Kronik solunum yetmezliği olan 50 yaş ve üstü hastalarda depresyon ve kaygı düzeylerinin analiz i ve dispne ölçekleri

1. ONDOKUZ MAYIS ÜNİVERSİTESİ TIP FAKÜLTESİ GÖĞÜS HASTALIKLARI ANABİLİM DALI Kronik solunum yetmezliği olan 50 yaş ve üstü hastalarda depresyon ve kaygı düzeylerinin analizi ve dispne ölçekleriyle ilişkisi Dr. Servet Kayhan(1), Dr. Abdullah Akpınar(2) ve Naci Murat(3) 1:On dokuz Mayıs Ü. Tıp F. Göğüs Hastalıkları Bölümü 2:Süleyman Demirel Ü. Tıp F, Psikiyatri Bölümü 3:On dokuz Mayıs Ü, Fen Edebiyat F, İstatistik Bölümü

2. Çıkar çatışmamız yoktur.

3. SUNUM AKIŞI 1. Çalışmanın amacı 2. Kronik solunum yetmezliği, kaygı ve depresyon tanımlamaları 3. Çalışmanın metodolojisi ve çalışmada kullanılan test yöntemlerinin açıklanması (Beck, STAI-1, STAI-2) 4. Verilerin analizi 5. Sonuçlar

4. AMAÇ • Bu çalışmanın amacı, kronik solunum yetmezliği olan 50 yaş ve üstü hasta grubunda depresyon ve kaygı durumunun sıklığını ve bunların dispne ölçeklerinin şiddetiyle ilişkisini değerlendirmektir.

5. Solunum yetmezliği • Solunum sisteminin dokuların gereksinimini karşılayacak düzeyde oksijen sağlayamaması ve/veyametabolizma ürünü karbondioksiti atamaması olarak tanımlanan bir sendromdur. • Hipoksemik SY: PaO2 <60 mm Hg • Hiperkarbik SY: PaCO2 >45 mm Hg • Akut SY: Akut hipoksemi • Kronik SY: Kronik hipoksemi (uzun süreli oksijen tedavisi gereksinimi olanlar)

6. KAYGI • Bilinmeyen bir tehlikeye veya benlik bütünlüğünün tehdit edildiği duruma karşı hissedilen huzursuzluk. • BELİRTİLER: Endişe, gerginlik, güvensizlik, korku, panik, şaşkınlık, tedirginlik, ağız kuruluğu, baş ağrısı, baş dönmesi, bulantı, çarpıntı, güçsüzlük, halsizlik, iştahsızlık, kan basıncı düşmesi ya da yükselmesi, kas gerginliği, mide-bağırsak yakınmaları, solunum sayısında artma, terleme, titreme, uykusuzluk. • Engin Geçtan, Psikodinamik Psikiyatri ve Normal Dışı Davranışlar, Remzi Kitabevi, İstanbul 1993, s. 64. • İhsan Dağ, “Psikolojinin Işığında Kaygı”, Doğu Batı Dergisi, Yıl: 2 Sayı: 6, Ankara 1999, s. 167.

7. Kaygı ve uyumsuzluk Hafif tedirginlik Kaygı (hafif, yoğun, akut, kronik) Panik • Özcan Köknel, Kaygı Bozuklukları Genel ve Klinik Psikiyatri, Nobel Tıp Yayını, İstanbul 1989, s. 44. Psikopatoloji Uyumsuzluk

8. DEPRESYON • Duygusal, zihinsel, davranışsal ve bedensel bazı belirtilerle kendisini gösteren bir durum olup en dikkat çekici belirtisi çökkün ruh hali , ilgi ve zevk almada belirgin azalmadır. • Birey kendisini değersiz görürken dünyaya da karamsar ve ümitsiz bir gözle bakar.Öz-kıyım riski yüksektir. • SB Türkiye Ruh Sağlığı Projesi depresyon yaygınlığını %4 (kadınlarda %5,4 erkeklerde %2,3) olarak bildirmiştir. • Belirtileri: Ağlama nöbetleri, aktivite ve enerji düzeyinde azalma, sosyal beceri kaybı, bedensel olarak panik atakları, uyku bozuklukları, kendine güvende azalma.

9. Amigdala Depresyon hastalarında bölgesel kan akımı değişiklikleri hipotezi Depresyon hastalarında ventrolateralprefrontalkorkeks, amigdala, sol medial ve lateralorbitalkorteksde kan akımının arttığı bildirilmiştir. Bunun depresif semptomların patofizyolojisinde rol oynayan kortikal devrelere de etkisi vardır. Hiperkapniserebral kan akımını arttırır. Murkin JM, Farrar JK, Tweed WA, et al. Cerebralautoregulationandflow/metaboliccouplingduringcardiopulmonary bypass. Theinfluence of PaCO2. AnesthAnalg 1987;66:825-32. Drevets WC, et al. J Neurosci. 1992;12(9):3628-3641 Prof. Dr. Ayşegül Özerdem Dokuz Eylül Üniversitesi Psikiyatri & Sinirbilimler AD İstanbul Kültür Üniversitesi BEYİNMER 9 Aralık 2010. VentrolateralPFC

10. METOD • Çalışmaya Samsun Göğüs Hastalıkları Hastanesi’nde, Ocak 2011-Haziran 2011 döneminde göğüs hastalıkları uzmanları tarafından ‘Astım ve KOAH’a bağlı kronik solunum yetmezliği’ tanısı konulan 64 ardışık hasta ve kontrol grubunda gönüllü olarak çalışmaya katılmak isteyen 65 hemşire dahil edildi. • Hastalara ve sağlıklı kontrol grubuna sosyodemografik ve psikolojik durumlarını sorgulayan bir anket, hastane eğitim hemşiresinin de yardımıyla ve yüzyüze görüşülerek uygulandı. • Kaygı düzeyleri Spielberger’in durumluluk ve süreklilik kaygı ölçeği ile, depresyon düzeyleri ise Beck depresyon ölçeği kullanılarak belirlendi. • Hastaların dispne düzeyleri: solunum fonksiyon testleri, kan gazı değerleri ve son bir haftadaki solunum semptom skorları ölçülerek değerlendirildi.

11. ÇALIŞMADAN ÇIKARTMA KRİTERLERİ • Bilinen bir psikiyatrik hastalığı olanlar • 50 yaşın altındakiler • Tüberküloz hastaları • Göğüs cerrahisi operasyonu veya travma geçirenler • Şuur bulanıklığı gibi nörolojik problemi olanlar

12. ÇALIŞMA GRUPLARI

13. Beck Depresyon Ölçeği • 21 maddeden oluşan soruların 2’si duygulara, 11’i bilişlere, 2’si davranışlara, 5’i bedensel belirtilere, 1’i kişiler arası belirtilere ayrılmıştır. • Hastalara bu sorulardan kendi durumlarına en uygun olanını seçmeleri istenir. Her bir soruya 0, 1, 2, 3 (yok, hafif, orta, ağır) puan verilerek, 0-63 arasında değişen skorlar elde edilir. • 8-17 puan hafif depresif belirti, • 18-27 orta derecede depresyon, • >27 ağır depresyon olarak değerlendirilmektedir.

14. Spielberger’in Durumluluk ve Süreklilik Kaygı Ölçeği • 40 sorudan oluşur, 20 maddelik iki ayrı ölçeği içeren hastanın kendisi tarafından doldurulan bir ölçektir. • Durumluluk kaygısı, kişinin son iki haftasını, süreklilik kaygısı ise kişinin sürekli hissettiği duygulara bağlı olarak değerlendirilir. • Hesaplanan puanların yüksek olması kaygının şiddetini gösterir. Ortalama değer 36-41’dir. • Testin güvenilirliği ve geçerliliği yüksektir. • Öner Necla ve Ayhan LeCompte, Durumluk ve Sürekli Kaygı Envanteri El Kitabı, Boğaziçi Üniversitesi Yayınları, İstanbul 1983.

15. Hastaların Depresyon Düzeyleri • 24 (% 37.5) olguda depresyon saptanmıştır. • 13 (%20.3) hastada orta derecede depresyon • 11(%17.2) hastadaağır düzeyde depresyon • Beck depresyon puanı ortalama 18.42±10.00 olup değerler 5-47 puan aralığındaydı.

16. Hastaların Kaygı Düzeyleri • Durumluluk kaygı puanı ortalaması 40.20±8.07 • 26(%40) hastada 41’in üstünde bulunmuştur. • Süreklilik kaygı puanı ortalaması 44.72 ±7.88 olarak saptanmıştır. • 48(%73,8) hastada 41’in üstünde bulunmuştur. • Hastaların süreklilik kaygı skorları yüksekti. • Kontrol grubuyla istatiksel farklılık bulunmadı.

17. Hastalık şiddeti ile depresyon ilişkisi • Depresyon varlığı ile FEV1 ve FVC düzeyi arasında anlamlı bir ilişki saptanmadı (p=0,837). • Hastaların FEV1 ve FVC düzeyi ile durumluluk ve süreklilik kaygı puanı arasında istatiksel anlamlılık saptanmadı (p>0,05).

18. Depresyon ölçeği ve kaygı düzeylerinin değerlendirmesi • Nefes darlığı nedeniyle geceyi uyanık geçirme veya uykudan uyanma, günlük aktivitenin engellenmesi sıklık düzeyleri (gün/hafta) ve depresyon düzeyi ayrıca durumluluk ve süreklilik kaygı düzeyleri arasında istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki saptanmamıştır (p>0,05). • Günboyu kısa etkili beta agonist kullanma ihtiyacı (subjektif) sıklığıyla durumluluk kaygı düzeyleri arasında anlamlı istatistiksel ilişki saptanmıştır(p>0,05). • Bu durum, artan kaygı düzeyinin hastaları daha sık olarak kısa etkili beta agonist kullanımına zorladığı sorusunu akla getirmektedir.

19. Semptom düzeyi ile depresyon ve kaygı ilişkisi (Son bir haftada nefes darlığı, gece semptomu, günlük aktivite kısıtlanması,kısa etkili beta agonist kullanma ihtiyacına göre)

20. Depresyon ve kaygı puanları analizi • Cinsiyet, solunum fonksiyon testi sonuçları, kan gazı değerleri (O2 saturasyonu ve Pa CO2 düzeyleri), hastalık süresi (kaç yıldır hasta olduğu), ekonomik gelir düzeyi ile depresyon ve kaygı puanları arasında anlamlı ilişki saptanmadı (p<0,05). • Yaş ile depresyon arasında pozitif bir ilişki vardı (p=0.022). • Depresyon puanları ile durumluluk ve süreklilik kaygı skorları arasında korelasyon saptandı (p<0,05). Durumluluk kaygı skoru ile süreklilik kaygı skoru arasında ilişki vardı (p<0,01).

21. KOAH, astım ve DM gibi kronik hastalıklarda, tedaviye uyumsuzluk ile depresyon arasında önemli bir ilişki olduğunu gösteren ve depresyon tedavisi ile tedaviye uyumun arttığını bildiren çalışmalar vardır. • Kronik solunum yetmezliğinde ve özellikle tedaviye uyumu kötü olan hastalarda depresyon varlığı aranmalıdır. • Fernandes L, Fonseca J, Martins S, et al.(2010) Association of anxietywithasthma: subjectiveandobjectiveoutcomemeasures. Psychosomatics, 51:39–46. • Cluley S, Cochrane GM.(2001) Pschologicaldisorder in asthma is associatedwithpooradherencetoinhaledsteroids. RespirMed, 95: 37-9. • Lustman PJ, Griffith LS, Freedland KE, et al.(1998) Cognitivebehaviortherapyfordepression in type 2 diabetesmellitus: A randomizedcontrolledtrial. AnnInternMed, 129: 613-21. TEDAVİYE UYUM

22. SONUÇ • Kronik solunum yetmezliği olan hastalarda: • Depresyon ve yüksek kaygı durumu dispne ölçeklerinden bağımsız olarak, klinikte sıklıkla görülmektedir. • Depresyon saptanan hastaların aynı zamanda kaygı düzeyleri de yüksektir. • Depresyon ve kaygı düzeylerinin belirlenmesi ve buna yönelik olarak yapılan tedavilerin rutin uygulamalara eklenmesi; hastaların tedaviye uyumunu ve yaşam kalitesini arttırabilir.

23. Teşekkür ederim