INSTYTUCJE GOSPODARKI RYNKOWEJ Jerzy Wilkin i Dominika Milczarek

1. INSTYTUCJE GOSPODARKI RYNKOWEJJerzy Wilkin i Dominika Milczarek WYKŁAD 14 Struktury instytucjonalne integracji europejskiej

2. INTEGRACJA EUROPEJSKA JAKO PROBLEM INSTYTUCJONALNY • Etapy integracji i skala integracji, • Ekonomiczne i polityczne przyczyny integracji, • Państwo narodowe a wspólnoty europejskie, • Zasada subsydiarności, • Instytucje i organizacje wspólnotowe, • Integracja Polski z UE jako proces dostosowań instytucjonalnych.

3. INTEGRACJA GOSPODARCZA • Integracja gospodarcza - dynamiczny proces polegający na dobrowolnym zacieśnianiu współpracy ekonomicznej przez co najmniej dwa niepodległe kraje, poprzez stopniową eliminację barier ograniczających tę współpracę (Czarczyńska iŚledziewska 2003).

4. ETAPY INTEGRACJI GOSPODARCZEJ Źródło: El-Agraa 2004

5. ETAPY INTEGRACJI GOSPODARCZEJ • Strefa wolnego handlu (EFTA, NAFTA); • Unia celna (UE – więcej niż unia celna); • Wspólny rynek (UE – ale bardziej skomplikowane); • Unia gospodarcza (UE – blisko); • Unia monetarna (UE – blisko); • Unia polityczna (zjednoczenie NRD i NRF w 1990 r.).

6. TYPY INTEGRACJI GOSPODARCZEJ • Integracja umowna suwerennych państw (EFTA, CEFTA, EWG); • Integracja umowna państw dobrowolnie ograniczających suwerenność na rzecz instytucji je reprezentujących (Unia Europejska); • Integracja politycznie nierównoprawna z podporządkowaniem jednemu krajowi (RWPG); • Integracja gospodarczo nierównoprawna (USA – Meksyk).

7. ALOKACJA ZADAŃ • Typowe poziomy rządów: • lokalny • regionalny • narodowy • ponadnarodowy • UE. • Alokacja zadań = „kompetencje”w żargonie UE.

8. ZASADA SUBSYDIARNOŚCI • Alokacja zadań w UE jest zgodna z zasadą subsydiarności (Traktat z Maastricht): • Decyzje powinny być podejmowane jak najbliżej ludzi; • UE nie powinna poodejmować działań dopóki nie będzie to bardziej efektywne niż działania podejmowane na poziomie narodowym, regionalnym lub lokalnym. • Subsydiarność lub pomocniczość (od łac. subsydium – udzielanie pomocy)

9. ZASADA SUBSYDIARNOŚCI „Subsydiarność można określić jako pewną ideę doskonalenia stosunków, procedur i struktur społecznych opierającą się na uznaniu priorytetu jednostki nad społecznością oraz społeczności czy grup najmniejszych, szczebla podstawowego (takich jak rodzina i społeczność lokalna) nad społecznościami szczebli wyższych (w tym zwłaszcza nad państwem). Zastosowanie zasady subsydiarności oznacza, że wszelkie decyzje dotyczące obywateli, a wiążące się z funkcjonowaniem ich środowiska społecznego (poczynając od rodziny, grup nieformalnych, społeczności lokalnych poprzez struktury regionalne, państwowe, aż po organizacje międzynarodowe) powinny być podejmowane na szczeblach jak najniższych i jak najbliższych tymże obywatelom, zaś decyzje na szczeblach wyższych winny być podejmowane tylko tam, gdzie jest to bardziej efektywne oraz wykracza poza możliwości struktur niższego rzędu” (Subsydiarność, s.26).

10. STRUKTURA INSTYTUCJONALNA • Alokacja zadań: • Kompetencje Wspólnot (zadania przypisane UE), • Wspólne kompetencje (obszary, w których zadania są dzielone pomiędzy UE i kraje członkowskie), • Kompetencje rządów narodowych. • Filary UE: • I filar: Wspólnoty Europejskie; • II filar: Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa; • III filar: Wymiar Sprawiedliwości i Spraw Wewnętrznych.

11. STRUKTURA INSTYTUCJONALNA • Drugi i trzeci filar należą głównie do kompetencji rządów narodowych, • ale kraje członkowskie współpracują ze sobą (choć decyzje podejmują niezależnie). • Projekt konstytucji odchodzi od takiego podziału kompetencji i zadań. • Osobowość prawna dla UE; • Generalizacja procedur legislacyjnych; • Redukcja liczby instrumentów legislacyjnych; • Jaśniejszy układ kompetencji.

12. PODEJMOWANIE DECYZJI W UE Poziom ponadnarodowości ograniczany jest przez międzyrządowy charakter działań: • Tylko kilka kompetencji jest przekazanych wyłącznie na poziom Wspólnot, • Jednomyślność nadal jest wymagana dla podjęcia wielu decyzji; • W obszarach, w których Komisja Europejska ma władzę wykonawczą, wymagane są konsultacje z Krajami Członkowskimi w ramach sieci komitetów zarządzających lub doradczych; • Nawet w obszarach, w których istnieją wspólne polityki Kraje Członkowskie zachowują znaczną autonomię w ich wdrażaniu (większość regulacji ma formę „dyrektyw”).

13. STRUKTURA INSTYTUCJONALNA • Najważniejsze instytucje: • Komisja Europejska („interesy całej UE”), • Rada Unii Europejskiej (Rada Ministrów), • Parlament Europejski („interesy obywateli”), • Trybunał Sprawiedliwości, • Trybunał Obrachunkowy (Kontroli Budżetowej). • Organy wspomagające: • Komitet Regionów, • Komitet Społeczno-Ekonomiczny, • Europejski Bank Inwestycyjny, • Europejski Bank Centralny. • Rada Europejska – nie posiada statusu instytucji UE, ale odgrywa znaczną rolę.

14. STRUKTURA INSTYTUCJONALNA

15. INSTYTUCJE WSPÓLNOTY EUROPEJSKIEJ • Rada Europejska: • Istnieje od 1974 r.; • Tworzą ją szefowie państw i rządów; • Najważniejsza instytucja Wspólnoty, nie podlegająca kontroli ze strony innych organów Wspólnoty; • Formułuje cele i podejmuje najważniejsze decyzje w sprawach: stosunków gospodarczych i politycznych z innymi krajami, budżetowych, polityk wspólnotowych, rynku pracy, itp.

16. INSTYTUCJE WSPÓLNOTY EUROPEJSKIEJ • Komisja Europejska - organ wykonawczy Wspólnot („rząd europejski”): • Zarządza wydatkami publicznymi (pięcioma głównymi Europejskimi Funduszami); • Jest „strażnikiem traktatów”; • Inicjuje nowe prawa; • Negocjuje międzynarodowe umowy; • Ma siedzibę w Brukseli; • Składa się obecnie z 25 komisarzy; • W Komisji działają 23 Dyrekcje Generalne zajmujące się wybranymi dziedzinami funkcjonowania Wspólnoty; • W biurach Komisji zatrudnionych jest ok. 24 tys. osób.

17. INSTYTUCJE WSPÓLNOTY EUROPEJSKIEJ • Rada Unii Europejskiej (Rada Ministrów): • Istnieje od 1993 r.; • Jest organem decyzyjnym w Unii; • W skład Rady wchodzą ministrowie spraw zagranicznych, a w sesjach specjalnych uczestniczą ministrowie „resortowi”; • Posiedzenia Rady odbywają się w Brukseli zazwyczaj raz w tygodniu;

18. INSTYTUCJE WSPÓLNOTY EUROPEJSKIEJ • Rada Unii Europejskiej (Rada Ministrów): • Tryb głosowania w radzie, zależnie od wagi spraw, może być oparty na zasadzie: jednomyślności, większości kwalifikowanej (zróżnicowanie wagi poszczególnych krajów, np. Niemcy czy Francja 29 głosów, a Malta - 3 głosy) i większości zwykłej; • Od listopada 2004 r. liczba głosów w Radzie wynosi 321 (a większość kwalifikowana wynosi 232 głosy); • Przewodnictwo w Radzie Unii pokrywa się z przewodnictwem w Radzie Europejskiej (jeśli chodzi o kraj).

19. INSTYTUCJE WSPÓLNOTY EUROPEJSKIEJ • Parlament Europejski: • Istnieje od 1979 r.; • Poprzednio istniał jako Zgromadzenia Parlamentarne; • Kadencja Parlamentu trwa 5 lat a członkowie wybierani są w wyborach powszechnych; • Liczba przedstawicieli zależy od liczebności kraju członkowskiego (od 99 – Niemcy do 6 – Cypr, Estonia, Luksemburg), a łączna liczba członków wynosi 731 w 8 grupach politycznych (6 kadencja 2004-2009); • Jest jedyną instytucja Wspólnot w pełni demokratycznie legitymizowaną, ale tylko współuczestniczy w stanowieniu prawa; • Zbiera się co miesiąc w Strasburgu.

20. INSTYTUCJE WSPÓLNOTY EUROPEJSKIEJ • Trybunał Sprawiedliwości: • Istnieje od 1951 r. a jego siedziba mieści się w Luksemburgu; • Jego zadanie jest rozstrzyganie sporów i interpretacja prawa wspólnotowego; • Składa się z 25 Sędziów i 8 rzeczników generalnych. • Trybunał Obrachunkowy (Kontroli Budżetowej): • Działa od 1977 r. i składa się z 25 członków; • Ma prawo do kontroli wszystkich osób i instytucji uzyskujących środki z budżetu Wspólnoty.

21. INSTYTUCJE WSPÓLNOTY EUROPEJSKIEJ • Instytucje pomocnicze: • Komitet Ekonomiczno-Społeczny; • Komitet Regionów; • Komitety Techniczne (np. Komitet Monetarny, Europejski System Banków Centralnych, Komitety Zarządzające); • Europejski Bank Inwestycyjny (działający od 1958 r.); • Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju (powstał w 1990 r.); • Europejski Bank Centralny (1998 r.)

22. INTEGRACJA EUROPEJSKA – JAKO ZMIANA INSTYTUCJONALNA • Europejska umowa społeczna, • Nowa konstytucja europejska – spór o ład instytucjonalny UE, • Suwerenność rozwiązań instytucjonalnych w UE – kontekst globalny, • Integracja a regulacja, • Stany Zjednoczone Europy, Europa Narodów czy Europa Małych Ojczyzn? • Wpływ integracji europejskiej na system instytucjonalny w Polsce, • Wpływ Polski na kształtowanie systemu instytucjonalnego UE.

23. INTEGRACJA EUROPEJSKA – JAKO ZMIANA INSTYTUCJONALNA „Unia – władza dla rozwoju” – uwagi J. Szomburga o pożądanym systemie instytucjonalnym UE: • Najważniejszym rozstrzygnięciem w konstytucji Unii jest układ władzy, gdyż on przesadzi o regułach gry; • Integracja europejska jest dobrem publicznym; • UE stoi przed koniecznością ograniczenia funkcji państwa opiekuńczego; • Największe problemy dostosowawcze będą miały kraje tzw. „twardego jądra”: Francja, Niemcy i Włochy;

24. INTEGRACJA EUROPEJSKA – JAKO ZMIANA INSTYTUCJONALNA Pożądany system instytucjonalny UE (cd.): • Dylemat reform: droga interwencjonistyczna (defensywna), czy droga deregulacyjna (ofensywna)? • Debata konstytucyjna: „gra o reguły gry”; • Globalizacja i wynikający z niej wzrost konkurencji są ostrymi weryfikatorami sprawności ładu instytucjonalnego; • UE stoi przed koniecznością redefinicji europejskiego modelu społeczno-gospodarczego, deregulacji, zwiększenia roli rynku, a także zmniejszenia roli państwa i układów korporacyjnych;

25. INTEGRACJA EUROPEJSKA – JAKO ZMIANA INSTYTUCJONALNA Pożądany system instytucjonalny UE (cd.): • Interesy systemowe w Unii – układ z Nicei: • Blok pro-rynkowy: W. Brytania, Hiszpania, Polska, • Blok etatystyczno-korporacyjny: Francja, Niemcy, Włochy; • Unia socjalna byłaby nieszczęściem dla UE; • Przyszłość Europy nie zależy od tego, czy uda się osiągnąć wspólną politykę zagraniczną i militarną, ale od tego, czy UE uda się dostosować do wymogów globalnej konkurencji i starzenia się społeczeństw; • Potrzeba wewnętrznej konkurencji systemowej;

26. INTEGRACJA EUROPEJSKA – JAKO ZMIANA INSTYTUCJONALNA Pożądany system instytucjonalny UE (cd.): • Wbrew opiniom intelektualnym „twardego jądra” Europy, szansą transformacji Unii są państwa małe i peryferyjne, bo wykazują większą giętkość instytucjonalną oraz innowacyjność i bardziej przestrzegają reguł (np. Irlandia i Finlandia, a także kraje akcesyjne); • Najkorzystniejsza sekwencja integracji, dla całego kontynentu, nie tylko dla Polski, powinna obejmować najpierw deregulację, rzeczywiste wprowadzenie idei jednolitego rynku i konwergencję (czyli zbliżenie poziomów rozwoju), a dopiero później dalszą harmonizację i pogłębienie integracji.

27. „EUROPEJSKIE MARZENIE” • Jeremy RifkinEuropejskie marzenie: • „Amerykańskie marzenie” jako przeciwieństwo „europejskiego marzenia”; • Wzrost gospodarczy, bogactwo jednostki i dążenie do realizacji własnego interesu versus zrównoważony rozwój, jakośćżycia i troska o wspólnotę; • Ameryka jako wielki tygiel, w którym stapiają się różne narodowościversus Europa dążąca do zachowania różnorodności kulturowej. • Stany Zjednoczone pragnące zachować jednobiegunową dominację militarną na świecieversus Europejczycy dążący do współpracy i porozumienia.

28. “Ekonomia nigdy nie była rzeczywistą przyczyną integracji europejskiej: była tylko sposobem jej uzyskania” (El-Agraa 2004, s.527) „Economics has never been the real driving force behind European integration: it has been only a vehicle to that end.”