INSTYTUCJE GOSPODRAKI RYNKOWEJ Jerzy Wilkin i Dominika Milczarek

1. INSTYTUCJE GOSPODRAKI RYNKOWEJJerzy Wilkin i Dominika Milczarek Wykład 9 i 10 Część I Teoria agencji

2. TEORIA AGENCJI • Relacja agencji: zależność jednego podmiotu od działalności drugiego, przy czym temu drugiemu zleca się pewne zadanie do wykonania. • Pierwszy podmiot nosi nazwę zwierzchnika (pryncypała), a drugi agenta.

3. TEORIA AGENCJI • Przykłady relacji agencji: • Kierownik – podlegli pracownicy, • Akcjonariusze – menedżerowie, • Właściciel ziemski – dzierżawca, • Bank – pożyczkobiorca, • Wyborcy – posłowie. • Relacje agencji mogą mieć charakter organizacyjny, rynkowy, a także polityczny.

4. TEORIA AGENCJI Dwa nurty rozwoju teorii: • Relacja „zwierzchnik – agent” (principle-agent) Jest to kierunek sformalizowany, oparty na modelach dedukcyjnych i pozbawiony empirycznych treści. • Pozytywna teoria agencji Teoria ta ma empiryczny charakter, wykorzystuje intuicyjne sposoby rozumowania i traktowana jest jako część ekonomii instytucjonalnej.

5. TEORIA AGENCJI Źródła tzw. kwestii agencji: • Asymetria informacji; • Agent wie więcej o wykonywanych przez siebie czynnościach niż zwierzchnik. • Część działalności agenta jest trudna do obserwacji przez zwierzchnika.

6. TEORIA AGENCJI Źródła tzw. kwestii agencji: • Rozbieżność celów agenta i zwierzchnika (obaj maksymalizują własną funkcję użyteczności); • Postępowanie zarówno agenta jak i zwierzchnika może być w pełni w pełni racjonalne, ale cele działań mogą być rozbieżne. • Np. zbieżność celów w przedsiębiorstwie rodzinnym.

7. TEORIA AGENCJI Koszty związane z problemem agencji: • Koszty monitorowania agenta przez zwierzchnika, • Koszty uwiarygodnienia się agenta względem zwierzchnika; • Straty wynikające z niepowodzenia skłonienia agenta do działania zgodnego z celami zwierzchnika (residual loss).

8. TEORIA AGENCJI Instytucje służące ograniczaniu agencji (strat): • Instytucje monitoringu; • Dobór form własności; • Auditing (formalna kontrola finansowo-księgowa); • Dobór odpowiedniej struktury kontraktu.

9. TEORIA AGENCJI • Centralnym zagadnieniem kontraktu między zwierzchnikiem i agentem jest sposób motywowania agenta przez zwierzchnika. • Kształtowanie się różnych form organizacyjnych, których celem jest obniżanie kosztów agencji; • Przedsiębiorstwo jako wiązka kontraktów.

10. TEORIA AGENCJI • Przejawy nieuczciwego postępowania partnerów kontraktu: • Pokusa nadużycia (moral hazard); • Selekcja negatywna (adverse selection) • Ukryta informacja i ukryte działania (hidden information, hidden action): łączy zjawisko pokusy nadużycia i selekcji negatywnej.

11. TEORIA AGENCJI • Zjawisko sygnalizowania (signalling) – przypadki ujawniania informacji niedostępnych potencjalnemu zwierzchnikowi ze względu na przewidywane korzyści tego typu działań dla agenta. • Rynek pracy; • Budowanie reputacji (koszty reklamy, itd.)

12. OPTYMALNY KONTRAKT • Problem motywowania agenta (optymalizacja relacji między zwierzchnikami i agentem): • Ustalenie optymalnych bodźców dla agenta; • Podział ryzyka między zwierzchnikiem i agentem. • Określenie wpływu na wykonanie transakcji czynników przypadkowych („stanów natury”)

13. TEORIA AGENCJI • Teoria agencji i ortodoksyjna ekonomia neoklasyczna: • Założenie o pełnej racjonalności ludzi; • Możliwość znajdowania optymalnych rozwiązań (kontraktów). • Teoria agencji a ekonomia kosztów transakcji: • Ograniczona racjonalność; • Koncentrowanie się na problemach powstałych po zawarciu kontraktu.

14. OPTYMALNY KONTRAKT • Trudność obserwacji wkładu pracy agenta; • Trudność określenia czy działania agenta są adekwatne do okoliczności; • Znaczenie czynników przypadkowych; • Porównanie wynagrodzenia, wysiłku i ryzyka.

15. OPTYMALNY KONTRAKT Optymalny kontrakt: • Zasada intensyfikacji bodźców Pz = p(e) – g(e) • Warunek partycypacji agenta Ua = g(e) – h(e) Gdzie: Pz – korzyści netto zwierzchnika, p(e) – korzyści brutto będące rezultatem wysiłku agenta, g(e) – wynagrodzenie agenta zależne od jego wysiłku, Ua – użyteczność agenta (korzyści dla agenta), h(e) – przykrość (ujemna satysfakcja) wysiłku agenta, (korzyści netto alternatywnego wysiłku)

16. OPTYMALNY KONTRAKT • Zwierzchnik może wpływać na poziom wysiłków agenta przez ustalenie odpowiedniej funkcji jego wynagrodzenia w zależności od wyników. • Wynagrodzenie agenta jest funkcją szeregu czynników.

17. TEORIA AGENCJI Stosunek do ryzyka: • Neutralność wobec ryzyka (risk neutral), • Awersja do ryzyka (risk averse), • Skłonność do ryzyka (risk loving).

18. TEORIA AGENCJI • Ekonomia neoklasyczna zakładała, że ludzie na ogół obawiają się ryzyka i wolą dochód mniejszy, ale pewniejszy od dochodu większego, ale niepewnego. • Teoria kosztów transakcji (O.Williamsona) zakładała neutralny stosunek partnerów transakcji do ryzyka. • Teoria agencji zakłada występowanie wszystkich trzech stosunków do ryzyka.

19. FORMY KONTRAKTU Formy kontraktu w zależności od ryzyka: • Agent jest neutralny wobec ryzyka, optymalny kontrakt dla zwierzchnika to W = Q – c gdzie: W – wynagrodzenie agenta Q – wytworzona wartość c – stała opłata dla zwierzchnika • Maksymalne motywowanie agenta do wysiłku i przerzucenie całego ryzyka na niego.

20. FORMY KONTRAKTU • Agent jest niechętny ryzyku a zwierzchnik neutralny: Z = Q – k gdzie: Z – rezydualny dochód zwierzchnika Q – wytworzona nadwyżka k – stałe wynagrodzenie agenta • Jest to kontrakt w warunkach minimalnego wpływu agenta na wynik. • Taki kontrakt niesie ryzyko słabej motywacji agenta do działań satysfakcjonujących zwierzchnika.

21. FORMY KONTRAKTU • Agent i zwierzchnik są niechętni ryzyku Z = Q – g(Q) gdzie Z – rezydualny dochód zwierzchnika Q – wytworzona nadwyżka G(Q) – wynagrodzenie agenta będące funkcją wyników • Podział ryzyka między agenta i zwierzchnika • Agent motywowany jest do większego wysiłku, a funkcja wynagrodzeń agenta maksymalizuje także korzyści zwierzchnika.

22. TEORIA AGENCJI Funkcja użyteczności (korzyści) agenta: U = g(Q) – h(Q) Max U: g’(Q) = h’(Q) Maksimum użyteczności uzyskuje agent w punkcie zrównania krańcowej korzyści z pracy z krańcową uciążliwością (przykrością) tej pracy.

23. TEORIA AGENCJI Zasada informacyjności: • koszt motywowania agenta rośnie wraz ze wzrostem trudności obserwowania jego wysiłku. • Siła motywowania agenta powinna być tym większa im wyższe są krańcowe korzyści z jego działalności i im większa dokładność obserwacji jego wyników. • Tym więcej powinno się przeznaczać nakładów na monitorowanie agenta, im bardziej reaguje on na monitorowanie.

24. TEORIA AGENCJI Zasada „mechanizmu zapadki” (ratchet effect): • wyznaczanie agentowi przyszłych zadań na podstawie osiągania zadań w przeszłości, • prowadzi do tego, że agent będzie dążył do minimalizowania stopnia realizacji zadań, tak aby nie stawiano mu nadmiernych zadań w przyszłości.