Tema br. 6 Pazarot i cenite vo ekonomskiot sistem na Republika Makedonija

1. Tema br. 6Pazarot i cenite vo ekonomskiot sistem na Republika Makedonija Primeneta ekonomika Praven fakultet - Skopje

2. Sodr`ina • Pazarot vo ekonomskiot sistem na Makedonija • Karakterot i funkciite na pazarot • Problemite na agregatnata ponuda i pobaruva~ka i makroekonomskata ramnote`a • Sivata ekonomija • Konkurencija, monopoliziranost i dr`avna regulacija i deregulacija • Sistem i politika na cenite • Sistemot na cenite kako instrument na politikata • Faktori koi vlijaat vrz formiraweto na cenite • Dvi`ewe na cenite

3. 1.1. Karakteristiki na pazarot vo RM • Definicija: pazarot pretstavuva organizirana razmena na stoki i uslugi me|u kupuva~i i prodava~i, pri {to odlu~uva sekoj sam voden od sopstveniot interes • Vidovi pazari: • spored vidot na stokite i uslugite • spored mestoto (prostornata opfatnost) • Integralen pazar: pazar na stoki, uslugi, rabotna sila i kapital  vo razli~ni oblici (pari, obvrznici, akcii, devizi, tehnologija i tn.) • Osnovite karakteristiki na pazarot vo ekonomskiot sistem na Makedonija se uredeni so Ustavot od 1991 g.: • sloboda (na pazarot i pretpriemni{tvoto) • ednakva polo`ba na site subjekti (na pazarot) • otvorena konkurencija (za{tita protiv monopolska polo`ba na pazarot) • Necelosna primena na tie odredbi vo praktikata zaradi objektivni i subjektivni pri~ini

4. 1.1. Funkcii na pazarot • Funkcii na pazarot: selektivna, alokativna, distributivna, informativna, stimulativna: • selektivna f/cija  dr`avata ne vodi politika na izbor na pobednicite • alokativna f/cija  dr`avata vodi politika na alokativna neutralnost; linearnost i neutralnost na dava~kite (danoci, pridonesi i tn.) • distributivna f/cija  pazarot ja vr{i primarnata raspredelba, a dr`avata pravi preraspredelba • informativna f/cija  rakovodewe na delovnite subjekti i potro{uva~ite spored pazarnite signali • Stimulativna f/cija  pazarna prinuda za efikasno delovno rabotewe

5. 1.2. Agregatna ponuda i pobaruva~ka i makroekonomska ramnote`a • Stabilnosta na cenite i niskata inflacija po 1995 uka`uvaat deka e postignata makroekonomska ramnote`a • Za taa cel se koristat direktni i indirektni merki na ekonomskata politika

6. 1.3. Sivata ekonomija vo Makedonija • Siva ekonomija pretstavuva legalna no neregistrirana (neprijavena) dejnost ili dohod ostvaren od legalna dejnost bez pla}awe na dava~ki kon dr`avata; • Crna ekonomija pretstavuva nelegalna (zabraneta) dejnost i dohod ostvaren od nelegalna dejnost. • Obemot na sivata ekonomija se meri preku procenetoto u~estvo na dohodot od nea vo BDP; toa u~estvo varira od dr`ava do dr`ava, a vo Makedonija, spored procenki, vo nekoi godini iznesuvalo i nad 30% • Sivata ekonomija treba da se namali do obem koj ne go popre~uva razvojot na registriranata ekonomija. • Se prezemaat razni merki: bezgotovinsko pla}awe (kreditni karti~ki i sl.), voveduvawe fiskalni kasi, vr{ewe pazarni inspekciski kontroli i tn.

7. 1.4. Problemi vo funkcioniraweto na pazarite vo Makedonija • Finansiski pazar  • Berza: nelikvidnost, mal broj kotirani dru{tva; • Bankarski sistem: visoki kamatni stapki, nesigurnost; • Pazar na pari: funkcionira od 1997 g.; malo me{awe na dr`avata; • Devizen pazar: intervencii na NBRM zaradi monetar. politika; • Pazar na rabotna sila  • mnogu povisoka ponuda od pobaruva~ka – 35% nevrabotenost; • Neefikasno funkcionirawe na zavodite za vrabotuvawe • Pazar na znaewe, inovacii, tehnologija  • po~etni oblici na negovo oformuvawe; • nedovolna i neefikasna za{tita na intelektualnata sopstvenost

8. 1.5. Konkurencija, monopoliziranost i dr`avna regulacija i deregulacija • Pazarnata konkurencija pretstavuva ustavna opredelba; • Po 1991 konkurencijata e vovedena preku promeni i liberalizicija na zakonodavstvoto za vlez vo i izlez od pazarot; • Permanenten porast na brojot na subjekti na pazarot  do sredinata na 2002 se registrirani nad 130.000 trgovski dru{tva • Pazarnata konkurencija ne zavisi samo od brojot na subjekti, tuku i od barierite na vlez na pazarot; • Pazarnata konkurencija se obezbeduva i preku antimo-nopolskoto zakonodavstvo, preku zabrana na odnesuvawe-to so koe se naru{uva konkurencijata • Na pazarite kade dominira javniot sektor se vnesuva privatna inicijativa preku prethodna posebna regulacija

9. 2.1. Sistemot na cenite vo ekonomijata na Republika Makedonija • Sistemot na cenite pretstavuva zbir na pravila postave-ni od dr`avata (vladata) koi vlijaat vrz formiraweto na cenite • Sistemot na cenite vo Makedonija ovozmo`uva slobodno pazarno formirawe na cenite, a samo za mal broj proizvodi se primenuva odreduvawe na cenite od vladata • Dva vida odreduvawe: direktno i indirektno vlijanie • Indirektno vlijanie  preku vlijaewe vrz faktorite koi gi opredeluvaat ponudata i pobaruva~kata • Direktno vlijanie  (1) odreduvawe na maksimalnata visina na cenite so odluki na vladata: • kaj energensite: nafta, nafteni derivati i elektri~na energija • kaj nekoi vidovi javen transport • kaj komunalnite uslugi • (2) za{titni ceni: kaj nekoi zemjodelski proizvodi

10. 2.2. Dvi`ewe na cenite vo ’90-te