TÜKENMİŞLİK SENDROMU

1. TÜKENMİŞLİK SENDROMU Melih AĞIR www.netmeli.com

2. Tükenmişlik Kavramı Tükenmişlik kavramı, psikoloji literatürüne Freudenberger (1974) tarafından “Journal of Social Issues” da yayınlanan bir makale ile girmiştir. Freudenberger’e göre tükenme; enerji, güç veya kaynaklar üzerindeki aşırı taleplerden dolayı başarısız olma, enerjinin bitmesi, başkalarının problemlerinden bunalma ve bunun da duygusal olarak yoksun ve talepkar bireylerle, devamlı iş baskısına atfedilmesi seklinde tanımlamıştır

3. Tükenmişlik Kavramı Tükenmişlik; özellikle birey iyi bir performans gösterdiği halde bu çabasının karşılığında uygun bir ödül alamadığı veya takdir edilmediği ve bunu da kabul edemediği zamanlarda görülmektedir. Tükenmişlik, belli bir dinlenme sonrası ortadan kalkan bir yorgunluk hali değildir. Tükenmişliği stresten ayıran en önemli özellik, tükenmişliğin çalışan ile karsısındaki kişi arasında olan sosyal ilişki kaynaklı bir stres olmasıdır

4. Tükenmişlik Kavramı Tükenmişlik duygusal tükenme, duyarsızlaşma ve kişisel başarı boyutları ile incelenir. Duygusal tükenme, kişinin yaptığı iş nedeniyle duygusal olarak kendini aşırı yüklenmiş, tükenmiş hissetmesidir ve tükenmişliğin en önemli belirleyicisidir. Duyarsızlaşma, kişinin hizmet verdiklerine karşı –bu kişilerin birer birey olduklarını dikkate almaksızın- duygudan yoksun biçimde tutum ve davranışlar sergilemesidir. Kişisel başarı eksikliği ise, sorunun başarı ile üstesinden gelememe ve kendini yetersiz görme olarak tanımlanır. Kişinin işe karşı motivasyonu düşmüştür, kontrol eksikliği ve çaresizlik hisseder. Bireyde tükenme, duygusal tükenme ile duyarsızlaşmanın artması, kişisel başarının ve başarı duygusunun azalması ile ortaya çıkmaktadır

5. Şevk ve Coşku Evresi Durağanlaşma Evresi Engellenme Evresi Umursamazlık Evresi Tükenmişliğin Evreleri Tükenme, kişinin bir evreden diğerine geçtiği kesikli bir süreç değil, sürekli bir olgudur.

6. Tükenmişliğin Evreleri • I. Evre: Şevk ve Coşku Evresi (Enthusiasm): Bu evrede yüksek bir umutluluk, enerjide artma ve gerçekçi olmayan boyutlara varan mesleki beklentiler sergilenmektedir. Kişi için mesleği her şeyin önündedir, uykusuzluğa, gergin çalışma ortamlarına, kendine ve yaşamın diğer yönlerine zamanını ve enerjisini ayıramayışına karşı üstün bir uyum sağlama çabasındadır. • II. Evre: Durağanlaşma Evresi (Stagnation): Bu evrede artık istek ve umutlulukta bir azalma olur. Mesleğini uygularken karşılaştığı güçlüklerden, daha önce umursamadığı bazı noktalardan giderek rahatsız olmaya başlamıştır. • III. Evre: Engellenme Evresi (Frustration): Başka insanlara yardım ve hizmet etmek için çalışmaya başlamış olan kişi, insanları, sistemi, olumsuz çalışma koşullarını değiştirmenin ne kadar zor olduğunu anlar. Yoğun bir engellenmişlik duygusu yaşar. • IV. Evre: Umursamazlık Evresi (Apathy): Bu evrede, çok derin duygusal kopma ya da kısırlaşma, derin bir inançsızlık ve umutsuzluk gözlenmektedir. Mesleğini ekonomik ve sosyal güvence için sürdürmekte, ondan zevk almamaktadır. Böyle bir durumda iş yaşamı kişi için bir doyum ve kendini gerçekleştirme alanı olmaktan çok uzak, kişiye ancak sıkıntı ve mutsuzluk veren bir alan olacaktır

7. Tükenmişlik Sendromunun Göstergeleri Fiziksel belirtiler; yorgunluk ve bitkinlik hissi, enerji kaybı, kronik soğuk algınlığı, sık baş ağrıları ve uyku bozuklukları, kilo kaybı, solunum güçlüğü, psikosomatik hastalıklar, koroner kalp rahatsızlığı artış Psikolojik belirtiler; duygusal bitkinlik, kronik bir sinirlilik hali, çabuk öfkelenme, zaman zaman bilişsel becerilerde güçlükler yaşama, hayal kırıklığı, çökkün duygu durum, anksiyete, huzursuzluk, sabırsızlık, benlik saygısında düşme, değersizlik, eleştiriye aşırı duyarlılık, karar vermekte yetersizlik, boşluk ve anlamsızlık hissi, ümitsizlik Davranışsal belirtiler; hatalar yapma, bazı şeyleri erteleme yada sürüncemede bırakma, işe geç gelme, izinsiz olarak yada hastalık nedeni ile işe gelmeme, işi bırakma eğilimi, hizmetin niteliğinde bozulma, işte ve iş dışındaki ilişkilerde bozulma Örgütsel belirtiler; işe geç gitme veya hiç gitmeme, işyeri kurallarını dikkate almama ve çiğneme, özellikle üstlerine karşı agresif bir kişilik yapısına bürünme, sürekli iş arkadaşlarıyla çatışma, performansta ve hizmet kalitesinde düşüş, rol çatışması yaşama, sorumluluktan kaçma, yapılacak işleri devamlı olarak erteleme

8. Tükenmişlik Sendromunun Nedenleri • Aşırı iş yükü ve dinlenme zamanlarının az olması, • Müşterilerin gereksinimlerinin finanssal, bürokratik ve idari nedenlerden dolayı karşılanamaması, • Önderlerin yetersizliği, denetim yetersizliği ya da her ikisi, • Yetersiz uzman eğitimi ve yönlendirme, • Yaptığı işi kontrol etme ya da etkileme duygusundan yoksun olma, • Çalışanlar arasında destek ve sosyal ilişkilerin olmaması, • Aşırı zor ve yoğun iş ortamı, • İşyerinde sosyal desteğin ve motivasyonun yetersizliği.

9. Tükenmişliğin Sonuçları Tükenmişliğin bireysel sonuçları; psikolojik sorunlar ve psikomatik rahatsızlıklar, depresyon, devamlı kaygı hali, öz-saygıda azalma, alınganlığın temel kişilik özelliklerinden biri haline dönüşmesi, alkol ve ilaç kullanımında artış, uyku bozuklukları, cinsel isteksizlik ve iktidarsızlık, ani öfke patlamaları, saldırganlık eğiliminde artış, nefes alma güçlükleri ve alerjik rahatsızlıkların yoğunlaşması öne çıkmaktadır. Tükenmişliğin çevresel sonuçları; işi savsaklama ve aksatma eğilimleri, işe izinsiz olarak geç gelme ya da gelmeme, rapor kullanmak suretiyle izin süresini uzatma, örgütsel aidiyet duygusunda azalma, performansta düşüş, iş doyumsuzluğu, işe karşı giderek büyüyen bir hoşnutsuzluk, başka iş alanlarına transfer olma veya yeni bir meslek eğitimi alma isteği, aşırı risk alma eğilimi, verilen hizmetlerin kalitesinde bozulma, iş kazalarında artış

10. Tükenmişlikle Mücadele Yöntemleri

11. Tükenmişlikle Mücadele Yöntemleri

12. Sonuç Günümüzde çalışanlar, bireysel ve toplumsal açılardan hem gelir hem de statü elde etme amacının yanı sıra işlerden beklentileri sadece para kazanmak değil aynı zamanda doyuma ulaşmaktır. Tüm bu istekler çalışanları fiziksel ve psikolojik olarak yormaktadır. Tükenmişlik sendromu, yoğun iş stresi nedeniyle ortaya çıkan psikolojik bir süreçtir. Gerek çalışanlar bireysel olarak gerekse örgütler insan kaynaklarına değer vererek kendilerini “Tükenmişlik” gibi olası olumsuz durumlardan daima korumalıdırlar. Tükenmişlik sorununun çözümü, örgütsel amaçlarla çalışanların amaçlarının ortak hedefler doğrultusunda bütünleştirilmesiyle sağlanabilir.