PRAWNE UWARUNKOWANIA FUNKCJONOWANIA BIBLIOTEK W POLSCE

1. PRAWNE UWARUNKOWANIA FUNKCJONOWANIA BIBLIOTEKW POLSCE Prezentacja przygotowana na konferencję „Nowoczesna biblioteka – kluczem do sukcesu użytkowników i edukacji społeczeństwa”

2. STATUS PRAWNY BIBLIOTEKI PUBLICZNEJ Ustawa o bibliotekach BIBLIOTEKA PUBLICZNA INSTYTUCJA KULTURY INSTYTUCJA SAMO- RZĄDOWA Ustawy o samorządzie terytorialnym: województwa, powiatu i gminy Ustawa o organizowaniui prowadzeniu działalności kulturalnej • Biblioteka publiczna jest samodzielnym podmiotem prawa. • Każda jednostka samorządu terytorialnego prowadzi przynajmniej jedną bibliotekę publiczną • Prowadzenie bibliotek publicznych jest zadaniem własnym samorządu terytorialnego Określenie statusu formalno-prawnego bibliotek publicznych wymaga analizy kontekstowej.

3. GRANICE SAMODZIELNOŚCI FORMALNO-PRAWNEJ BIBLIOTEK PUBLICZNYCH 1. Ustawa o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej • organizator może dokonać połączenia lub podziału instytucji kultury, • organizatorzy mogą łączyć instytucje kultury lub prowadzić jako wspólną instytucję kultury, utworzoną przez jednego z nich. 2. Prawo samorządowe: • administracja rządowa może powierzyć prowadzenie lub przekazać instytucję kultury jednostkom samorządu terytorialnego, • jednostki samorządu terytorialnego mogą przekazywać prowadzone przez siebie instytucje kultury innym jednostkom samorządu terytorialnego, chyba, że obowiązek ich prowadzenia wynika z odrębnych ustaw. 3. Ustawa o bibliotekach • biblioteki publiczne nie mogą być łączone z innymi instytucjami oraz bibliotekami szkolnymi i pedagogicznymi (art. 13 ust. 1 pkt 7), • bibliotekami publicznymi są zorganizowane w formie instytucji kultury BN oraz biblioteki jednostek samorządu terytorialnego (art. 18 ust. 2); gmina (…) powiat (….), samorząd województwa prowadzą co najmniej jedną bibliotekę publiczną(art. 19 ust. 1-3).

4. GRANICE SAMODZIELNOŚCI FORMALNO-PRAWNEJ BIBLIOTEK PUBLICZNYCH PYTANIA I PROBLEMY • czy zakaz łączenia bibliotek publicznych z innymi instytucjami i bibliotekami dotyczy działań organizatora, które pozbawiają bibliotekę samodzielności prawnej, czy wszelkich działań reorganizacyjnych (np. wspólnego prowadzenia filii bibliotecznych), • zapis art. 13 ust. 1 pkt 7 czytamy expressis verbis dotyczy zakazu wykonywania określonej czynności i obowiązuje od momentu, gdy nabrał mocy prawnej, podczas gdy stan prawny wprowadzony art. 18 ust. 2 oraz art. 19 ust. 1-3 obowiązuje bezwarunkowo i dotyczy wszystkich bibliotek publicznych bez względu na datę uchwały o ich utworzeniu. EFEKTY • duża liczba bibliotek publicznych i filii bibliotecznych pozbawionych samodzielności prawnej.

5. EGZEKWOWANIE ZAPISÓW USTAWOWYCH • Uchwały o powołaniu biblioteki publicznej podejmowane przez samorządy terytorialne są weryfikowane przez wojewodów na podstawie kryterium zgodności z prawem. • Uchwały sprzeczne z prawem są nieważne. O nieważności uchwały w całości lub w części orzeka organ nadzoru w terminie 30 dni od dnia doręczenia. • Po upływie terminu 30 dni organ nadzoru może zaskarżyć uchwałę do sądu administracyjnego. Od tego momentu stwierdzenie nieważności uchwały należy wyłącznie do sądu administracyjnego. • Każdy, czyj interes prawny lub uprawnienie zostały naruszone uchwałą podjętą przez organ samorządu terytorialnego może, po bezskutecznym wezwaniu do usunięcia naruszenia, zaskarżyć uchwałę do Sądu Administracyjnego. Ten sam tryb obowiązuje, gdy organ samorządu terytorialnego nie wykonuje czynności nakazanych prawem. PYTANIA I PROBLEMY • Urzędy wojewódzkie nie prowadzą spraw dotyczących kultury, co często skutkuje: - akceptowaniem uchwał zawierających nieprawidłowe rozstrzygnięcia dotyczące statusu bibliotek publicznych, - brakiem reakcji na zaniechania samorządów dotyczących powoływania bibliotek powiatowych. • Brak formalnych zasad kooperacji służb prawnych wojewody z bibliotekami o funkcjach nadzorczych wobec placówek sieci (wbp, pbp). • Brak prawnej reprezentacji większości bibliotek publicznych wobec własnego organizatora. EFEKTY • Utrzymywanie się niewłaściwych modeli organizacyjno-prawnych bibliotek publicznych. • Niepełna sieć bibliotek powiatowych.

6. PRAWNE PODSTAWY KOOPERACJI MIĘDZYBIBLIOTECZNEJ W OBRĘBIE SIECI 1. Ustrojowe fundamenty sieci bibliotecznej: - zdecentralizowany system organizacji państwa (województwo, powiat, gmina) - wolny rynek- demokracja 2. Doświadczenie wynikające z funkcjonowania bibliotek w systemie scentralizowanym i zdecentralizowanym (po 1989 roku) sieć ← biblioteka → organizator Prawidłowy rozwój bibliotek wymaga harmonii i równowagi między horyzontalnymi związkami z organizatorem oraz związkami międzybibliotecznymi w obrębie sieci. 3. Prawne regulacje związków biblioteki z organizatorami: - organizator powołuje bibliotekę i nadaje jej statut,- zapewnia materialne warunki funkcjonowania, - przekazuje dotację na działalność, - powołuje i odwołuje kadrę zarządzającą biblioteki,- nadzoruje i kontroluje działalność biblioteki.

7. PRAWNE PODSTAWY KOOPERACJI MIĘDZYBIBLIOTECZNEJ W OBRĘBIE SIECI 4. Prawne regulacje związków międzybibliotecznych w obrębie sieci: - funkcje lokalne wspólne dla wszystkich bibliotek publicznych: gromadzenie, opracowanie i udostępnianie materiałów bibliotecznych, popularyzacja wiedzy o regionie, informacja biblioteczno-bibliograficzna - funkcje ponadlokalne wspólne dla bibliotek wojewódzkich i powiatowych: ● opracowywanie bibliografii regionalnych ● wymiana międzybiblioteczna ● pomoc instrukcyjno-metodyczna i szkoleniowa ● nadzór merytoryczny nad współdziałaniem bibliotek publicznych w zakresie: gromadzenia, opracowania, przechowywania i udostępniania zbiorów, sporządzania i rozpowszechniania inf. bibliograficznych i dokumentacyjnych, działalności naukowo-badawczej oraz dokształcania i doskonalenia zawodowego bibliotekarzy, wymiany i przekazywania materiałów bibliotecznych i informacji. - funkcje ponadlokalne specyficzne dla bibliotek wojewódzkich : badania stanu i stopnia zaspokojenia potrzeb użytkowników, analizowania stanu, organizacji i rozmieszczenia bibliotek, współpraca z organizatorami bibliotek w tym zakresie.

8. PRAWNE PODSTAWY KOOPERACJI MIĘDZYBIBLIOTECZNEJ W OBRĘBIE SIECI PYTANIA I PROBLEMY • Małe zróżnicowanie funkcji lokalnych bibliotek stopnia wojewódzkiego, powiatowego i gminnego. • Brak standardów dotyczących funkcji instrukcyjno-metodycznych i szkoleniowych. • Brak prawnych narzędzi realizacji nadzoru nad współpracą bibliotek w sferze merytorycznej. • Brak nowoczesnych narzędzi kształtowania więzi międzybibliotecznych (nowe technologie, projekty ponadlokalne, imprezy z udziałem placówek sieci, medialne platformy kooperacji międzybibliotecznej itp.). EFEKTY • Rozkład zadań lokalnych dla bibliotek publicznych poszczególnych poziomów nie akcentuje ich miejsca w sieci, rodzi podejrzenie o dublowaniu funkcji i zadań. • Określone prawem formy kooperacji międzybibliotecznej w obrębie sieci są mało przekonujące dla organizatorów i niejasne dla samych bibliotekarzy. • Brak standardów dla tradycyjnych form działalności ponadlokalnej oraz słabe wykorzystanie nowych narzędzi integracji bibliotecznej powodują, że sieć jest słaba i mało skonsolidowana, co obniża racjonalność i efektywność wykorzystania potencjału bibliotecznego.

9. BRAKI I BŁĘDY W USTAWIE O BIBLIOTEKACHI PRZEPISACH WYKONAWCZYCH USTAWA O BIBLIOTEKACH 1. Brak uniwersalności, orientacja na biblioteki publiczne : - art. 2, „w zakresie nie uregulowanym ustawą do bibliotek stosuje się odpowiednio przepisy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej”, - art. 29 ust. 5 brak zapisu stanowiącego, iż w skład grupy zawodowej bibliotekarzy wchodzą też nauczyciele – bibliotekarze zatrudnieni w bibliotekach pedagogicznych i szkolnych oraz pracownicy bibliotek szkół wyższych, których kwalifikacje i tryb ich stwierdzenia określają odrębne przepisy. 2. Przyjęcie zasady odpłatności za wypożyczenie materiałów audiowizualnych (art. 14.1. ust. 2). 3. Zapis (w art. 20 ust. 2), że biblioteka miejska działająca w mieście wojewódzkim, może wykonywać zadania – na podstawie porozumienia odpowiednich jednostek samorządu terytorialnego – biblioteki wojewódzkiej (nie ma takiego przypadku), brak zapisu o tym, że biblioteka wojewódzka może pełnić funkcję biblioteki miejskiej (7 przypadków). 4. Niejasność zapisu art. 19 ust. 3 uniemożliwiającego pełnienie funkcji biblioteki dla powiatu ziemskiego przez bibliotekę wojewódzką lub miejską, które mają swoją siedzibę w mieście na prawach powiatu grodzkiego. 5. Brak przepisów wykonawczych i realizacji większości zapisów zawartych w art. 28 ustawy 6. Brak zapisów dotyczących wykorzystania nowoczesnych technologii i form kooperacji jako narzędzi budowy systemu biblioteczno-informacyjnego.

10. BRAKI I BŁĘDY W USTAWIE O BIBLIOTEKACHI PRZEPISACH WYKONAWCZYCH PRZEPISY WYKONAWCZE 7. W rozp. MKiS z 9 marca 1999 r. w sprawie wymagań kwalifikacyjnych uprawniających do zajmowania określonych stanowisk w bibliotekach oraz trybu stwierdzania tych kwalifikacji: - brak sformalizowania uprawnień oraz określenia programu kursów i praktyk organizowanych przez wbp i pbp uprawniających do pracy w bibliotekach na stanowisku młodszego bibliotekarza. 8. W rozp. MK z 30 czerwca 2004 r. w sprawie organizacji i trybu przeprowadzania konkursu na kandydata na stanowisko dyrektora instytucji kultury – brak udziału przedstawiciela środowiska bibliotekarskiego (reprezentującego SBP, wbp, pbp) w składzie komisji konkursowej. 9. Brak osadzenia Rozporządzenia Ministra Kultury z dnia 23 kwietnia 1999 r. w sprawie zasad wynagradzania pracowników zatrudnionych w instytucjach kultury prowadzących w szczególności działalność w zakresie upowszechniania kultury w kontekście wyznaczonym przez Kodeks Pracy, układy zbiorowe oraz przepisy dotyczące wynagrodzeń kadry zarządzającej, zwłaszcza ustawy z dnia 3 marca 2000 r. o wynagrodzeniach osób kierujących podmiotami prawnymi.

11. PRAWO BIBLIOTECZNE, PRAWO W BIBLIOTECE • Prawo Pracy • Prawo finansowe • Prawodawstwo samorządowe • Zamówienia publiczne • Prawo autorskie • Prawo budowlane • Ochrona danych osobowych • Informacja publiczna Prawo biblioteczne