1 / 21

Íslenskar bókmenntir 1550-1900 Bókmenntir 1550-1750, bls. 47-53

Íslenskar bókmenntir 1550-1900 Bókmenntir 1550-1750, bls. 47-53. Framhaldsskólinn á Húsavík Ísl 403 Herdís Þ. Sigurðardóttir. Galdrar. Á 17. öld var mikið um ofsóknir á hendur mönnum vegna galdra , jafnt á Íslandi sem annars staðar í Evrópu.

helen
Download Presentation

Íslenskar bókmenntir 1550-1900 Bókmenntir 1550-1750, bls. 47-53

An Image/Link below is provided (as is) to download presentation Download Policy: Content on the Website is provided to you AS IS for your information and personal use and may not be sold / licensed / shared on other websites without getting consent from its author. Content is provided to you AS IS for your information and personal use only. Download presentation by click this link. While downloading, if for some reason you are not able to download a presentation, the publisher may have deleted the file from their server. During download, if you can't get a presentation, the file might be deleted by the publisher.

E N D

Presentation Transcript


  1. Íslenskar bókmenntir 1550-1900Bókmenntir 1550-1750, bls. 47-53 Framhaldsskólinn á Húsavík Ísl 403 Herdís Þ. Sigurðardóttir

  2. Galdrar • Á 17. öld var mikið um ofsóknir á hendur mönnum vegna galdra, jafnt á Íslandi sem annars staðar í Evrópu. • Erlendis beindust ofsóknirnar einkum að konum en hér á landi var þessu öfugt farið. • Tala þeirra sem brenndir voru hér á landi vegna galdra er á reiki. • Þó er talið að 20-24 karlmenn hafi verið teknir af lífi hér á landi vegna galdra auk einnar konu. • Sá fyrsti var tekinn af lífi 1625 en hin á árunum 1654-85.

  3. Á snærum djöfulsins? • Með siðaskiptunum jókst áherslan á helvíti. • Því var trúað að menn gætu haft samskipti við djöfulinn og stundað galdra með hans fulltingi (svartagaldur). • Líklega hefur galdur alltaf verið stundaður að einhverju marki, oftast til varnar (hvítagaldur). • Á 17. öld var galdur hins vegar tengdur fjandanum. • Með því að brenna galdramenn var reynt að draga úr þeim refsingum sem þeir áttu í vændum eftir dauðann.

  4. Viðbrögð? • Misjafnt var hvernig kirkjunnar menn tóku á galdramálum. • Séra Páll Björnsson prestur í Selárdal var einn þeirra sem gengu hvað harðast fram í galdramálum á Vestfjörðum. • Hann var einn lærðasti guðfræðingur síns tíma. • Hann gaf út fræðirit um galdra undir nafninu Kennimark Kölska. • Auk þess var hann vel að sér í náttúrufræði og tungumálum. T.d. reiknaði hann út hnattstöðu Bjargtanga og skrifaði um náttúru Íslands í ensk rit.

  5. Viðbrögð? • Brynjólfur Sveinsson biskup í Skálholti var hins vegar á móti ofsóknum á hendur galdramönnum. • Hann gerði lítið úr þeim galdramálum sem upp komu í biskupsdæmi hans. • Hann virðist ekki hafa verið eins sannfærður og ýmsir aðrir um mátt djöfulsins; hafði meiri trú á að kristilegt líferni væri besta svarið gegn áhrifum djöfulsins.

  6. Spretta einhverjar bókmenntir af þessu? • Árið 1655 veiktist séra Jón Magnússon (1610-1696) prestur að Eyri við Skutilsfjörð (þar sem nú er Ísafjarðarkaupstaður). • Sjúkdómur hans lýsti sér í miklum kvölum á sál og líkama. • Heimilisfólkið varð einnig fyrir svipuðum hremmingum. • Jón taldi að um galdur væri að ræða og kenndi feðgum á bæ í nágrenninu um að ásækja sig með galdri.

  7. Spretta einhverjar bókmenntir af þessu?, frh. • Feðgarnir gátu ekki varið sig; játuðu reyndar ýmsa smágaldra, og svo fór að þeir voru brenndir 1656. • Jóni batnaði þó ekki alveg við þetta og taldi að að dóttirin á bænum héldi ofsóknum á hendur sér áfram. • Hún kærði Jón fyrir ofsóknir og illmæli. • Árin 1658-59 skrifaði Jón frásögn af þeim „hræðilegu plágum og píslum“ sem yfir hann höfðu gengið. • Ritið er af hálfu Jóns varnarskjal í málinu gegn dótturinni og ákæra á hendur henni. • Þar réttlætir hann eigin verk og skammar yfirvaldið fyrir dugleysi í þessum málum.

  8. Spretta einhverjar bókmenntir af þessu?, frh. • Jón er stílfimur og frásögn hans kyngimögnuð. • Hann lýsir þjáningum sínum nákvæmlega og dregur ekkert undan. • Píslarsaga Jóns Magnússonar var skrifuð á 17. öld en ekki gefin út fyrr en á þeirri 20. • Skáldsagan Dauðamenn eftir Njörð P. Njarðvík fjallar um feðgana sem voru brenndir.

  9. Jón lærði • Jón Guðmundsson (1574-1658) er einn fárra manna sem hlotið hefur viðurnefnið „lærði“. • Hann ólst upp norður á Ströndum, var mjög fróður en að öllu leyti sjálfmenntaður. • Hann ólst upp á þeim tíma þar sem hvítagaldur þótti ekki alslæmur. • Sjálfur taldi Jón að hvítagaldur væri fullkomlega réttlætanlegur en svartagaldur taldi hann óhæfan.

  10. Jón lærði, frh. • Jón velti m.a. fyrir sér eðli landsins og gruflaði í læknisfræði sem ásamt meðferð lyfja nálgaðist það að teljast hvítagaldur. • Auk þess var Jón góður smiður, málari, skrifari og oft var hann fenginn tila ð koma fyrir draugum. • Jón orti kvæðið Fjandafælu um reimleika á Snæfjallaströnd við norðanvert Ísafjarðardjúp en hann er talinn hafa losað byggðina við reimleika.

  11. Jón lærði, frh. • Á árunum 1615-16 stunduðu Spánverjar hvalveiðar fyrir vestan land. • Í apríl 1615 var samþykkt á alþingi að allir Spánverjar og aðrir útlendingar sem færu meðn ránum um landið væru réttdræpir. • Sumarið 1615 brotnaði spánskt skip vestur á fjörðum og komust skipverjar í land. • Sýslumaður Vestfirðinga, Ari Magnússon í Ögri, lét fara á eftir þeim og fór svo að allir Spánverjarnir voru drepnir.

  12. Jón lærði, frh. • Jón lærði taldi þetta mikið níðingsverk. • Hann hafði kynnst Spánverjunum og hjálpað þeim og samdi rit þar sem samúðin lá hjá Spánverjunum. • Eftir þetta var Jóni ólíft á Vestfjörðum. • Það sem eftir lifði ævi hans hraktist hann ásamt konu sinni um landið með viðkomu í Kaupmannahöfn.

  13. Jón lærði, frh. • Jón var ákaflega fróðleiksþyrstur maður. • Hann viðaði að sér öllum fróðleik sem hann komst yfir, jafnt í fornum íslenskum fræðum sem náttúrufræði. • Hann skrifaði um ættfræði, útilegumenn og álfa, um Spánverjavígin, orti ævidrápu og ákvæðavísur, samdi orða- og skáldskaparskýringar og skrifaði fyrsta ritið á íslensku um náttúru landsins: • Um Íslands aðskiljanlegar náttúrur.

  14. Heimsádeilur – heimsósómar • Á 17. öldinni voru heimsádeilur, eða heimsósómar, mjög vinsæll kveðskapur. • Eins og nafnið bendir til er þar deilt á ástandið í heiminum og bent á ósómann sem ríkir. • Heimurinn var ekki eins og hann átti að vera.

  15. Hver var fyrstur? • Fyrsta heimsádeilan sem vitað er um hérlendis er Heimsósómi eftir Skáld-Svein. • Guðbrandur biskup Þorláksson birti hana í Vísnabók sinni. • Ekkert er vitað um höfundinn Skáld-Svein en kvæðið er frá seinni hluta 15. aldar. • Þar er deilt harkalega á spillingu höfðingja og ranglæti. • Sjá erindi á bls. 50.

  16. Á hvað var deilt? • Í heimsádeilum er gerðar strangar siðakröfur og er gagnrýninni mjög gjarnan beint að: • ágirnd • mútum • leti • óhófi • Stundum er allt samfélagið tekið fyrir og það borið saman við fyrri tíma. • Stundum er einn löstur tekinn fyrir. • Stundum beinist ádeilan að stéttum: Allir valdsmenn sakaðir um græðgi og eiginhagsmunapot eða þá almúgi um leti.

  17. En var ekki allt betra í gamla daga? • Þegar samtíminn var borinn saman við fyrri tíma var niðurstaðan yfirleitt sú að flestu hefði hrakað. • Í Aldarhætti bar Hallgrímur Pétursson samtíð sína saman við þann tíma „þá allt stóð í blóma“ og Ísland átti „völ manna“. • Aldarháttur er eitt merkasta ádeilukvæði lærdómsaldar enda er það langþekktast þeirra. • Í kvæðinu er þjóðleg heimsádeila; ekki kristileg. • Bragarháttur kvæðisins er hexametur (hetjuljóð): • Hver braglína er sex bragliðir. • Þessi bragarháttur er á Hómerskviðu. • Sjá ádeilu á ungdóm landsins á bls. 51.

  18. Hvað með aðrar breytingar? • Önnur athyglisverð heimsádeila þar sem tvennir tímar eru bornir saman er Aldasöngur eftir Bjarna Borgfirðingaskáld (um 1560-1640). • Þar er tíminn eftir siðaskipti borinn saman við kaþólskan tíma og er niðurstaðan sú að öllu hafi heldur hrakað. • Þessi niðurstaða er með ólíkindum af því að kvæðið er ort á tímum lúthersk rétttrúnaðar.

  19. Hvað með aðrar breytingar?, frh. • Aldarsöngur er þannig byggður: • Fyrst lýsir skáldið yfir trú á Jesúm. • Svo lýsir skáldið bágu ástandi samtímans. • Að því loknu er því lýst yfir að þessu hafi verið öðruvísi farið á kaþólskum tíma (sjá bls. 52). • Að lokum er aftur horfið til samtímans og lýsing á slæmu ástandi hefst (sjá bls. 52)

  20. Voru menn nokkuð gráðugir í gamla daga? • Tveimur orðum bregður fyrir aftur og aftur í ádeilum: • ágirnd • mútur • Sjá erindi úr Heimsósóma, Ágirnd og aurasafni og Passíusálmum á bls. 53.

  21. En var fólk ekki duglegt að vinna’ • Stundum var í heimsádeilum ort um almúgann (vinnuhjú, kotunga og húsgang) sem engu nennti, var heimtufrekur, latur, fullur af hégóma, hortugur og óforsjáll. • Sjá bls. 53. • Svo vill til að þessi tegund ádeilu var mest áberandi hjá „ausfirsku skáldunum“ svokölluðu sem flest voru afkomendur sr. Einars Sigurðssonar í Heydölum. • Nánar fjallað um austfirsku skáldin í næsta tíma!

More Related