn: Global krizin en kötü dönemini atlattığımızı söyleyemem. Finansal krizin sonuçları henüz geçmedi ancak ana sebepleri çok geride kaldı. Ekonomik toparlanma 2009’da olabilir. • Fed’in eski Başkanı Alan Greenspan: Bu 50 yılda, hatta muhtemelen yüzyılda bir yaşanabilecek olay. ABD’nin bir ekonomik durgunluğa girmeden kurtulma ihtimali yüzde 50’nin altında, krizin daha da devam etmesini bekliyorum. • Euro Ülkeleri Ekonomik Grup Başkanı ve Lüksemburg Başbakanı Jean-Claude Juncker: Piyasalardaki kriz henüz sona ermedi. Geçici bir sona bile ulaşmayan mali kriz hâlâ şiddetle sürüyor ve büyük bir baş ağrısı yaratıyor

24. Oluşan Sanal Ekonomi • Lehman Brodhers ’ın aktif büyüklüğü 600 milyar $ • Türkiye 'nin ekonomik büyüklüğü 799 milyar $ • Türk bankalarının toplam aktif büyüklüğü 520 milyar $ • Hedge fonlar 2007 ’de 2 trilyon $ • Türev ürünler 2007 ’de 120 trilyon $ • Küresel ekonominin büyüklüğü 60 trilyon $

25. Sanal Ekonomi Sihirbazları • Finans mühendisliği • Harika çocuklar • Finans sihirbazları • Hokus pokus finansmancıları • Finansman üçkağıtçıları • Sanal finansmancılar Var olanı yönetmek yerine, var olduğunu düşündüklerini var sayıp, var sayımlarını yönettiler

26. Bende diğer insanlar gibiydim, tek yaptığım talebi karşılamaktı Al Capone

27. çok üret,çok sat çok karlı satki çok kazan

28. büyüki güçlen ve yönet

29. Çocukken yatmadan önce tanrıya bana bir bisiklet vermesi için dua ederdim. Bir gün tanrının çalışma tarzının bu olmadığını anladım. Ertesi gün gittim kendime bir bisiklet çaldım ve yatmadan önce tanrıya günahlarımı affetmesi için dua ettim. Al Capone

30. aç doyar aç gözlü doymaz

31. Krizin Küresel Etkileri • Bu kriz küresel entegrasyonu artıracak • Ekonomide regülasyonlar yaşanacak • Makro ekonomilerden mikro ekonomilere • Sermaye ve firmaların el değişimi yaşanacak • Ekonomi batıdan doğuya kayacak • Küresel yönetimden yönetişime geçilecek • Küresel örgütlerin misyonu yenilenecek • Borsaların işleyişi regüle edilecek

32. Krizin Küresel Etkileri • Şirketlerde kurumsallaşma hızlanacak • Şirketler hızla halka açılacak • Tüm piyasa aktörleri silkelenişten geçecek • Hedge fonlar sonlanacak • Finansal türev ürünleri sadeleşecek • Yatırımcıların risk tercihleri değişecek

33. Temel Sorular? • 2007 ve 2008 Kriz mi Kaos mu? • 2009 ve 2010 Dünyada Nasıl Geçecek ? • 2010 ve Batıdan Doğuya Tersine Yönelen Dünya ve Piyasalar • Üretim, Tüketim ve Mali Dinamikler, Dengeler • Yönetişim Endekslerinin Artacak Olan Önemi • Dünya Borsalarında Ve Piyasalarında Yapısal Değişiklikler

34. Krizin Türkiye'ye Etkileri • Borsadaki düşüş • TL nin değer kaybı • Likidite akışının durması • Ödemeler dengesinin bozulması • İhracat pazarlarında daralma • İhracatta tahsilat sorunlarının yaşanması • İç pazarda daralma • İç pazarda vadelerin uzaması ve tahsilat problemleri yaşanması • Büyümenin yavaşlaması • Enflasyondaki belirsizlik

35. Ne Yapmalıyız ??? • Hızlı olmak zorundasınız • Panik yapmamalısınız • Stabil kalmalısınız • Durup baltanızı bilemeyi bilmelisiniz • Duygusal davranmayın • Duygusal zekanızı kullanın • Doğru işler yapın

36. Ne Yapmalıyız ??? • Yaptığınız işi doğru yapın • Sorunları kendi süreçleri içinde giderin • Kendinize güvenin ve paylaşımcı olun • Uzlaşmacı bir kimliğe sahip olun • Hesap verici ve denetime açık olun HERKES İÇİN “KRAL ÇIPLAK” DİYEBİLECEK BİRİ GEREKLİDİR. ONU MUTLAKA BULUN

37. 1990 sonrası yeni ekonomi "bilgi süreçleri"

38. Sermaye Süreçlerinden Bilgi Süreçlerine Değişimler • Yönetimden yönetişime • Yöneticiden lidere • Merkezi organizasyonlardan proje matriks organizasyonlara • Üretimde kaliteden yönetimde kaliteye ve kişisel kaliteye • Ulusallıktan küreselliğe

39. Sermayeden bilgiye • Sermayedardan girişimciye • Makineden insana • Tüketiciden faydalanıcıya • Fiyatlandırmadan maliyet yönetimine • Kar maksimizasyonundan değer maksimizasyonuna • Kısa vadeli kardan sürdürülebilir büyümeye • Devletlerden sivil toplum örgütlerine • Yasalardan standartlara

40. değişim yaşanacak

41. Bu Değişim Sürecinde • Değişim giderek hızlanacak • Karar verme mekanizmaları karmaşıklaşacak • Eğitim, bilgi toplumuna geçişin belkemiğini oluşturacak • Biyoloji, IT ’yi yönlendirecek ( DNA kodu üzerinden gelişmiş bilgisayarlar )

42. Ekonomide sürekli devrim süreci yaşanacak türbülanslar ve krizler oluşacak. • Büyük çaplı toplumsal travma ve çatışma ihtimali artacak • Bugüne kadar karşımıza çıkmamış sosyal kavramlar bu ekonomide karşımıza çıkacak

43. Reel Sektör İle Mali Sektörün Etkileşimi • Etki Mekanizmaları • Etkilerin Sonuçları ve Yorumlanması • Risk-Kriz ve Kriz Fırsatı Kavramı

44. Şirketler olarak nasıl pozisyon almalıyız ? Acil eylem planları • Yönetsel risklerimiz ve çözüm önerilerimiz • Kaynak yönetimi ve borçlanma kabiliyetimizi nasıl geliştireceğiz? • Varlık yönetimi ve finansal sorunlarımıza çözümler ? • Stok yönetimi • Alacak yönetimi • Karlılık stratejilerine dönemsel çözüm “maliyet yönetimi” stratejisi

45. risk yönetimi

46. Riskin Tanımı • Risk; konjonktürel değişimlerin izlenememesinden kaynaklanan “stratejik açıklık” tır. • Risk; belirsizliktir. • Risk; bilinmeyendir. • Risk; yönetilmeyen bilginin ve risk faktörlerinin doğurduğu olumsuz sonuçtur. • Risk; kontrol edilemeyenin, olumsuz sonuçlar doğurma olasılığıdır.

48. Riski Bilgiyle Yönetmek • Son 30 yılda üretilen bilgi miktarıondan önceki 5.000 yıldaüretilenden çok daha fazladır. • Bize sunulan bilgi stoğuher 5 yılda bir, ikiye katlanmaktadır. • Bilgiyle değişimin yarattığı riski önce anlar sonra yönetiriz.

49. Her gün bir yerden göçmek ne iyi, Her gün bir yere konmak ne güzel Bulanmadan, donmadan akmak ne hoş, Dünle beraber gitti cancağızım, Ne kadar söz varsa düne ait, Şimdi yeni şeyler söylemek lazım. Mevlana

50. Risklerin ve fırsatların anlık olarak gelip gittiği sabırsız ve hızlı bir dünyada yaşıyoruz. • Yüksek hızlı ortamlarda,yalnızca “BİLGİLİ” birimler hıza uyum becerisi gösterebilir. VARLIKLARINI SÜRDÜREBİLİRLER