INSTYTUCJE GOSPODRKI RYNKOWEJ Jerzy Wilkin i Dominika Milczarek

1. INSTYTUCJE GOSPODRKI RYNKOWEJJerzy Wilkin i Dominika Milczarek Wykład 4 Nowa ekonomia instytucjonalna Pojęcie kosztów transakcji

2. NOWA EKONOMIA INSTYTUCJONALNA • Nowy nurt w ekonomii, rozwijający się bardzo szybko zwłaszcza od lat 1970-tych. • Nazwa nurtu użyta po raz pierwszy przez Olivera Williamsona w pracy Markets and Hierarchies (1975). • W przeciwieństwie do amerykańskiego instytucjonalizmu NEI nie podważa paradygmatu ekonomii neoklasycznej. • Dąży do syntezy osiągnięć instytucjonalizmu i ekonomii głównego nurtu.

3. NOWA EKONOMIA INSTYTUCJONALNA • Główne pytanie: • Jak tworzone są instytucje i jak wpływają na warunki gospodarowania? • Podstawowe założenie: • Racjonalne jednostki optymalizują swoje funkcje użyteczności przy danych ograniczeniach. • Analiza nietypowych problemów wyboru: • Wybór instytucji, kontraktów, organizacji.

4. NOWA EKONOMIA INSTYTUCJONALNA • Zasadnicze kierunki NEI: • Ekonomia kosztów transakcji; • Ekonomia praw własności; • Teoria agencji. • NEI jest przede wszystkim teorią mikroekonomiczną. • Zasadnicza teza NEI brzmi: instytucje mają duże znaczenie dla funkcjonowania gospodarki i powinny być przedmiotem analizy ekonomicznej.

5. DZIEDZINY BADAŃ NEI Próba uporządkowania dziedziny badań NEI przez Olivera Williamsona (2000) – cztery poziomy badań zjawisk społecznych: • Sfera instytucji nieformalnych, • Sfera instytucji formalnych, • Sfera zarządzania, • Sfera alokacji zasobów.

6. Instytucje nieformalne kultura zwyczaje, tradycje, normy Zmiana następuje w sposób spontaniczny 102 -103 L1 Środowisko instytucjonalne formalne reguły gry, prawa własności (polityka, biurokracja) optymalizacja struktur formalnych wybór ekonomiczny 1-szego stopnia 10-102 L2 optymalizacja struktur zarządzania: wybór ekonomiczny 2-giego stopnia Zarządzanie: Przebieg gry, kontakty, dostosowywanie struktur zarządzania do cech transakcji 1-10 L3 optymalizacja struktur produkcji: wybór ekonomiczny 3-ciego stopnia Alokacja zasobów i zatrudnienie, ceny i ilości, dostosowywanie bodźców ciągła zmiana L4 SCHEMAT WILLIAMSONA częstotliwość zmiany (lata) poziom analizy cele działania

7. EKONOMIA KOSZTÓW TRANSAKCJI • Ronald Coase „The Nature of the Firm” 1937: wymiana rynkowa i przedsiębiorstwo są dwiema alternatywnymi formami zorganizowania transakcji, • Inni ważni przedstawiciele tego nurtu: Olivier Williamson i Douglass C. North

8. TEORIA KOSZTÓW TRANSAKCJI Koszty działalności gospodarczej Tradycyjne koszty produkcji (koszty fizycznej transformacji zasobów w produkt) Koszty transakcji (koszty zawarcia i realizacji kontraktu)

9. RODZAJE KOSZTÓW TRANSAKCJI • EX ANTE: • Koszty poszukiwania informacji (o cenach i właściwościach towarów, o potencjalnych nabywcach, sprzedawcach i ich potencjalnych cechach); • Koszty negocjacji z nabywcami (lub sprzedawcami); • Koszty sporządzenia kontraktu.

10. RODZAJE KOSZTÓW TRANSAKCJI • EX POST: • Koszty monitorowania drugiej strony kontraktu dla sprawdzenia czy realizuje on warunki kontraktu; • Koszty egzekwowania kontraktu i ściągania odszkodowań, gdy druga strona nie dotrzyma swoich zobowiązań; • Koszty ochrony praw własności przed osobami trzecimi.

11. KONCEPCJA KOSZTÓW TRANSAKCJI D. NORTHA Wymiana gospodarcza (transakcje) kosztuje Koszty te mają zupełnie inny charakter niż tradycyjne koszty produkcji. Koszty transakcji związane są z utrzymaniem instytucji i obiegiem informacji Postęp specjalizacji i podziału pracy wynika z dążenia do obniżki kosztów produkcji Im bardziej zaawansowany podział pracy i specjalizacja, tym większy zakres rynku i relacji kontraktowych. Zwiększa się ryzyko i niepewność oraz złożoność kontraktów (transakcji) i ich kosztów Reakcja na ryzyko i niepewność - ograniczenie specjalizacji i wymiany Inna reakcja - doskonalenie instytucji decydujących o kosztach transakcji

12. KONCEPCJA KOSZTÓW TRANSAKCJI D. NORTHA • Koszty transakcji wynikają z konieczności zaangażowania zasobów w celu mierzenia, monitorowania i egzekwowania kontraktów oraz realizacji wszelkiego rodzaju polityk związanych z funkcjonowaniem gospodarki. • Jednym z najważniejszych składników kosztów transakcji jest koszt egzekwowania praw własności. • Instytucje (np. prawa własności) determinują zarówno koszty transformacji (tradycyjnie rozumiane koszty produkcji), jak i koszty transakcji.

13. TEORIA KOSZTÓW TRANSAKCJI • Twierdzenie Coase – przy zerowych kosztach transakcji, środki produkcji będą alokowane tak, iż zostaną wykorzystane w najbardziej efektywnym zastosowaniu (bez znaczenia jest pierwotna, wyjściowa dystrybucja). • Wallis i North (1986): udział KT (kosztów usług bankowych, finansowych, handlu, etc.) w produkcie krajowym brutto USA wyniósł w 1870 r. ok. 25% a w 1970 - ponad 45%. • Problem: Trudności z empirycznym mierzeniem KT. • Niebezpieczeństwo: Wszystko może być wyjaśnione za pomocą KT (tak jak i niepełnej informacji).

14. KOSZTY TRANSAKCJI WEDŁUG O. WILLIAMSONA • O. Williamson wyraźnie rozróżnia koszty produkcji (koszty transformacji, transportu i przechowywania produktów) od kosztów transakcji (przygotowania i realizacji kontraktów). • Współczesny świat gospodarki jest skomplikowanym systemem zarządzania (world of governance). • Systemy te, poprzez różnego rodzaju rozwiązania instytucjonalne, zmierzają do ekonomizacji gospodarowania.

15. KOSZTY TRANSAKCJI WEDŁUG O. WILLIAMSONA • Wysokie koszty transakcji wynikają między innymi z: • Niekompletności kontraktów, • Ograniczonej racjonalności uczestników gospodarowania, • Oportunizmu, • Specyfiki zasobów, • Niepełnego i niedoskonałego określenia praw własności oraz kosztów ich egzekwowania. • Znaczenie i wysokość kosztów transakcji można badać poprzez porównawczą analizę różnych rozwiązań instytucjonalnych.

16. „Tarcie i smar” Koszty transakcji w gospodarowaniu to samo co „tarcie” w zjawiskach fizycznych, a instytucje to rodzaj „smaru” ułatwiającego transakcje.