8. Kafli Flekarek og eldvirkni á Íslandi

1. 8. Kafli Flekarek og eldvirkni á Íslandi 8. Kafli Flekarek og eldvirkni á Íslandi

2. 8.1 Möttulstrókurinn undir Íslandi • Fyrir meira en 200 milljónum ára byrjaði Atlantshafið að myndast • Opnaðist frá suðri til norðurs • Fyrir um 100 milljónum ára var kominn möttulstrókur – heitur reitur á þeim stað sem Ísland er nú. Í framhaldi af því opnaðist N-Atlantshafið. • Leifar gamalla flekaskila milli Grænlands og Labradors

3. Blágrýtishraun í N-Atlantshafi Hraunlög (úr blágrýti) við N-Atlantshaf. Lögin á Grænlandi og Bretlandseyjum eru frá þeim tíma er þessi lönd lágu saman.

4. Upphleðsla Íslands

5. Myndun Íslands • Ísland byggist upp á mótum tveggja “færibanda” úr hafsbotnsskorpu. • Á mótum færibandanna bætist stöðugt við hraunlögum. • Hraunlögin verða eldri eftir því sem fjær dregur miðju landsins. • Elsta berg á Íslandi rúmlega 15 millj. ára

6. 8.2 Eldvirkni á flekaskilum • Rekbelti og gosbelti. Eldvirku svæðin á Íslandi.

7. Rek- og gosbelti á Íslandi

8. Gliðnunarbelti

11. Gliðnun og brotalínur • Stóru jarðskorpuflekarnir á Íslandi, Ameríkuflekinn og Evrasíuflekinn, gliðna sundur um tæpa 2 cm á ári. • Landsig er algengt þar sem gliðnun á sér stað. Þegar hreyfing verður á bergi er talað um misgengi.

13. Misgengi Siggengi í Ódáðahrauni.

14. Siggengi

15. Jarðskjálftar á Íslandi • Sterkustu jarðskjálftar verða á sniðgengum flekamörkum, þar sem tveir flekar nuddast saman. Á Íslandi eru tvö sniðgeng flekamörk. Á norðurlandi frá Öxarfirði vestur að Kolbeinsey, en hitt er á suðurlandsundirlendinu.

16. Eldstöðvakerfi • Eldstöðvakerfin á Íslandi raða sér í ákveðið mynstur með brotalínu, siggengjum og sigdölum eftir gosbeltinu. Oftast er mest eldvirknin nálægt miðju sprungukerfinu. Svona eldstöðvakerfi eru kölluð Megineldstöðvar. • Þróun megineldstöðva ræðst oft af aldri hennar. Stundum getur myndast eldkeilur, sem geta síðan hrunið saman og myndað öskjur.

17. Gliðnun í Kröflueldum Í Kröflueldum mældist allt að 8 m gliðnun eftir 250 ára kyrrstöðu.

18. Eldstöðvakerfi Kort af tveimur eldstöðvakerfum.

19. Eldstöðvakerfi Þrír möguleikar virðast vera fyrir hendi þegar kvika í eldstöðvakerfi berst frá kvikuuppsprettu og í átt til yfirborðs.

20. Eldstöðvakerfi frh. • Kvikan getur leitað út í sprungur, og ýmist storknað neðanjarðar eða borist upp á yfirborð í eldgosi á sprungu. • Kvikan streymir út í sprungur úr kvikuhólfinu eftir að hún hefur verið þar einhvern tíma, og efnasamsetning hennar breyst. • Kvikan safnast fyrir í kvikuhólfi í megineldstöð. Kvikuhólfið getur síðan tæmst, t.d. í stórgosi.

21. Þróun megineldstöðvar

22. Þróun eldkeilu Gjósandi eldkeila Með kvikuhólfi undir Askja Eldkeila sem Hefur sigið ofan Í tæmt kvikuhólf

23. Snæfellsjökull Snæfellsjökull. Ung megineldstöð, oft nefnd eldkeila.

24. Hekla

25. Askja í Dyngjufjöllum Askja í Dyngjufjöllum með tveimur augljósum öskjum. Öskjuvatn, sem er 11 km2, myndaðist í kjölfar mikils goss árið 1875.

26. Víti við Öskjuvatn

27. Lúdentsborgir Lúdentsborgir mynduðust við eldgos á sprungu.

28. Lúdentsborgir

29. Dyngjur • Flatir hraunskildir myndaðir úr þunnfljótandi basískri (lítið af kísil) kviku. • Finnast aðeins á heitum reitum á hafsbotnsskorpu eins og á Íslandi og Hawaií. • Stærsta dyngja jarðarinnar er eldfjallið Mauna Loa á Hawaií, rís af 5000 m dýpi af hafsbotni upp í 4000 m hæð yfir sjávarmáli • Dæmigerð dyngja er fjallið Skjaldbreiður, með kringlóttan gíg í toppinn og lítill halli í hlíðum þess. • Hraunhellar eru algengar í hraunum sem renna frá dyngjum Vefsíða með völdum myndum frá Hawaií

30. Skjaldbreiður Skjaldbreiður. Dæmigerð dyngja og sú stærsta hér á landi.

31. Móbergsstapar • Þegar dyngjugos verða undir jökli hlaðast gosefnin í geil sem gosið bræðir í jökulinn. Skoran fyllist smám saman af bólstrabergi eða gjósku. Slík fjöll nefnast móbergsfjöll. • Ef gosið hefur hlaðist upp fyrir jökulbrúnina byrjar að myndast hraun. Slík fjöll nefnast móbergsstapar.

32. Myndun móbergsstapa. • Bólstraberg myndast í vatninu í • jökulgeilinni. • B) Skriður í hlíðum bólstrabergsbingsins mynda bólstrabrotaberg. • C) Glerkennd gjóska myndast í þeytigosi í grunnu vatni. • D) Hraun rennur út yfir skálaga bólstrabergslög og myndar hraunhettu.

33. Herðubreið Herðubreið er móbergsstapi.

34. Belgjarfjall í Mývatnssveit Belgjarfjall hefur myndast við gos undir jökli en gosinu hefur lokið áður en það náði upp úr jöklinum þannig að hraun gæti farið að renna.

35. Jörundur á Mývatnsöræfum Móbergshryggur