Polityka gospodarcza

1. Polityka gospodarcza Wykład 13: Sytuacja gospodarcza i polityka ekonomiczna w latach 1999-2008

2. Sytuacja gospodarcza i polityka makroekonomiczna w latach 1999-2008 • Narastanie nierównowagi w latach 1998-1999 (rosnący deficyt płatniczy, wysoka inflacja, deficyt finansów publicznych, nadmierna aprecjacja kursu); • Pojawienie się ryzyka kryzysu walutowego i finansowego w 2000 roku; • Zaostrzenie polityki pieniężnej w latach 2000-2001 i radykalne „schłodzenie” gospodarki; • Przywrócenie równowagi w 2002 r i powrót na ścieżkę zrównoważonego wzrostu w latach 2003-2004; • Okres szybkiego wzrostu po wejściu do UE; • Słabości polityki gospodarczej: nieoptymalny policy-mix, brak reformy finansów publicznych, wolne tempo reform strukturalnych.

3. Popyt krajowy i PKB, 1995-20079, zmiany roczne w %

4. Nadwyżka tempa wzrostu popytu krajowego nad tempem wzrostu PKB1995-2007 (w % PKB)

5. Saldo bilansu obrotów bieżących, 1995-2008 (% PKB)

6. Sytuacja w bilansie płatniczym • Napływ kapitału (ZIB, prywatyzacja); • Rosnące ujemne saldo handlowe; • Rola kapitału portfelowego (instrumenty dłużne, akcje); • Reakcja kursu walutowego (deprecjacja);

7. Zmiany eksportu i importu w latach 1993-2006, (%, ceny stałe)

8. Napływ kapitału zagranicznego do Polski, 1997-2007, (dane kwartalne, mln USD, netto)

9. Saldo obrotów bieżących i napływ FDI, 1997-2007 (mln USD)

10. Mechanizm kryzysu walutowego • Napływ kapitału zagranicznego w postaci ZIB i inwestycji portfelowych powoduje umacnianie kursu waluty krajowej i/lub wzrost inflacji (aprecjacja realna); • Spada konkurencyjność eksportu, rośnie import i rośnie deficyt obrotów bieżących; • Zwiększają się czynniki ryzyka inwestycyjnego (sektor eksportowy się kurczy, napływ kapitału może się zatrzymać, kurs walutowy się umacnia, co zwiększa prawdopodobieństwo osłabienia); • Gdy deficyt bieżący przekroczy „poziom alarmowy” (ok. 5-8% PKB), najbardziej ostrożni inwestorzy wycofują się z rynku; to wpływa na spadek kursu i uprawdopodobnia przewidywane dalsze osłabienie; • Wycofują się kolejni inwestorzy, spadają ceny SPW, rosną rentowności i długoterminowe stopy procentowe, kurs waluty krajowej obniża się jeszcze bardziej;

11. Mechanizm kryzysu walutowego (cd) • Pojawia się panika, wycofują się pozostali inwestorzy (herd behavior), następuje masowa wyprzedaż walorów krajowych, kurs waluty krajowej gwałtownie spada; • Bank centralny interweniuje w obronie kursu, sprzedając waluty obce z rezerw i podnosząc stopy procentowe; • Jeśli rynek oceni, że interwencja BC będzie nieskuteczna (niska wiarygodność BC, niski poziom rezerw, zbyt duża nierównowaga), następuje atak spekulacyjny na walutą krajową; • Mechanizm ataku: „spekulanci” zaciągają pożyczki w walucie krajowej i wykupują waluty obce; BC usiłuje temu zapobiec interweniując na rynku walutowym i podnosząc drastycznie stopy procentowe do 400-600% (Szwecja 1994), a nawet do 4000% (Turcja 2001); • Jednak żaden BC nie wygra z rynkiem – po wyprzedaniu 1/3 – 2/3 rezerw walutowych, BC poddaje się i kurs waluty krajowej ulega załamaniu. • Głęboka deprecjacja powoduje niewypłacalność kredytobiorców i wywołuje kryzys w sektorze bankowym; • Rozwija się kryzys finansowy, spada produkcja, gospodarka wchodzi w recesję na okres 2-3 lat.

12. Przykłady kryzysów walutowych • Wlk. Brytania 1992 („atak Sorosa” - dewaluacja 20%); • Szwecja 1994 (dewaluacja 20%); • Meksyk 1994 („tequila crisis” - dewaluacja 75%); • Węgry 1995 (dewaluacja 25%); • Czechy 1997 (dewaluacja 20%); • Kryzysy azjatyckie 1997 (Korea Płd, Indonezja, Filipiny, Tajlandia – dewaluacja 30-80%); • Rosja 1998 (dewaluacja 400%); • Brazylia 1999 (dewaluacja 25%); • Argentyna 2001 (dewaluacja ok. 100%); • Turcja 2001 (dewaluacja 40%);

13. Główne przyczyny kryzysów walutowych • Zły stan finansów publicznych (duży deficyt i dług) i nadmierny popyt sektora rządowego; • Nadmierna ekspansja kredytu krajowego, brak nadzoru nad sektorem bankowym i nadmierny popyt sektora prywatnego (np. nieruchomości); • Sztywny i „nadwartościowy” kurs walutowy i nadmierny popyt na import; • Efekt „zarażenia” (contagion effect); • Kryzysy I generacji (lata 1980-te) i II generacji (lata 1990-te).

14. Jak zapobiec kryzysowi walutowemu?Przypadek Polski w 2000 roku Poprzez ograniczenie wydatków finalnych i dostosowanie ich do możliwości finansowania Podstawowa tożsamość makroekonomiczna: S + CA = I + D czyli Oszczędności krajowe + deficyt bieżący = = Inwestycje + deficyt budżetowy Dane dla Polski 2000r: 19% + 8% = 24% + 3%

15. Opcje polityki dla Polski w 2000 r. • Wzrost oszczędności krajowych S w krótkim okresie jest niemożliwy; • Ograniczenie inwestycji I poprzez wzrost stóp procentowych (skutki: spadek produkcji i zatrudnienia, recesja); • Ograniczenie deficytu budżetowego D - decyzja polityczna (skutki: ograniczenie popytu bez spadku produkcji i zatrudnienia); • Dodatkowo, bardzo niekorzystna sytuacja w otoczeniu zewnętrznym: załamanie rynku ICT i kryzys na giełdach światowych (NASDAQ) w IV/00 wyhamował wzrost gospodarczy w USA i w Europie, jednocześnie zaczęły drożeć paliwa i surowce, co przyspieszyło inflację w Polsce.

16. Deficyt sektora finansów publicznych w latach, 1999-2009, (% PKB)

17. Stopa podstawowa (referencyjna) NBP, 1998-2009 (%)

18. Reakcja polityki makroekonomicznej • Polityka fiskalna nie reagowała (deficyt nie zmniejszał się); • W obliczu bezczynności polityki fiskalnej, RPP podniosła stopy procentowe (IX/99, XI/99, II/00, VIII/00) łącznie z 13% do 19%; • W efekcie obniżyła się dynamika inwestycji, spadła dynamika PKB i spożycia; • Nieoptymalny policy-mix: luźna polityka fiskalna i bardzo restrykcyjna polityka pieniężna.

19. Tempo wzrostu inwestycji w Polsce, 1990-2009, (% r/r.)

20. Stopa referencyjna NBP, nominalna i realna, 1995-2005 (%)

21. Skutki polityki „schładzania” • Odsunięto ryzyko kryzysu walutowego; • Nieoptymalny policy-mix spowodował duże koszty makroekonomiczne stabilizacji: tempo wzrostu PKB spadło do < 1%, popyt krajowy zaczął spadać, bezrobocie zaczęło szybko rosnąć; • Dostosowanie przedsiębiorstw: redukcja zatrudnienia, obniżka kosztów i wzrost eksportu.

22. Zmiany eksportu w cenach stałych, 1995-2006 (% p.a.)

23. Powrót na ścieżkę wzrostu w latach 2003-2006 i perspektywy na lata 2007-2009 • Głębokie poluzowanie polityki pieniężnej: od III/01 do VI/03 nominalna stopa interwencyjna NBP spadła z 19% do 5,25%, a realna stopa do < 5%; • Stopniowe zmniejszenie deficytu fiskalnego; • Poprawa policy-mix; • Efekt akcesji do UE: antycypacja akcesji powodowała napływ funduszy strukturalnych, inwestycji zagranicznych i wzrost zakupów w przewidywaniu wzrostu cen (VAT, akcyza), nastąpiła poprawa nastrojów i spadek niepewności; • Po akcesji w V/2004 wzrósł eksport w wyniku zniesienia barier (głównie rolno-spożywczy); • Jednak przyspieszenie wzrostu nie przełożyło się początkowo na spadek bezrobocia, dopiero po 2005 roku bezrobocie wyraźnie spada; • Szybki wzrost w latach 2005-2007 nie został wykorzystany dla reform (finanse publiczne, system opieki zdrowotnej), nie stworzono też perspektywy wejścia do strefy euro; rodzi to niepewność co do przyszłości i może spowodować wyhamowanie wzrostu już w 2008 roku.