Íslenska tvö Kafli 6, bls. 290-299

1. Íslenska tvöKafli 6, bls. 290-299 Framhaldsskólinn á Húsavík Ísl 203 Herdís Þ. Sigurðardóttir

2. Goð og menn í Snorra-Eddu • Goðin í Snorra-Eddu eru ekki algóð og fullkomin. • Þau gera mistök, eru hégómleg, gráðug, óörugg með sig, óttast hið óþekkta, ljúga, svíkja og myrða. • Snorra-Edda segir einnig frá mönnum. • Ólíkt goðunum eru mennirnir hins vegar nálægt því að vera guðlegir. • Þeir kjósa sér aldrei auðvelt hlutskipti heldur gera til sín strangar siðferðiskröfur sem þeir hvika ekki frá þótt það kosti þá sjálfa hina mestu óhamingju. • Dæmi: Sigurður Fáfnisbani. • Sagan af Þjassa og Iðunni sýnir karlveldið í goðheimum. • Söguna segir guðinn Bragi manninum Ægi (Hlé) í veislu. • Samkvæmt henni virðist sjálfsagt að æsir ráðstafi ásynjum án samþykkis þeirra. • Sagan endar þó illa og ásum hefnist fyrir framkomu sína.

3. Skáldskaparmál • Þjassi og Iðunn • Óðinn, Loki og Hænir fara í ferðalag. • Þeir fara um fjöll og eyðimerkur og verða brátt matarlausir. • Þeir veiða sér uxa og hyggjast sjóða hann sér til matar. • Illa gengur að sjóða uxann. • Þeir sjá örn í tré fyrir ofan sig og hann segist eiga sök á málinu. • Hann býðst til að aflétta álögum sínum ef æsir gefi sér fylli sína af uxanum. • Æsir játa því. • Þeim þykir örnin hins vegar éta heldur mikið.

4. Skáldskaparmál • Þjassi og Iðunn, frh. • Loki reiðist og lemur örninn með stöng. • Örnin flýgur upp en stöngin situr föst í baki hans. • Hendur Loka eru bundnar við stöngina og hann hefst á loft. • Örninn segist sleppa Loka gegn því að Loki komi Iðunni til hans með epli sín. • Loki lofar því og er látinn laus. • Loki lokkar Iðunni svo út fyrir Ásgarð í skóg nokkurn. • Hann segist hafa fundið merkileg epli og biður hana að taka sín epli með til samanburðar. • Jötunninn Þjassi kemur þá í arnarham og flýgur burt með Iðunni.

5. Skáldskaparmál • Þjassi og Iðunn, frh. • Þegar Iðunn er horfin taka æsir að eldast. • Loki er píndur til sagna og honum skipað að bjarga málum. • Hann biður Freyju að lána sér valslíki og flýgur í því til Jötunheima. • Þjassi jötunn er úti á sjó við veiðar. • Loki bregður Iðunni í líki hnetu og flýgur með hana í klónum áleiðis til Ásgarðs. • Þjassi kemst að því að Iðunn er horfinn og veitir Loka eftirför í arnarham. • Hann dregur mjög á Loka enda er örninn öflugri fugl en valurinn. • Loki nær að láta hnetuna falla niður við borgarvegg Ásgarðs. • Æsir kveikja bál og Þjassi flýgur beint í það.

6. Skáldskaparmál • Þjassi og Iðunn, frh. • Skaði, dóttir Þjassa, verður mjög reið yfir láti föður síns. • Hún heldur til Ásgarðs til föðurhefnda. • Æsir bjóða henni sætt og segja að hún megi kjósa sér eiginmann úr þeirra hópi. • Hún fær hins vegar bara að sjá fætur ásanna og þarf að velja eftir þeim. • Skaði líst vel á fætur Njarðar en heldur að þeir tilheyri Baldri. • Skaði setur það sem skilyrði fyrir sáttagjörðinni að æsir geti fengið hana til að hlæja. • Loki bindur geitarskegg um kynfæri sín og lætur eins og trúður. • Skaði hlær og sættin er fullkomnuð. • Óðinn kastar augum Þjassa upp á himininn og gerir úr þeim tvær stjörnur.

7. Hjónaerjur í goðheimum • Aðferðin sem æsir leyfa Skaði að nota til að velja sér mann reynist ekki vel. • Fljótlega kemur í ljós að hvorugt hjónanna vill flytja til hins. • Njörður vill búa nálægt sjó en Skaði uppi á fjöllum. • Ágreiningurinn skilur hjónin að. • Eftir þetta virðist Skaði vera talin til ásynja í Snorra-Eddu. • Hún er hins vegar ekki móðir barna Njarðar. • Móðir/mæður Freys og Freyju er(u) ekki tilgreind(ar). • Í Gylfaginningu segir frá því þegar Freyr verður ástfanginn.

8. Gylfaginning • Freyr og Gerður • Gymir hét maður en kona hans Aurboða. • Hún var bergrisaættar. • Dóttir þeirra hét Gerður og var allra kvenna fegurst. • Dag einn gekk Freyr í Hliðskjálf og sá yfir alla heima. • Þegar hann leit í norðurátt sá hann Gerði og heillaðist af fegurð hennar. • Frey hefndist fyrir að stelast í hásæti Óðins því þegar hann gekk frá því var hann fullur af harmi. • Hann hætti að borða og sofa og talaði ekki við nokkurn mann. • Njörður kallaði Skírni, skósvein Freys, á sinn fund og bað hann að komast að því hvað gengi að Frey.

9. Gylfaginning • Freyr og Gerður, frh. • Freyr sagði Skírni að hann hefði séð konu svo fagra að hann myndi skjótt deyja ef hann fengi hana ekki fyrir eiginkonu. • Hann bað Skírni að fara í bónorðsför fyrir sig. • Skírnir samþykkti það gegn því að fá sverð Freys sem borgun. • Sverðið var þeim kostum búið að það vóst (barðist) sjálft. • Skírnir bað Gerðar fyrir hönd Freys og fékk hennar. • Þá kvað Freyr þessa vísu: Löng er nótt löng er önnur, hve mega eg þreyja þrjár? Oft mér mánaðar minni þótti en sjá hálf hýnótt.

10. Gylfaginning • Freyr og Gerður, frh. • Þetta er ástæðan fyrir því að Freyr var vopnlaus þegar hann barðist við jötuninn Belja og varð því að drepa hann með hjartarhorni. • Bragi segir að Freyr muni iðrast þess að hafa látið sverð sitt þegar að ragnarökum kemur.

11. Tungumál kynjanna • Sögurnar hér á undan fjalla öðrum þræði um áhuga á gagnstæðu kyni. • Þjassi – Iðunn • Freyr – Gerður • Skaði – Njörður • Í öllum sögunum skortir mikið á að konur og karlar noti tungumálið og tali saman á árangursríkan hátt.

12. Tungumál kynjanna • Á undanförnum árum hafa málvísindamenn sýnt ólíkri málnotkun kynjanna áhuga. • Kynbundin málnotkun er liður í því að viðhalda hefðbundnum hlutverkum kynjanna. • Kynin eru að ýmsu leyti ólík: • líkamshæð • vöðvastærð • líkamsfita • þroski • lífslengd • rödd og tónfall

13. Tungumál kynjanna • Málnotkun • Rannsóknir sýna að karlar og konur nota ekki tungumálið á sama hátt. • Liggur munurinn í tungumálinu sjálfu? • Endurspeglar málnotkun hefðbundin kynjahlutverk í samfélaginu? • Í sumum samfélögum nota karlar og konur ekki sömu orð um sömu hluti: • Í japönsku heitir vatn „mizu“ í munni karls en „ohiya“ í munni konu. Í munni konu er sögnin að borða „kuu“ hjá körlum en „taberu“ hjá konum. • Í mörgum tungumálum er fornafnið ég mismunandi eftir því hvort sá sem talar er karl eða kona.

14. Tungumál kynjanna • Málnotkun, frh. • Það er útbreiddur misskilningur að konur tali meira en karlar. • Rannsóknir sýna að þegar karlar og konur tala saman eru karlar líklegri til þess að grípa fram í fyrir konum en öfugt. • Þegar karlar tala saman gengur samtalið gjarnan út á samkeppni, stríðni, íþróttir og það að gera eitthvað saman. • Konur tala aftur á móti oft saman um sjálfar sig, tilfinningar, tengsl við aðra, heimili og fjölskyldu. • Konur og karlar eru ekki ávörpuð á sama hátt. • Konur eru líklegri til að vera ávarpaðar af ókunnugum með gæluorðum en karlar. • Mynstrin í samtölum kynjanna endurspegla þannig oft þau valdahlutföll sem ríkja í þjóðfélaginu.

15. Tungumál kynjanna • Tungumál og jafnrétti • Því hefur verið haldið fam að málnotkun kynjanna sé svo ólík að hægt sé að tala um ólíka málfarslega menningarheima kynjanna. • Kynin læri að nota tungumálið til ólíkra hluta, sérstaklega í samtölum, og mismunurinn leiði oft af sér misskilning. • Hvað merkir mhmm í samtölum kvenna? • En karla? • Hvernig getur það leitt til misskilnings?! • Er nauðsynlegt að jafna út kynjamun í íslensku máli?

16. Til umræðu • Rifjaðu upp bernsku þína. Var þér kennt að tala í samræmi við kynferði þitt? Hverjar voru fyrirmyndir þínar í málfarslegu tilliti? Á hvern hátt tengist það hvernig þú lærðir málið því hvernig þú notar tungumálið í dag? • Ef markvisst yrði reynt að jafna út kynjamun í íslensku, hvort ætti þá að kenna strákum kvennamál eða stelpum karlamál?