280 likes | 432 Views
INSTYTUCJE GOSPOD A RKI RYNKOWEJ Jerzy Wilkin i Dominika Milczarek. Wykład 3 Cechy klasycznego ( amerykańskiego ) instytucjonalizmu . KLASYCZNY INSTYTUCJONALIZM. Klasyczny instytucjonalizm jako fundament ekonomii instytucjonalnej.
E N D
INSTYTUCJE GOSPODARKI RYNKOWEJJerzy Wilkin i Dominika Milczarek Wykład 3 Cechy klasycznego (amerykańskiego) instytucjonalizmu
KLASYCZNY INSTYTUCJONALIZM • Klasyczny instytucjonalizm jako fundament ekonomii instytucjonalnej. • Wpływ niemieckiej szkoły historycznej – znaczenie takich elementów jak: • Tradycje historyczne, • Rola państwa w gospodarce, • Holistyczna perspektywa badawcza, • Znaczenie badań empirycznych.
NAJWYBITNIEJSI PZEDSTAWICIELE „Okres świetności” przełom XIX i XX w. • Thorstein Veblen (socjolog i ekonomista) • John R. Commons (społeczno-prawne uwarunkowania funkcjonowania gospodarki) • Wesley C. Mitchell (badania cykli koniunkturalnych) „Renesans” instytucjonalizmu po II wojnie światowej (neoinstytucjonalizm): • John K. Galbraith • Gunnar Myrdal (Nagroda Nobla w 1974 r.)
KLASYCZNY INSTYTUCJONALIZM • Przeciwstawienie się ekonomii marginalistycznej, pojmowaniu ekonomii jako uniwersalnej logiki życia gospodarczego i postrzeganiu człowieka przez pryzmat koncepcji homo oeconomicus. • Amerykański instytucjonalizm był próbą zbudowania nowego paradygmatu ekonomii. (Paradygmat najważniejsze, ogólne, powszechnie uznawane twierdzenia danej dyscypliny naukowej, np. w fizyce są to podstawy mechaniki Newtona czy teoria względności Einsteina)
POGLĄDY T. VEBLENA • Thorstein Veblen (1857-1929) – twórca amerykańskiego instytucjonalizmu • Teoria klasy próżniaczej (1899 r.) – najważniejsze dzieło T. Veblena (polskie wydanie w 1971 r.). • Badanie instytucji (obyczajów, tradycji, przyzwyczajeń, motywów postępowania itd.) jest niezbędne do zrozumienia życia gospodarczego i społecznego.
POGLĄDY T. VEBLENA Instytucja klasy próżniaczej: • Zasada zwolnienia klas wyższych od działalności produkcyjnej, • Jest wynikiem podziału pracy na godną i niegodną; • Własność staje się świadectwem sukcesu (ma charakter łupu);
POGLĄDY T. VEBLENA Instytucja klasy próżniaczej: • „Posiadanie dóbr, cenione początkowo tylko jako dowód przedsiębiorczości i dzielności, staje się samo w sobie cnotą. Bogactwo jest obecnie czymś z istoty swej szlachetnym i promieniuje szlachetnością na swego posiadacza.” • Próżnowanie i konsumpcja na pokaz; • „Walka o bogactwo jest w istocie swej współzawodnictwem o uwarunkowaną majątkiem pozycję społeczną”.
POGLĄDY T. VEBLENA • Rozwój instytucji uwarunkowany jest przede wszystkim przemianami środowiska materialnego i rozwojem technologii. • „Życie człowieka w społeczeństwie, tak samo jak życie innych gatunków, jest walką o byt, a w związku z tym – procesem selektywnej adaptacji. Rozwój struktury społecznej to proces naturalnego doboru instytucji.”
POGLĄDY G. MYRDALA • Skupiał się przede wszystkim na problemie ubóstwa. • Państwo, coraz silniej angażujące się w kierowanie procesami gospodarczymi, powinno opowiadać się po stronie ubogich, których los mogą zmienić radykalne przemiany społeczne. • Zaproponował reformy mające na celu usprawnienie funkcjonowania państwa (które w wyniku dużej biurokracji i niskiej efektywności nie jest doskonałe). • Według niego drogą do poprawy sytuacji jest odchodzenie od centralizacji i biurokratyzacji.
POGLĄDY G. MYRDALA Gunnar Myrdal (1976): „Najbardziej zasadniczą z myśli, jakie nas (instytucjonalistów) wiążą, jest rozumienie tego, że w odniesieniu do praktycznie każdego problemu gospodarczego w dociekaniach naukowych trzeba się zajmować całym systemem społecznym, uwzględniając obok tzw. czynników ekonomicznych to wszystko, co ma znaczenie dla zjawisk zachodzących w dziedzinie gospodarki. Jest to nakazem metodologicznym z tego powodu, że wszelkie warunki charakteryzujące system społeczny działają na zasadzie przyczynowości okrężnej.”
POGLĄDY G. MYRDALA • „Skumulowana przyczynowość okrężna” (tzw. „błędne koło”) - pojawienie się jednego czynnika prowadzi do powstania kolejnego (o wzmocnionym działaniu), co z kolei wymusza powstanie trzeciego czynnika itd. • Aby możliwe było odkrycie takich zależności należy analizować również sfery pozaekonomiczne, zarówno wewnątrz, jak i z zewnątrz systemu.
POGLĄDY G. MYRDALA Przykład „skumulowanej przyczynowości okrężnej”
POGLĄDY J. GALBRAITHA • Krytyka modelu państwa przemysłowego. • Istniejący system jest daleki od gospodarki wolnorynkowej. • Istnieją dwie grupy przedsiębiorstw: drobne (System Rynkowy) oraz korporacje (Systemy Planujące), które w skutek swej dominacji pozbawiają konsumentów i drobnych przedsiębiorców suwerenności. • Państwo wspiera korporacje, które wg Galbraitha nie służą żadnemu celowi społecznemu. • Konieczność przeciwstawienia się państwa potędze tego sektora na rzecz służby społecznym celom, tak aby dominującym aspektem życia społecznego stało się dążenie do nowych wartości.
KANON INSTYTUCJONALNEJ EKONOMII Według Veblena, Commonsa i Mitchella: • Interdyscyplinarne i holistyczne podejście do badania procesów gospodarczych: • Nie można odizolować ani wyjaśnić procesy gospodarcze w oderwaniu od szerszych procesów społecznych. • Dla rozwoju ekonomii niezbędne jest korzystanie z dorobku takich dyscyplin jak: socjologia, antropologia, psychologia, teoria organizacji, politologia i prawo. • Dążenie do stworzenia „ekonomii systemu społecznego”. • Instytucjonaliści reprezentowali podejście systemowe, które zrobiło karierę w naukach społecznych i przyrodniczych dopiero kilkadziesiąt lat po Veblenie i Commonsie.
KANON INSTYTUCJONALNEJ EKONOMII • Zachowanie podmiotów ekonomicznych jest silnie warunkowane przez charakter istniejących instytucji, ale też procesy ekonomiczne wpływają na te instytucje i powodują ich ewolucję. • Podkreślanie kreatywnego charakteru człowieka i jego zdolność do przekształcania środowiska (w tym systemu ekonomicznego). • Przypisanie dużej roli państwa w procesach ekonomicznych (co mogło uzasadniać konieczność planowania gospodarczego).
KANON INSTYTUCJONALNEJ EKONOMII • Połączenie pozytywnego i normatywnego podejścia do ekonomii. • Duży nacisk na badania empiryczne i dociekanie przyczynowych determinant procesów gospodarczych. • A z drugiej strony, silne podkreślanie znaczenia ludzkiej woli (silnie eksponowana kategoria violition w pracach J.Commonsa) oraz systemu wartości w sferze zachowań ekonomicznych (a więc pierwiastka normatywnego). • Dużo uwagi poświęcone tworzeniu wizji idealnego społeczeństwa i propozycjom globalnych reform społecznych.
KANON INSTYTUCJONALNEJ EKONOMII • Połączenie pozytywnego i normatywnego podejścia do ekonomii (cd.). • Badania ekonomiczne potrzebują wartościującej podstawy (ekonomia polityczna wywodzi się z filozofii moralnej). • Ekonomia instytucjonalna jest ekonomią polityczną ponieważ nie może abstrahować od ludzkich ocen i wartości oraz od badania wpływu gospodarowania na podział dochodów w społeczeństwie i na kształtowanie się struktur klasowych. • Ekonomia instytucjonalna jest dobrą podstawą kształtowania polityki ekonomicznej.
KANON INSTYTUCJONALNEJ EKONOMII • Ewolucyjne podejście do ekonomii i gospodarowania. • Zmiany w środowisku ekonomicznym, w tym zwłaszcza przemiany instytucji, dokonują się w sposób ewolucyjny. • Główne siły dynamizujące przemiany ekonomiczne i społeczne to gromadzenie wiedzy i jej wdrażanie do gospodarki w postaci nowych technologii i postępu technicznego. • Kategoria zmiany instytucjonalnej (institutional change).
KANON INSTYTUCJONALNEJ EKONOMII • Gospodarka jako system otwarty. • W przeciwieństwie do metodologii ekonomii ortodoksyjnej opartej na „modelach zamkniętych” o (zbyt) małej liczbie zmiennych. • Podkreślanie znaczenia władzy, przymusu i konfliktu w procesach ekonomicznych. • Gospodarka jest de facto systemem władzy. • Takie widzenie ekonomii jest wyraźnie zaznaczone w pracach Veblena, Commonsa, a następnie w pracach Galbraitha i Myrdala.
KANON INSTYTUCJONALNEJ EKONOMII • Odmienne i znacznie szersze pojęcie gospodarki w porównaniu do ortodoksyjnej ekonomii. • Jak w ujęciu antropologii kulturowej, dla instytucjonalistów gospodarka jest częścią szeroko pojętej kultury. • Teoretycy ekonomii ortodoksyjnej traktują ekonomię jako naukę o zasadach (logice) dokonywania wyboru w celu maksymalizacji efektu (minimalizacji nakładu dla osiągnięcia założonego efektu). Jest to wiec ekonomia formalna, w przeciwieństwie do ekonomii uprawianej przez instytucjonalistów, która ma charakter ekonomii rzeczywistej (substantive economics).
KANON INSTYTUCJONALNEJ EKONOMII • Ekonomia instytucjonalna bada jak ludzie zaspokajają swoje potrzeby w różnych gospodarkach. W.C.Neal: „Nie zakłada się tu żadnego uniwersalnego celu, metody czy logiki. Przedmiotem badań jest to, czego ludzie chcą i jak starają się to osiągnąć, a więc instytucjonalne warunki zaspokajania ludzkich potrzeb... Standardowi ekonomiści traktują zachowanie ekonomiczne, jako uniwersalne, bez względu na czas i miejsce. Ekonomiści instytucjonalni traktują je, jako specyficzne dla danego czasu i miejsca.”
KONCEPCJA BEHAWIORYSTYCZNA • Behawiorystyczna koncepcja człowieka: • niemożliwe jest dokładne przewidzenie jego zachowania; • istnieją nie tylko racjonalne motywy postępowania.
INDYWIDUALIZM METODOLOGICZNY • Sposób analizy, który wychodzi zawsze od zachowań jednostek. • Jedynie wyjaśnienia zjawisk społecznych, politycznych i ekonomicznych, które sformułowane zostały w kategoriach wierzeń, postaw i decyzji jednostek można uznać za poprawne.
HOLIZM METODOLOGICZNY • Społeczne całości mają cele lub funkcje nieredukowalne do wierzeń, postaw i działań je tworzących. • Twierdzenia dotyczące złożonych zjawisk społecznych nie dają się wywnioskować z prawidłowości ich składników.
KRYTYKA INSTYTUCJONALIZMU KLASYCZNEGO Według M. Mazura (1991) i M Blauga (2000): • Brak weryfikowalnych hipotez, całościowych modeli, naukowego rygoryzmu. • Program badawczy instytucjonalizmu charakteryzuje heterogeniczna i mało precyzyjna podstawa metodologiczna („story-telling”). • Krytyka behawioralnej perspektywy badawczej (nie można jednoznacznie stwierdzić, co warunkuje działania jednostek i nie jest możliwe uwzględnienie w modelu wszystkich przesłanek wyborów ludzkich) • Krytyka metody obserwatora-uczestnika– subiektywizacja.
Czy klasyczny instytucjonalizm jest żywym nurtem w ekonomii? M. Blaug (2000): • „.... Pomimo niektórych tendencji wspólnych szkoła ‘ekonomii instytucjonlanej’ nigdy nie stała się czymś więcej aniżeli wyrazem uporczywej tendencji do przyjmowania postaw dysydenckich wobec ekonomii ortodoksyjnej” (s.745) • „... jednak w praktyce ruch instytucjonalistyczny wygasł w latach trzydziestych. W niczym nie przeczy to faktowi, że pozostały trwałe jego wpływy.” (s.746)
Czy klasyczny instytucjonalizm jest żywym nurtem w ekonomii? • Próba stworzenia nowego paradygmatu przez instytucjonalistów nie powiodła się • Nie zbudowali zwartej teorii ekonomicznej i nie podważyli dominacji ekonomii neoklasycznej w ekonomii akademickiej. • Ich zasługą jest jednak ożywienie dyskusji nad fundamentalnymi zagadnieniami ekonomii: • Jej przedmiotu, • Związkami gospodarki ze społeczeństwem, • Znaczenia instytucji w gospodarowaniu. • Wzrosło zainteresowanie ekonomią ewolucyjną. • Klasyczny instytucjonalizm stworzył podwaliny pod Nową Ekonomię Instytucjonalną, która jest szybko rozwijającym się nurtem ekonomii współczesnej.