INSTYTUCJE GOSPODARKI RYNKOWEJ Jerzy Wilkin i Dominika Milczarek

1. INSTYTUCJE GOSPODARKI RYNKOWEJJerzy Wilkin i Dominika Milczarek Wykład 11 i 12 Nowa teoria mikroekonomiczna – Koncepcje przedsiębiorstwa i przedsiębiorczości Część I

2. NATURA PRZEDSIĘBIORSTWA • Podstawowe i „stare” pytania dotyczące natury przedsiębiorstwa: • Jaka jest różnica pomiędzy transakcją realizowaną w ramach firmy a transakcją pomiędzy oddzielnymi firmami? • Które czynniki produkcji powinny być wytwarzane „wewnątrz”, a które powinny być dostarczane przez niezależnych dostawców? • Co determinuje stopień integracji pionowej i poziomej? (K. Schmidt)

3. PRZEDSIĘBIORSTWO JAK INSTYTUCJA • Podstawowe pytania stawiane przez Nową Ekonomię Instytucjonalną w odniesieniu do teorii przedsiębiorstwa: • Czym jest przedsiębiorstwo? • Co wytycza granice przedsiębiorstwa? • Jak kształtuje się wewnętrzna struktura organizacyjna współczesnych wielkich przedsiębiorstw?

4. TEORIE FIRMY • Neoklasyczna • Podejście oparte na teorii agencji • Podejście związane z kosztami transakcji • Nowa teoria firmy

5. NEOKLASYCZNA TEORIA PRZEDSIĘBIORSTWA • Neoklasyczna teoria przedsiębiorstwa – Antoine-Augustin Cournot (Recherches sur les principes mathématiques de la théorie des richesses 1838 r.) • Założenia teorii neoklasycznej: • przedsiębiorstwo wytwarza jeden produkt • działa w konkurencyjnym otoczeniu • zmiennymi strategicznymi są: wielkość produkcji i cena • Cel przedsiębiorstwa: maksymalizacja zysku przy danej technologii oraz strukturze popytu.

6. NEOKLASYCZNA TEORIA PRZEDSIĘBIORSTWA • Przedsiębiorstwo jest „funkcją produkcji” (czarną skrzynką), która przetwarza czynniki produkcji w dobra finalne; • Nie istnieje problem związany z bodźcami wewnątrz firmy; • Granice firmy są wytyczone poprzez minimum krzywej kosztów przeciętnych.

7. NEOKLASYCZNA TEORIA PRZEDSIĘBIORSTWA • Podręcznikowa firma jest „typem idealnym” (nierealistycznym) • pomija czas, • niepewność i • koszty zdobywania informacji. • Nie ma zastosowania do większości sytuacji z rzeczywistego życia gospodarczego. • Jednak, jest prosta, elegancka, spójna wewnętrznie oraz dostarcza jednoznacznych prognoz jakościowych (Blaug 1995).

8. KRYTYKA NEOKLASYCZNEJ TEORII PRZEDSIĘBIORSTWA • Inne cele przedsiębiorstwa: • maksymalizacja funkcji użyteczności wielu zmiennych; • maksymalizacja wielkości sprzedaży przy założonym minimalnym poziomie zysku; • zaspokajanie potrzeb; • brak możliwości maksymalizacji ze względu na niepewność; • przetrwanie zamiast maksymalizacji.

9. CELE ORGANIZACJI (KORPORACJI) John Kenneth Galbraith (The New Industrial State 1967) cele organizacji (korporacji): • Trwanie; • Autonomia; • Minimum zarobków (w tym zysków i dywidend); • Rozwój produkcji i ekspansja; • Technologiczna wirtuozeria.

10. CELE ORGANIZACJI (KORPORACJI) J.K. Galbraith (The New Industrial State): „Członkowie technostruktury starają się przystosować cele korporacji do własnych celów z takim skutkiem, że korporacja dopasowuje postawy społeczne do własnych potrzeb. To, co ma być zdrowym celem społecznym, jest odbiciem celów korporacji i członków technostruktury”.

11. KRYTYKA NEOKLASYCZNEJ TEORII PRZEDSIĘBIORSTWA • Teoria tłumaczy wielkość produkcji przedsiębiorstwa, ale nie wielkość samego przedsiębiorstwa; • „Przedsiębiorstwo” nie jest jednoznacznie zdefiniowane: • Jaka jest różnica pomiędzy kontraktem właściciela firmy z pracownikami a kontraktem właściciela z dostawcami? • Dlaczego pracownicy „należą” do firmy a dostawcy – nie?

12. KRYTYKA NEOKLASYCZNEJ TEORII PRZEDSIĘBIORSTWA • Decydent jest osobą pozbawioną znaczenia • Samuelson: W świecie neoklasycznym nie ma znaczenia czy kapitaliści zatrudniają pracowników czy pracownicy zatrudniają kapitalistów.

13. KRYTYKA NEOKLASYCZNEJ TEORII PRZEDSIĘBIORSTWA • Peter Drucker The Practise of Management 1954: • Teoria przedsiębiorstwa i zachowania podporządkowanego maksymalizacji zysku wręcz zbankrutowała w ekonomii. • Zachowanie przedsiębiorstwa zależy od jego wielkości, zatrudnionych w nim osób, praw własności, struktury organizacyjnej, rynków, na których działa, itp.

14. PODEJŚCIE OPARTE NA TEORII AGENCJI • Teoria określa optymalny kontrakt pomiędzy zwierzchnikiem a agentem. • Problem: nie ma różnicy pomiędzy kontraktem kształtującym bodźce w firmie, a kontraktem pomiędzy oddzielnymi firmami. • Jeśli tworzone są optymalne kontrakty, to struktura organizacyjna nie odgrywa roli • Jakakolwiek alokacja, która może być wdrożona przez daną strukturę organizacyjną może być również wdrożona w ramach innej struktury organizacyjnej dzięki użyciu odpowiedniego kontraktu (K. Schmidt) • Inne ujęcie - pozytywna teoria agencji.

15. PODEJŚCIE ZWIĄZANE Z KOSZTAMI TRANSAKCJI • Ronald Coase: (The Nature of the Firm 1937); • Armen Alchian i Harold Demsetz (Production, Information Costs and Economic Organization 1972); • Benjamin Klein, Robert Crawford i Armen (Vertical Integration, Appropriable Rents and the Competitive Process 1978); • Oliver Williamson (Market and Hierarchies 1975).

16. DLACZEGO ISTNIEJĄ PRZEDSIĘBIORSTWA? • Ronald Coase: Kiedy transakcja ma miejsce w ramach firmy a kiedy na rynku? • Dwie formy alokacji zasobów: • Przez rynek; • Przez formy organizacyjne, jakimi są przedsiębiorstwa. • Rynek i przedsiębiorstwo są alternatywnymi formami alokacji zasobów; • Podobnie ujmuje tę sprawę Kenneth Arrow.

17. DLACZEGO ISTNIEJĄ PRZEDSIĘBIORSTWA? • Ronald Coase: Wybór form zależy od wysokości kosztów transakcji z nią związanych • W przypadku transakcji jednorazowych i krótkookresowych przewagę ma alokacja rynkowa; • W przypadku transakcji powtarzających się i długookresowych lepszym rozwiązaniem jest organizacja przedsiębiorstwa.

18. DLACZEGO ISTNIEJĄ PRZEDSIĘBIORSTWA? • Ronald Coase: Odmienne mechanizmy alokacji powodują powstawanie odmiennych kosztów transakcji: • W małych grupach formy organizacyjne (administrowanie) są bardziej efektywnym mechanizmem alokacji • Im większa grupa (firma), tym większe „koszty administracyjne” i bardziej efektywny mechanizm cenowy.

19. DLACZEGO ISTNIEJĄ PRZEDSIĘBIORSTWA? • Armen Alchian i Harold Demsetz: • Przedsiębiorstwo jako koalicja współpracujących ze sobą osób; • Ludzie współpracujący w zespole osiągają większą wydajność niż osoby pracujące oddzielnie i koordynujące swą działalność poprzez rynek; • Rola właściciela przedsiębiorstwa: monitorowanie • Przedsiębiorstwo splotem kontraktów zawieranych między właścicielem a członkami zespołu produkcyjnego; • Brak różnicy między stosunkami wewnątrz przedsiębiorstwa a stosunkami na rynku.

20. DLACZEGO ISTNIEJĄ PRZEDSIĘBIORSTWA? • Klein, Crawford, Alchian oraz Williamson - teoria przedsiębiorstwa powiązana z kosztami transakcji i teorią kontraktu niepełnego • Przedsiębiorstwo (lub inna organizacja) jest podstawowym przykładem kontraktu niepełnego; • Koszty transakcji związane z przygotowaniem kontraktu zmuszają strony do popisania niepełnych kontraktów; • Dopełnianie i renegocjowanie kontraktu niepełnego powoduje zmniejszenie efektywności (asymetria informacji, specyfika zasobów)

21. DLACZEGO ISTNIEJĄ PRZEDSIĘBIORSTWA? • Wyspecjalizowanie zasobów a przewaga przedsiębiorstwa nad rynkiem. • problem integracji pionowej • Organizacja przedsiębiorstwa jako reakcja na problem niepewności i ryzyka w gospodarowaniu. • Rozwój współczesnych przedsiębiorstw był przede wszystkim ukierunkowany dążeniem do zmniejszenia kosztów transakcyjnych a nie rozwojem technologii (współczesne korporacje).

22. GRANICE PRZEDSIĘBIORSTWA • Problem granic przedsiębiorstwa: • Ronald Coase: • Przedsiębiorstwo jako sieć zintrenalizowanych kontraktów; • Porównanie krańcowych kosztów transakcji w organizacji i transakcji rynkowych; • Sanford Grossman i Oliver Hart (The Costs and Benefits of Ownership 1986) • Koncentracja własności zasobów wyspecjalizowanych w organizacji; • Możliwości motywowania stron kontraktu.

23. PODSUMOWANIE • Zaakceptowanie przez część współczesnych ekonomistów ograniczeń ludzkiej racjonalności pobudziło rozwój teorii kosztów transakcji, praw własności, niekompletnych kontraktów, a te pozwoliły na rozwój nowej ekonomii firmy (Ząbkowicz 2005).