SPOŁECZNY KONTEKST STAROŚCI I UMIERANIA

1. SPOŁECZNY KONTEKST STAROŚCI I UMIERANIA

2. CO TO JEST STAROŚĆ?! PROBLEM DEFINICJI STAROŚCI

3. OSOBNICZA STAROŚĆ • Stopień zaawansowania osobniczej starości można oceniać według: • samopoczucia, • wyglądu zewnętrznego, • tzw. wieku biologicznego, • wieku sprawnościowego, • wieku kalendarzowego. • Biologiczne zmiany starcze mają charakter inwolucyjny. • Wydaje się, że pozostałe elementy procesu starzenia się podlegają już kontroli na poziomie społecznym (kultury).

4. TROCHĘ DEMOGRAFII • Problem przejścia demograficznego • Przejścia demograficzne to nic innego jak skokowe zmiany wskaźników demograficznych • Przejście demograficzne dotyczy przede wszystkim umieralności i rozrodczości • Prekursorem teorii przejścia demograficznego jest W. Thompson (1929), który zaproponował następującą typologię reprodukcji ludności: • Wysoki stopień urodzeń i zgonów (niski przyrost naturalny) • Spadająca stopa zgonów i rosnąca liczba urodzeń • Spadająca stopa zgonów i spadająca liczba urodzeń

5. PRZEJŚCIE DEMOGRAFICZNE • Ostateczna teoria przejścia demograficznego wyłoniła się w latach 1936-1946 • Zgodnie z podstawowymi postulatami tej teorii: • Przejście zostaje wywołane przez fundamentalną zmianę społeczną (industrializacja i urbanizacja) • Proces ten jest uniwersalny – każda populacja podążą tą samą ścieżką rozwoju demograficznego • Niezależnie od stanu wyjściowego wszystkie populacje zmierzają do tego samego etapu końcowego • Nośnikiem zmiany społecznej jest dyfuzja kulturowa • Istotny jest brak synchronizacji spadku umieralności i rozrodczości

6. MODEL • Wyróżnić można trzy fazy podstawowe przejścia demograficznego: • Pierwsza faza to naturalny system demograficzny. Przeciętna przewidywana długość życia jest bardzo niska – wynosi niespełna 45 lat. Rodzi się bardzo dużo dzieci, ale notowana wśród nich jest wysoka umieralność – zatem przyrost naturalny jest niski. Reprodukcja ludności jest wysoce niestabilna, okresowe katastrofy stanowią istotne zagrożenie dla populacji • Druga faza to przejście demograficzne. W pierwszej kolejności szybko wydłuża się przeciętna długość życia, obniża się zatem umieralność. Jednocześnie rodność pozostaje na niezmienionym poziomie (eksplozja ludnościowa). Dopiero w dalszej kolejności zaczyna spadać rodność, zastępowalność pokoleń zmierza do prostej (implozja ludnościowa). • Trzecia faza do względnie stabilna równowaga. Niska stopa umieralności i rodności.

7. W PRAKTYCE • Przejście demograficzne w tej postaci miało miejsce najwcześniej w II połowie XVIII wieku we Francji, na początku XIX wieku w Anglii. • W III dekadzie XX wieku proces zakończył się w krajach wysokorozwiniętych. • W VI dekadzie XX wieku proces zakończył się w krajach Europy Środkowej i Wschodniej, w Chinach w IX dekadzie XX wieku. • W krajach rozwijających się zakończy się w III dekadzie XXI wieku.

8. DRUGIE PRZEJŚCIE DEMOGRAFICZNE • Model drugiego przejścia demograficznego, zaproponowany przez R. Lesthaeghe i D. van de Kaa (1986), zrywa z ciągłością przemian i stabilizacją modelu wcześniejszego. • Następuje jakościowa zmiana polegająca na diametralnym przewartościowaniu rodziny. Rodzice zamiast inwestować w przyszłość swoich dzieci, skoncentrowali się na samorealizacji. Zmiana rodziny z typu „mieszczańskiego” na „zindywidualizowany”. • Główne czynniki: opóźnienie wieku zawierania małżeństwa, zwiększenie zjawiska trwałego celibatu, rozwody, zmniejszenie średniej liczebności dzieci w rodzinie, wzrost dobrowolnej bezdzietności, opóźnienie wieku prokreacji.

9. W PRAKTYCE • Drugie przejście demograficzne sugeruje, co zdaje się także potwierdzać rzeczywistość, że zmiany społeczne nie prowadzą do stabilizacji stanu ludności. • Nie występuje zjawisko zastępowalności pokoleń (nawet tej prostej), ludność w swej masie starzej się sukcesywnie, rodzi się coraz mniej dzieci, a struktura demograficzna ulega zachwianiu.

10. POLSKA 2030 • Wnioski płynące z analizy modelu drugiego przejścia demograficznego są jednoznaczne: • Następuje istotna zmiana przewartościowania rodziny • W obszarze zainteresowań znajdują się osoby starsze: • Pod względem biologicznym (medycyna wciąż jeszcze nie znalazła rozwiązań na wszystkie „mankamenty” ludzkiego organizmu) • Pod względem psychologicznym • Pod względem społecznym

11. POLSKA 2030 • Wzrastająca liczba osób starszych rodzi obawy o przyszły poziom wydatków na opiekę medyczną i usługi opiekuńcze • Trzy hipotezy dotyczące dalszego trwania życia w zdrowiu: • Postęp medycyny dotyczy głównie chorób śmiertelnych, co powoduje wydłużenie życia, którego jednak dalsze trwanie przebiega w gorszym zdrowiu (np. niepełnosprawność) – hipoteza ekspansji zachorowalności. • Postęp medycyny wydłuża wiek życia, jednocześnie łagodząc skutki starzenia, się więc nie nastąpi żadne jakościowe pogorszenie się jakości życia – hipoteza równowagi dynamicznej. • M.in. zmiany kulturowe sprawią, że wydłużające się życie będzie jakościowo lepsze – hipoteza kompresji zachorowalności.

12. LUDZIE CZASU WOLNEGO • We współczesnym starzejącym się społeczeństwie pojawia się nowa kategoria społeczna - „ludzie czasu wolnego”, która wymaga zabezpieczenia potrzeb: • ekonomicznych, • zdrowotnych, • psychicznych, • społecznych. • Pojawiają się głosy, aby na całość życia ludzkiego (wszystkie jego fazy) patrzeć z perspektywy okresu starzenia się (m.in. S. Kowalik).

13. PROBLEM OPIEKI • Dotychczasowy model opieki rodzinnej nad osobami starszymi musi ulec zmianie. • Maleć będzie rola rodziny w sprawowaniu opieki nad osobami starszymi. • Rosnąc będzie sukcesywnie liczba podmiotów pozarodzinnych. • Rosnąć będzie rynek usług opiekuńczych. • Wzmocni się zatem pozycja państwa, organizacji pozarządowych i podmiotów gospodarczych w systemie opieki nad osobami starszymi.

14. RYNEK • Raport „Polska 2030” sugeruje, że obecnie osoby powyżej 65 roku życia stanowią zalediwie 10% „klientów” systemu świadczenia usług opiekuńczych. Dominują wciąż dzieci do 14 roku życia. • W Polsce samodzielnie opiekę zapewnia 3/5 gospodarstw zajmujących się dziećmi i 4/5 gospodarstw zajmujących się osobami starszymi (dane GUS za 2005 rok). • Wśród gospodarstw domowych korzystających z dodatkowych usług opiekuńczych dominują rodziny niepełne, nuklearne, gdzie członkowie są aktywni zawodowo – to znaczy, że popyt będzie rosnąć. • Opiekę w gospodarstwie domowym świadczą przede wszystkim kobiety.