Tema br. 7 Nadvore{no-trgovski i devizen sistem na Republika Makedonija

1. Tema br. 7Nadvore{no-trgovski i devizen sistem na Republika Makedonija Primeneta ekonomika Praven fakultet - Skopje

2. Sodr`ina • Nadvore{no-trgovski sistem • Formi na uvoz i izvoz • Raboti na posreduvawe • Za{titini merki pri uvozot i izvozot • Nadzor i kontrola vo nadvore{no-trgovskoto rabotewe • Devizen sistem • Devizi, efektivni stranski pari i drugi instrumenti • Transakcii i transferi • Pla}awa i transferi • Pazar na stranski plate`ni sredstva i kurs na denarot • Posebni merki i izvestuvawa • Nadzor

3. 1. Nadvore{no-trgovski i devizen sistem • Sistemot na nadvore{no-ekonomski odnosi e eden od pozna~ajnite potsistemi na ekonomskiot sistem na Makedonija • Go so~inuvaat: • site pravni propisi i merki so koi se odredeni uslovite za rabota na doma{nite ekonomski subjekti so stranski ekonomski subjekti • site subjekti, organi i institucii koi mo`at da stapat vo nadvore{no-ekonomski odnosi • konkretnite uslovi vo koi se odviva uvozot i izvozot na stoki i uslugi, na~inot na pla}awe, opredeluvaweto na devizniot kurs i realiziraweto na kreditnite odnosi so stranstvo • Nadvore{no-ekonomskiot sistem e sostaven od nekolku potsistemi: • nadvore{no-trgovski sistem (Zakon za nadv.-trg. rabotewe) • devizen sistem (Zakon za devizno rabotewe) • carinski sistem (Zakon za kreditni odnosi so stranstvo) • Op{ta karakteristika vo ’90-te  liberalizicija

4. 1.1. Formi na uvoz i izvoz • Vo osnova, sistemot na uvozot i izvozot na stoki od Makedonija e sloboden (LB) model na malo otvoreno stopanstvo • Vo mal broj odredeni slu~ai - pri uvoz i izvoz na vooru`uvawe, voena oprema, istoriski i umetni~ki dela i blagorodni metali i sl. – uvozot i izvozot se vr{i vrz osnova na dozvola (D) • Tret vid na re`im so ograni~en opseg – koga treba da se izvr{i usloglasuvawe na razmenata – se koristi re`imot na soglasnost (S) • Pri~ina: pripremite i za~lenuvaweto (vo 2002 g.) na Makedonija vo STO • Posledica: od 01.01.2003 raspredelbata na kontingentite za uvoz na stoki od zemji so koi Makedonija ima FTA, kako i uvozot na stoki so privilegiran carinski tretman, se vr{i soglasno principot “prv dojden – prv uslu`en”.

5. 1.2. Raboti na posreduvawe i za{titni merki vo nadvore{nata trgovija • Posreduvawe: kupuvawe stoki od stranstvo zaradi nivno povtorno prodavawe vo stranstvo. Odobrenie dava Ministerstvoto za ekonomija, pod odredeni uslovi • Nadv.-trg. liberalizacija NE zna~i nemo`nost na dr`avata da intervenira ako dojde do pogolemo naru{uvawe: • Za{tita od zgolemen uvoz  po prethodna postapka na doka`uvawe, Vladata (ME) mo`e da propi{e za{titna carina, vo traewe do 200 dena i so kompenzacija na zemjata izvozni~ka • Kvantitativni ili vrednosno ograni~uvawe  pri uslovi na drasti~no naru{uvawe na voobi~aeniot obem na uvoz na odredeni stoki od stranstvo • Antidamping merki  voveduvawe dopolnitelna dava~ka, samo vo uslovi koga postoi precizno utvrdeno postoewe na zna~itelna {teta ili opasnost od damping-praktiki od stranstvo • Kompenzaciona dava~ka protiv subvencioniran uvoz  ako postoi

6. 2. Devizen sistem • Devizniot sistem vr{i platen promet so stranstvo • DS e kompleks pravni propisi so koi se regulira platniot promet so stranstvo, tekovnite i kapitalnite transakcii i nivna realizacija vo vod na pla}awa i transferi me|u rezidenti i nerezidenti • Vtor segment: merki i uslovi za odr`uvawe na devizniot kurs na denarot, devizniot pazar i deviznite rezervi, ramnote`a nabilansot na pla}awa i promet so blagorodni metali • Op{ta karakteristika vo tranzicijata: liberalizacija kako rezultat na usoglasuvawe so direktivite na EU, soglasno SSA • Op{ta intencija: stimulirawe na doma{nite subjekti za transfer na deviznite prilivi vo doma{nite banki, podobruvawe na nivnite konkurentni performansi na stranskite pazari, poednostavuvawe na procedurite i sl.

7. 2. 1. Devizi, efektivni stranski pari i drugi instrumenti. Transakcii i transferi • Devizi  monetarni pobaruvawa vo stranska valuta • Efektivni stranski pari  pari~ni pobaruvawa vo stranska valuta od centralnata banka koja gi izdala • Drugi instrumenti  ~ekovi, akreditivi, kratkoro~ni i dolgoro~ni hartii od vrednost i finansiski derivativi • Transakciite se delat na • Tekovni  pla}awa za razmena na stoki i uslugi, kamati po krediti, otplata na krediti i doznaki • Kapitalni  transfer na kapital vo forma na direktni investicii, vlo`uvawa vo nedvi`nini, rabota so dolgoro~ni hartii od vrednost i sl.

8. 2. 2. Transakcii i transferi • Tekovnite transakcii mo`e da se izvr{uvaat slobodno: • rezidentite mo`e da poseduvaat stranski plate`ni sredstva kako devizni vlogovi. • postoi celosna sloboda i garantirana sigurnost vo raspolagaweto so dobivkata i dr. operativni finansiski sredstva • Kapitalnite transakcii se porestriktivni, no sepak liberalizirani vo odnos na prethodniot re`im • Direktnite investicii se slobodni, no sekoja treba da se prijavi vo ME; • Slobodni uslovi za izdavawe i trguvawe so hartii od vrednost na stranci, so prijavuvawe vo KHV • Firmite i bankite mo`at da zemaat krediti od stranski banki • Doma{ni banki mo`at da odobruvaat krediti na doma{ni subjekti vo stranska valuta, no samo za odredeni nameni: pla}awe za uvoz i namiruvawe na drugi tekovni obvrski

9. 2.3. Pla}awa i transferi • Platniot promet so stranstvo se odviva preku banki koi se ovlasteni za toa od strana na NBRM; bankite se sami odgovorni za likvidnosta • NB se vklu~uva vo platniot promet so stranstvo za rabotite na dr`avata; taa institucija e odgovorna za op{tata likvidnost vo pla}awata sprema stranstvo

10. 2.4. Pazar na stranski plate`ni sredstva i kurs na denarot • Kupuvaweto i prodavaweto devizi se vr{i na posebno organiziran pazar devizen pazar • U~esnici se samo ovlastenite banki i NB • Tuka se formira devizniot kurs, soglasno ponuda i pobaruva~ka i intervencii na NB za odr`uvawe na stabilen devizen kurs • Dva vida transakcii: promptni i terminski • Kupuvawe i prodavawe na efektivni stranski pari, ~ekovi i kreditni pisma se vr{i na menuva~ki pazar • Gra|anite mo`at da u~estvuvaat samo na menuva~kiot pazar • NB ima posebni i diskrecioni ovlastuvawa vo celiot devizen sistem za: • Odr`uvawe na stabilnost na finansiskiot sistem • Odr`uvawe na ramnote`a na platniot bilans • Vr{ewe nadzor nad celokupniot devizen sistem • Inspekciski nadzor vr{i MF (devizen inspektorat)