Autisme en waarneming

1. Autisme en waarneming NVA Tilburg 05-09-2012 Ina van Berckelaer-Onnes Universiteit leiden

2. Programma • Korteinleiding: ‘autisme up-to-date’ • Autisme en cognitie • Autisme en waarneming • Waarnemingdéingangvoor de behandeling

3. Gezondheidsraad (2009) Autismespectrumstoornissen: eenlevenlanganders! Van jong tot oud

4. Autismespectrumstoornissen DSM IV: vijf classificaties Autistische stoornis Stoornis van Asperger PDD-NOS Stoornis van Rett en de Desintegratieve stoornis van de kinderleeftijd gaan er uit, vallen niet onder ASS DSM 5 (2013): één classificatie: Autismespectrumstoornis

5. Prevalentie cijfers • AutistischeStoornis 10 - 13 op 10.000 • Stoornis van Asperger 2.6- 74.2 op 10.000 • PDD-NOS 20 - 30 op 10.000 • ASS 100-116 op 10.000 ASS: Internationaalgaat men uit van ongeveer 1% van de bevolking

7. Is er sprake van een autisme epidemie? NEE!!! * Grotere bekendheid met autisme, ook in een breder publiek * Ruimere omschrijving in DSM * Betere diagnostische instrumenten *Betereautisme-zorgsystemen

8. Is er sprake van een autisme epidemie? NEE??? * Drug exposure *Vroeggeboorte, laaggeboortegewicht *Oudereouders, vooralvaders *Veranderende, meer sociaal eisende maatschappij (studiehuis, kantoortuin)

9. Ratio man : vrouw Autistischestoornis????? 4 : 1 Aspergersyndroom????? 8 : 1* IQ > 70 ??? 4.7 : 1 IQ < 50 ??? 2.4 : 1 *Maar we zieneengrotetoename in volwassenvrouwen die zichaanmelden met de vraagnaarautisme

10. Verschillen in mannenen vrouwen met ASS Meisjes en vrouwenzijn: • socialer en wordenduseerderalsextreemverlegen of sociaalangstiggediagnosticeerd • volgen de omgevingmeer, maarnemenwelweiniginitiatief tot interactie

11. Verschillen in mannenen vrouwen met ASS Meisjes en vrouwenzijn : • zichmeerbewust van gevoelens en socialeinteracties • hebbenmeerverbeelding en tonenvakersymbolischspel, maarhebbeneengrotekans op realiteitsverlies

12. Verschillen in mannenen vrouwen met ASS Meisjes en vrouwenhebben: • obsessiesvoordieren, mode, soap series ipvplaneten, treinen ed. Het zijndusvaakdezelfdedingenwaarinanderemeisjesgeinteresseerdzijn, maar de kwaliteit en intensiteit is anders • Meisjes/vrouwenzijn minder actief en agressief, en geven minder gedragsproblemen

13. Autisme en research Gedragsniveau Cognitiefniveau Neurobiologischniveau

14. Wat is bekend van de driedeling? • Gedrag is tot op heden het enige niveau om tot een classificatie te komen!!!!! • Cognitiekan tot op heden alleen maar aanwijzingen geven voor een speciale manier van denken, van waarnemen

15. Wat is bekend van de driedeling? • Neurobiologie geeft momenteel twee feiten: genetische predispositie (90%) en de aanwezigheid van een nog onbekende trigger of onbekende triggers, die vermoedelijk de neurotransmitters betreffen. Autisme is dus een multifactoriële aandoening

16. Sociale interacties Gedrags- niveau Communicatie Stereotypieën

17. Sociale Intercaties Te korten in • Wederkerigheid • Gedeeldeaandacht • Fysieketoewending • Oogcontact • Vanzelfsprekendeacceptatie

18. Communicatie (non-verbaal) • Wijzen proto-imperatief proto-declaratief • Aankijken • Gebaren • Toewenden • Beurtnemen • Wederkerigheid

19. Communicatie (verbaal) a) Taalvorm ● vertraagdespraaktaalontwikkeling (uitzondering de stoornis van Asperger) ● vreemdeintonatie b) Taalgebruik (pragmatiek) ● moeite met sociale codes en gespreksregels ● problemen in wederkerigheid, geendialoog

20. Communicatie (verbaal) c) Taalbegrip (semantiek) ● Problemen met: persoonlijkevnw. ?? synoniemen homoniemen uitdrukkingen ● Letterlijkheid ● Geencontextgebruik

21. Beperkt repertoire interesses en activiteiten Obsessiesvoor: * draadjes * bepaaldegetallen * lichtknopjes * bepaaldegeluiden * haakjes * dinosaurussen * bepaaldekleuren * landkaarten * bepaaldegeuren * riviermondingen

22. Cognitie • Intelligentie: ASS komt op alle niveaus van verstandelijk functioneren voor. Slechts 15-20% van de autsitische populatie heeft ook een verstandelijke beperking (dus geen 75%, hetgeen aanvankelijk werd gedacht) • Intelligentietests kunnen (nog?) geen gedragsdiagnose classificeren of indiceren

23. Cognitie • Het denken, de waarneming van mensen met ASS is anders • Onderzoek naar dit denken beoogt: a) verklaring van het gedrag b) indicaties voor disfuncties in de brein

24. Theorie of Mind Vermogen om aan anderen en jezelf emoties, gedachten,intenties en dergelijke toe te schrijven dwz: Vermogen om iemands intenties te begrijpen en/of aan te voelen

25. Executieve Functies • Plannen (talent voor routes) • Organiseren (talent voor schema’s) • Anticiperen (nee, behoefte aan voorspelbaarheid) • Problemen oplossen (inventief als het in hun straatje past)

26. Problemen oplossen • Wattedoenals je rook uit het huis van je buurmanzietkomen? • Wattedoenalsereenwegversperring is? • Wattedoenals bus 12 nietgaat?

27. Central Coherence (Frith, 2003, 2004, 2006) Problemen in : • Het betekenisvolintegreren van waargenomenprikkels; zeblijvenaan de details hangen • Het benutten van de context • Het herkennen van dynamiek in eenstatischeafbeelding

28. stimuli voelen ruiken proeven zien horen betekenis

29. stimuli voelen ruiken proeven zien horen fragmentarische en letterlijkebetekenisverlening

30. Beredeneren ipv aanvoelen • Beredenerenkostveeltijd en energie, met name vanwege de zeergedetailleerdewijze van waarneming • Onderzoekheeftaangetoonddat de verwerkingsnelheidaanzienlijktragerverlooptbijmensen met ASS (Spek, 2008)

31. Van Dalen (1993) • Twee verschillendedingen • hout en ijzer • 1 ding (na het vast tepakken) • hamer • Functie • timmeren • Benodigdheden • spijkers

32. Van Dalen (1993) Ziende blind: Tengevolge van mijnoverselectiefwaarnemendringt de vollebetekenis van hetgeen door mijwordtgezien, niet direct tot mij door. De verwerving van de vollebetekeniskostimmersenigetijd van observeren (vanuitverschillendegezichtspunten)

33. Van Dalen (1993) Horendedoof: Heefttemaken met het feitdatikietsmeerderemalenmoethorenvoordat de betekenis pas goed tot me doordringt. Eenmalige, indirecte, implicieteopmerkingenwerkenmeestalslecht.

34. Van Dalen 1993 Van detail naar een betekenisvol geheel: dat kost tijd, denkarbeid en energie!

35. Waarneming en betekenisverlening Vierniveaus van waarneming 1) Sensatieniveau 2) Presentatieniveau 3) Representatieniveau 4) Metarepresentatieniveau Sensatie Perceptie

36. Sensorische en Perceptieproblemen Sensatie: het onderkennen van stimuli uit de omgeving; problemen in alle zeven zintuiglijke kanalen (tast, smaak, reuk, visus, gehoor, evenwicht en proprioceptis) Perceptie: betekenisverlening en –ontlening; problemen bijvoorbeeld in: -het gebruik van persoonlijke voornaamwoorden -perspectiefneming

37. Zintuigen en sensatie • Tastovergevoeligvoor nylon (angst–obsessie) • Smaakweerstandtegendraadjesvlees • Reukovergevoeligvoor de geur van ei • Zienovergevoeligvoorlichtflitsen • Horenovergevoeligvoorstofzuigen • Evenwichtgenieten van evenwicht, of het tegenovergestelde • Proprioceptischblijvenhangen in de nabijheidszinnen

38. Sensatie en perceptie • Sensatie • Het detecteren van een stimulus in de omgeving (Levine, 2000) • Perceptie • Interpretatie van de informatie die door de zintuigen is verzameld (Goldstein, 1999)

39. Presentatieniveau • De betekenisverleningvindtplaats in het hier en nu. Eenleegglasheeftdusgeenbetekenis, eenvolglaswel

40. Representatieniveau • Eenlegebekerverwijstnaardrinken • Een pictogram met eenbekerverwijstnaardrinken • Het gesproken of geschrevenwoordverwijstnaardrinken DRINKEN

41. Metarepresentatieniveau Op ditniveaukan de bekereenanderebetekeniskrijgen Ditbetreftookspreekwoorden, grapjes en woordspelingen

42. Cognitie: conclusies ● Systeemdenkers ipvempathische denkers(Theory of Mind) beredeneren ipv aanvoelen ● Cognitieve inflexibiliteit (Executieve Functies) problemen in het switchen van aandacht ● Voorkeur voor een lokale ipv globale waarneming/perceptie (Centrale Coherentie) problemen met betekenisverlening

43. Maarzeer getalenteerd in • Perceptuele vaardigheid (Mottron & Burack, 2001) • ‘Systemizing’, een superiore capaciteit in het extreem mannelijke brein (Baron-Cohen, 2005) • Zich uitend in verschillende savant vaardigheden

44. Superiore talenten in autisme • Savantskills in muziek, wiskunde, tekenen etc • Uitmuntend geheugen voor feiten • Puzzelen en andere ruimtelijke vaardigheden • Oog voor kleine details, kleine veranderingen • Absoluut gehoor

45. Locale vs globale waarneming Kees Momma

46. Wat is noodzakelijk? • Te kijken naar: de sterke en zwakke kanten van de persoon met ASS (classificatie alleen is niet voldoende, grondige diagnostiek is vereist) • Te realiseren dat autisme in principe geen gedragsprobleem is maar een cognitief probleem ten gevolge van een prikkelverwerkingsprobleem, dat kan uitmonden in een gedragsprobleem

47. Dit zal ook leiden tot: • Toenemende verbeteringen in de diagnostiek en behandeling • Toename in wetenschappelijk onderbouwde diagnostiek en behandelingsmethoden • Verschuiving van gedragsmatige behandeling naar behandeling dat gericht is op een specifieke denkstijl, op een andere waarneming

48. Beer leerde in eerste instantie de volgorde van de oneven en even getallen omdat de straatnummeringen zo lopen hetgeen hij vanuit zijn buggy waarnam. Dank voor uw aandacht en wel thuis!