دکتر محمدرضا حاجی حیدری پزشک ودستیار طب سنتی دانشگاه شاهد تهران

2. دکتر محمدرضا حاجی حیدریپزشک ودستیار طب سنتی دانشگاه شاهد تهران

3. حکیم میسری پزشکی دانشش تن را پناهست و دین دانستنش جان را سپاهست تنی باید درست و راست کردار نه با ریش و نه با درد و نه بیمار که دین ایزدی بتواند آموخت بدانش جان خود بتواند افروخت dr hajiheydari

4. طب عملي نظري * امور طبيعيه * اسباب و علل * دلائل و علائم * علم حفظ الصحه *تدابير

5. شیخ الرئیس :حفظ الصحه (حفظ سلامتی )علم تدبیر الابدان الصحیحه انه کیف یحفظ علیها صحتها , وذلک یسمی علم حفظ الصحه

6. سته ضروريهسید اسماعیل جرجانی(خفي علايي):ببايد دانستن كه اسباب تندرستي وببماري شش نوع است وطبيبان آنرا « اسباب السته» گويند و آن عبارت است از:

7. طب عملی(ابن هندو) • 1.حفظ سلامتی • نگهداری سلامتی موجود بر همانگونه که هست(حفظ صحت مطلق) • جلوگیری و بازداشتن اسبابی که موجب بیماری می گردند(تقدم در حفظ=پیشگیری) • چاره و تدبیر بدنهایی که سلامتی آنها در حد کمال نیست مانند مشایخ،اطفال، ناقهان • 2.جلب سلامتی dr hajiheydari

8. هوامزاج ان گرم و تر dr hajiheydari

9. اهمیت وویژگیهای هوا یکی از ارکان تشکیل دهنده بدن ازسایر اسباب به بدن نزدیکتر و تن به او محتاجتر مرکب روح ترویح واعتدال روح نفوذ سریع به ودفع سریع از بدن درمقایسه با مزاج روح وحرارت غریزی سخت سرد است dr hajiheydari

10. از این سببها هیج به مردم نزدیک تر وبا او ملازم تر وتن بدان محتاج تر از هوا نیست.سید اسماعیل جرجانی dr hajiheydari

11. با ید دانست که این هوا که نزدیک ماست هواء محض نیست لکن با بخارها ودودها وغیر ان امیخته است واز هر چیزی اثری پذیرد سید اسماعیل جرجانی dr hajiheydari

12. بهترین هوا ها هوایی باشد که از بخار دریا ودیگر ابها واز بخارهای مرغزار ها وبیشه ها ودرختان بد همچون انجیر وبید انجیر واز بوی اهک واز عفونتها دور باشد. dr hajiheydari

13. هوای نیک هوای صاف بدون آمیختگی با بخار ، گرد ، دخان و بو اندرمیان درختان انبوه ، ودیوارها نباشد گذر بردرختان زیانکار (انجیر،جوز،بیدانجیر) نکند زمین اوبلند،ازسوی شمال راه او گشاده باشد ازاثرتابش آفتاب زود گرم وسرد شود dr hajiheydari

14. هوای سرد با تندرستی موافق تر است dr hajiheydari

15. بادها:جنوب گرم و تر، شمال سرد و خشك، صبا (مشرق) و دبور (مغرب)معتدل الاهویه نواحي: هفت اقلیم از استوا تا عرض 53 درجه کدام اقلیم معتدل تر؟ dr hajiheydari

16. ویژگی ها و تدابیر فصول فصول نزد منجمین و اطباء نقطه اعتدال ربیعی و نقطه اعتدال خریفی نقطه انقلاب صیفی ونقطه انقلاب شتوی dr hajiheydari

17. فصل بهار: • اکثراطباء فصل ربیع را معتدلترین فصلهامی دانند هم اندر سرما و گرما و هم اندر خشکی وتری. در این فصل ، آدمی از جو سرمای زمستان به هوای معتدل بهار منتقل می شود و لذا باید متوجه این تغییرات جوی باشد بویژه اینکه بعداز بهار ، فصل تابستان در راه است. dr hajiheydari

18. جناب شیخ الرئیس در قانون : • « هنگامی که (ربیع ) بر مزاج جبلی خود باشد افضل فصول است به این علت که مناسب مزاج دم و روح است .طبیعت فصل ربیع معتدل اما میل به حرارت لطیفیه و رطوبت طبیعیه دارد . این فصل، محمّر لون است به جهت آنکه خون را به اعتدال بسوی پوست جذب می کند اما مانند هوای تابستان محلل نیست .بهار امراض مزمنه را به تهییج وا می دارد به این بیان که اخلاط راکد را جاری کرده و سیلان می دهد ... و چیزی جز همانند فصد و استفراغ و تقلیل از طعام و تکثیر شراب ، موجب خلاصی از امراض این فصل نیست . » dr hajiheydari

19. تدابیر این فصل از دیدگاه شیخ الرئیس در قانون : • « در اوایل فصل بهار به فصد واسهال و بویژه قی کردن مبادرت نماید. • باید از انواع گوشت و نوشیدنی هایی که گرمی بخش و بسیار مرطب هستند ، دوری جست . • غذا باید لطیف باشد • ورزش باید بطور معتدل و بیشتر از ورزش در ایام تابستان انجام گیرد • بدن را نباید با طعام انباشت ، بلکه غذا را کم و سبک تناول کرد • نوشیدنی ها و ربهای فرونشاننده گرما ، خوب و پسندیده است • باید از غذاهای گرم و تلخ و تند و شور پرهیز بعمل آید ». dr hajiheydari

20. جناب سید اسماعیل جرجانی : • « اما اندر فصل بهار مادتها که اندر زمستان اندر تن گرد آمده باشد و فسرده ، پیش از آنکه حرارت بهار آنرا بجنباندو حرارت تابستان آنرا متخلخل کند و بگدازد و همه رگها و اندامها از آن پر کند ، کم باید کرد از دو وجه : • یکی آنکه طعام ، کمتر و لطیفتر و سبکتر خورند معده را از طعام لطیف نیز پر نکنند . • هر بامداد پیش از طعام اندکی ریاضت باید کرد . • طعام گرم وتر چون رشته و تتماج و گوشت بسیار و از شراب و از طعامهای تلخ و شور و تیز ، پرهیز کنند. • [بالجمله] گرمی ها کمتر باید خورد و شربتهای خنک چون شراب غوره و شراب انار و سکنجبین بکار باید داشت . • و دوم آنکه استفراغ کنند تا ماده کمتر شود و اولی تر استفراغ اندر فصل بهار ، استفراغ خون باشد . » dr hajiheydari

21. فصل تابستان : • در واقع تدبیر فصل تابستان را باید از فصل بهار آغاز کرد. • طبیعت این فصل ، گرم و خشک است چون آفتاب به سمت الرأس به غایت نزدیک است . • بخاطر طبیعتش ،تحلیل برنده اخلاط و تضعیف کننده قوا و افعال طبیعیه به سبب افراط تحلیل است • دم وبلغم را تقلیل داده و صفرا را تکثیر نماید ولذا اختیار اغذیه بارده معتدله در آن ، واجب است . • فصل تابستان ، ملایم مزاج پیران ، بلغمی مزاجان و مرطوبان است زیرا هوای تابستان ، رطوبات را تحلیل می دهد و تعدیل برودت می نماید. dr hajiheydari

22. dr hajiheydari

23. جناب شیخ الرئیس: • « بهتر است که در فصل تابستان خوراک و نوشیدنی ها کمتر باشد و ورزش نیز کاهش یابد ، آرامش و استراحت و فرونشاننده های گرما لازم است و اگر میسر بود قی کردن نیز مناسب می باشد و قرار گرفتن در خانه و در سایه بسیار شایسته است » dr hajiheydari

24. فصل خریف : • بعضی از اطبا را اعتقاد بر این است که پاییز دومین فصل معتدل سال است اما بعضی دیگر مزاج این فصل را سرد و خشک می دانند .اما قول به صواب گویا اینگونه باشد که چون در این فصل نزدیکی و دوری آفتاب از سمت الرأس همانند فصل بهار است ، طبع فصل خزان اندر سرما و گرما معتدل ولی در تری و خشکی همانند بهار به اعتدال نیست چون آفتاب تابستان هوا را کاملا خشک نموده و اسباب تری در این فصل چندان هویدا نباشد . dr hajiheydari

25. dr hajiheydari

26. جناب شیخ الرئیس : • در موسم پاییز ، بویژه در پاییزی که هوا متغیر است ، باید بهداشت را بسیار مراعات نمود . • خنک کننده ها را بطور کلی کنار گذاشت • از جماع کردن پرهیز کرد • آب سرد زیاد نخورد و بر سر نریخت . • در این فصل نباید در جایی خوابید که بدن در اثر سرما به لرزش درآید • نباید با شکم سیر و مالامال خوابید • از گرمای نیمروزی و سرمای بامدادان باید پرهیز کرد و شبها و بامدادان سر را از سرما پوشاند • در این فصل باید از میوه های موسمی تا حد امکان دوری جست و زیاد نخورد • وقتی شب وروز برابر می شوند ، باید به بیرون راندن مواد زایدتن پرداخت تا در زمستان گرد هم نیایند ، قی کردن را در پاییز مطلوب نداسته اند زیرا این عمل تب را بدنبال خواهد داشت » dr hajiheydari

27. dr hajiheydari

28. فصل زمستان : • در این فصل آفتاب از سمت الرأس به غایت دور شده است ولذا هوا سرد است و به سبب بسیاری باران هوا تر است . • با توجه به اینکه فصل زمستان تقریبا عکس تابستان است تغذیه در آنهم عکس تغذیه در تابستان است یعنی در زمستان غذایی باید تناول شود که گرمی می بخشند و نباید از غذاهایی مانند دانه ها و بقولات که به لحاظ مواد غذایی ضعیف هستند ، خورد بلکه غذای زمستانی باید تغذیه دهنده تر از حبوبات و واجد ارزش غذایی بیشتری باشد dr hajiheydari

29. شیخ الرئیس: • این فصل ، بعلت هوای سرد در زمستان بدن باید فعالیت زیاد داشته باشد و غذای زیادی به آن برسد ، اگر زمستان جنوبی باشد ، باید ورزش زیاد و غذا کمتر باشد. • نان گندم زمستانی باید قوی تر و پرمغزتر از نان گندم تابستانی باشد و همچنین لحوم و اطعمه بریان و امثال آنها. • سبزیهایی مانند سلمه و خرفه و بقله یمانی و کاسنی برای زمستان نباید مصرف شود و بجای آن سبزیهایی مانند کلم و گل کلم و سلق و کرفس لازم است . dr hajiheydari

30. حکیم محمد کاظم گیلانی حکمت شود درازی عمر تو را سبب چون رشته را به موم کشی دیر بگسلد . dr hajiheydari

31. خوردنی ها و آشامید نی ها dr hajiheydari

32. الاطعمه و الاشربه فلینظر الانسان الی طعامه(عبس24) هضم پذیری: لطيف، كثيف، معتدل مقدار اخلاط حاصله(غذائیت): كثير الغذاء، قليل الغذاء، متوسط الغذا کیفیت(نسبت) اخلاط حاصله: صالح الكيموس، فاسد(ردي) الكيموس dr hajiheydari

33. الاطعمه و الاشربه لطیف: مواد زاید و غلیظ  بیماری، اطفال و افراد ضعیف کثیف: مواد زاید و غلیظ کارگران و ورزشکاران کثیر الغذا: خلط  قلیل الغذا: مزوره dr hajiheydari

34. dr hajiheydari

35. dr hajiheydari

36. اصول کلی تدبیر غذایی • اجتناب از کم خوری ← ضعف و لاغری • اجتناب از پرخوری ←تخمه dr hajiheydari

37. آب بدلیل خاصیتش > • مسکن حرارت و یبوست است و بدلیل برودت و رطوبت ذاتی اش اعضا را تر می کند dr hajiheydari

38. فواید آب رقیق ساختن غذا • مهیا ساختن غذا جهت نفوذ به مجاری تنگ و باریک و رسیدن به نقاط دور بدن مثل دستها و پاها • جلوگیری از احتراق و سوختن غذا در معده بدلیل روی کردن حرارت غریزی به باطن بدن • رقیق کردن فضول برای خروج از طریق عرق و ادرار dr hajiheydari

39. آب سرد و تر است پس فعل آب تر کردن و سرد کردن است و وقتی که حرارت می بیند گرمی عارضی می پذیرد و هرگز خشکی را قبول نمی کند مگر اینکه فشرده شود dr hajiheydari

40. علامت آب خوب • اینست که باعث بروز نفخ و غرغر شکم و ثقل و بدی اشتها و منع هضم غذا نشود • و آن آبی که زودتر از حرارت و یا برودت تاثر پذیرد یعنی که لطیف است و هر چه دیرتر اثر پذیرد یعنی سنگین تر و غلیظ تر است . dr hajiheydari

41. آداب آب خوردن • آب را باید جرعه جرعه نوشید و مز مزه کرد . در اثنای طعام گرم نباید آب سرد نوشید زیرا معده را سرد می سازد و موجب ضعف هاضمه می شود فقط در صورتی می توان آب سرد نوشید که معده و جگر گرم بوده و بر تشنگی طاقت نباشد. • بعد از میوه آب سرد خوردن باعث بد هضمی می شود و با خربزه موجب بازگشت بیماری می گردد. dr hajiheydari

42. اعراض نفساني « اعراض نفساني شادي است وغم و خشم و لذت و ايمني و ترس و خجلي و انديشهاي كارهاي مهم و عملهاي باريك و هر يك را اندر تن مردم اثري ظاهر است فزون از اثر طعام و شراب و غير آن از بهر آنكه طعام و شراب و ديگر اسباب بدان زودي اثر نكند كه اعراض نفساني كند، نبيني كه اثر سخني يا چيزي خوش و يا نا خوش كه مردم بشنود يا انديشه كه بر خاطر او بگذرد چگونه زود بي هيچ مهلت بر رنگ روي او پديد آيد و حركت و آواز مردم اندر حال بگردد» اغراض الطبيه و المباحث العلاييه dr hajiheydari

43. حركت و سكون نفساني • اعراض نفساني نقش مهمي در حفظ سلامتي و درمان بيماري بر عهده دارند • زيرا به سرعت هرچه تمام قوا و افعال و جسم راتحت تاثير قرار مي دهند • در حالي كه موارد ديگر از سته ضروريه براي اثر بخشي نياز به زمان دارند. dr hajiheydari

44. دو نوع حرکت نفس حرکت شوقی انبساطی: جلب و اخذ امر مرغوب و مطلوب (قوه شهویه) حرکت انقباضی: به سبب نفرت و مخالفت (قوه غضبیه) • توان مقابله می بيند: ايستادگی • توان مقابله در خود نمی بيند: گريز • متردد بين رغبت و فرار: شخص خَجِل حرکات فکری و خيالی و احاديث نفس ( خود ناصح و منصوح) نفس لوامه - اماره بالسوء – مطمئنه - مسوله dr hajiheydari

45. حرکت روح و قوا • روح، منظور روح قلبی حيوانی که منشا ساير ارواح است. • احداث نفسانی -> حرکت روح قلبی حيوانی -> حرکت روح و قوه نفسانی dr hajiheydari

46. غضب و خشمحرکت دفعی و ناگهاني روحبه خارج. لذت و فرححرکت تدریجی روح به خارج. ترس و فزعحرکت دفعی و ناگهاني روحبه داخل. غم واندوه حرکت تدریجی روحبه داخل. خجل (فزع و فرح): حرکت روح به داخل و خارج همّ (خوف و رجا): حرکت روح به داخل و خارج dr hajiheydari

47. غضب و خشمگرم و خشک لذت و فرحگرم و تر ترس و فزعسرد و خشک غم واندوه سرد و خشک همّ (خوف و رجا): بر حسب غلبه هر کدام dr hajiheydari

48. غضب حرارت را ناگهاني به بيرون مي راند. لذتحرارت را كم كم به بيرون مي راند. ترسحرارت را ناگهاني به داخل مي راند. اندوه حرارت را كم كم به داخل مي راند. dr hajiheydari

49. افراط حرکات نفسانی: هلاکت و موت موت و هلاکت در فرح مفرط موت و هلاکت در غضب مفرط افراط سکون نفسانی: مبرد بدن، مبلد ذهن dr hajiheydari

50. گرم کننده ها: خشم – شادی – لذت – امید – اندیشه کارهای مهم • سرد کننده ها: اندوه – ترس - ... • گرمی خشم از شادی بیشتر • سردی ترس از غم بیشتر • سودمند: خشم معتدل – شادی معتدل dr hajiheydari