IVF’DE ANDROLOJİ LABORATUVARININ YÖNETİMİ

1. IVF’DE ANDROLOJİ LABORATUVARININ YÖNETİMİ Yrd. Doç. Dr. ELVAN KOYUN (OK) Dokuz Eylül Ü. Tıp Fak. Üremeye Yardımcı Tedavi Merkezi

2. Laboratuvarların kalite kontrolünde basamaklar • Laboratuvar içi kontrol • Laboratuvarlar arası kontrol • Ülke düzeyinde kalite kontrol • Uluslararası denetim İnternal kalite kontrol Eksternal kalite kontrol

3. Zeginiadou T, Vakalopoulos I, Radopoulos D, SofikitisN. Quality control of semen analysis. Arch Helen Med 2011 28(2): 208-218. • Semen analizi Başlangıçta iki semen analizi • Kalite kontrol prosedürleri İç kontrol *İç kalite kontrolde laboratuvar görevlisi, semen analizindeki üç önemli parametrede (konsantrasyon, motilite ve morfoloji) öncelikle kendini test etmelidir. *Değişik zamanlarda değişik elemanlarla aynı sonuç alınmalıdır. Dış kontrol • Aynı semen örneği farklı laboratuvarlarda test edilip sonuçlar karşılaştırılmalıdır. E.Koyun (OK)

4. Laboratuvar testlerinin güvenilirliğindeki en büyük özellik, ilgili laboratuvarın bir kalite kontrol programına üye olmasıdır. E.Koyun (OK)

5. Analiz metodunun doğruluğu Ölçülen değerin gerçek değere yakınlığı ile ifade edilir. Gerçek değerle ölçülen değer arasındaki fark, hata (bias) olarak tanımlanır. Günlük uygulamada bir metodun doğruluğunun değerlendirilmesi eksternal kalite kontrol uygulamaları ile yapılır. Doç. Dr. Mustafa Altınışık, 2009 slayt notları E.Koyun (OK)

6. Laboratuvar hizmetlerinde akreditasyon ve sertifikasyon • Akreditasyon:Yetkili bir kurumca bir kuruluş veya kişinin spesifik uygulamaları yapabilme konusunda yetkin olduğunun tanınmasına yönelik prosedürlerdir. • Sertifikasyon:Bir ürünün, hizmetin veya sürecin yetkili kuruluşlar tarafından belirlenen niteliklerde, kurallarda veya usullerde üretildiğinin, sunulduğunun veya yürütüldüğünün yine yetki verilmiş kuruluşlarca incelenerek belgelendirilmesidir. http://www.sdplatform.com/Baslik.aspx?BID=213 E.Koyun (OK)

7. Semen analizi en çok hata yapılan ve kalite kontrola en çok gereksinimi olan konulardan biridir. • Meta analizler • Randomize kontrollü çalışmalar • Kılavuzlar ve protokoller Doç. Dr. Mehmet Cıncık slayt notları E.Koyun (OK)

8. Ulusal ve uluslar arası standartlar • ISO (International Organization for Standardization) • EN (European standard) kalite sistem standartları ISO 15189 ISO /IEC kılavuz 25 EN 45001 • IEC (International Electrotechnical Commission)

9. Royal Collage of Obstetricians and Gynaecologists (RCOG) • American Society of Reproductive Medicine (ASRM) • European Society of Human Reproduction and Embryology (ESHRE) E.Koyun (OK)

10. ESHRE 1. Personel ve yönetimi 2. İzlenen politikalar ve prosedürler 3. Laboratuvar güvenliği 4. Doğru örnek alımı ve hasta bilgilerinin etiketlenmesi 5. Kültür medya hazırlığı ve kalite kontrol testleri 6. Spermlerin manipülasyonu ve hazırlığı Magli MC, Van Den Abbeel E, Lundin K, Royere D, Van der Elst J, Gianaroli L. ESHRE Pages: Revised guidlines for good practice in IVF laboratories. Human Reproduction 2008 23: 1253-1262.

11. 1. Personel ve yönetimi Deneyim Yeterli sayıda olmalı Yeni göreve başlayan personel eğitimi Tüm personele sürekli eğitim Her personelin görev ve sorumluluğunun yazılı bildirimi E.Koyun (OK)

12. 2. İzlenen politikalar ve prosedürler Hasta onam formları Laboratuvar sonuçlarının yazılı dökümü Kullanılan tüm reaktifler, kalibrasyon ve kalite kontrol materyallerinin kaydı Her prosedürün yazılı, imzalı ve tarihli protokolü Lab. sonuçlarının yazılı aktarımı ve ekipman sürekliliğinin sağlanması E.Koyun (OK)

13. E.Koyun (OK)

14. Tüm prosedürleri topluca içeren manüelin varlığı Hasta kayıtlarını içeren protokol defteri DOKUZ EYLÜL ÜNİVERSİTESİ TIP FAKÜLTESİ KADIN HASTALIKLARI ve DOĞUM ANABİLİM DALI ÜREMEYE YARDIMCI TEDAVİ MERKEZİ LABORATUVAR EL KİTABI 2010 Hazırlayanlar Dr. Elvan Koyun(Ok), MD, PhD Bio. Seda Doğan, Msc Bio. Müge Kovalı, Msc E.Koyun (OK)

15. Lab. Düzeni Aseptik koşullar Dolaşan havanın filtrasyonu Enfeksiyöz ajanlar (Hastaların enfeksiyöz ajanlara karşı taranması) Personelin aşılanması (HBV) Koruyucu önlemler Uygun giysi ve eldiven kullanımı Düzenli el yıkama Steril tek kullanımlık malzeme kullanımı Atıkların uygun şekilde atılımı ve yüzey temizliği http://blogs.nature.com/from_the_lab_bench/2011/05/01/a-call-to-arms-lab-safety 3. Laboratuar güvenliği E.Koyun (OK)

16. Genel Laboratuar İlkeleri ve Laboratuar Güvenliği İLE İLGİLİ UYARI YAZILARI Laboratuara yiyecekle, içecekle girilmesi ve merkezde sigara içilmesi yasaktır. Laboratuarda Uyulması Gereken Temizlik Kuralları Laboratuara girerken mutlaka özel kıyafetler giyilmelidir. Bone ve maske takılmalıdır.Ayrıca özel terlik giyilmelidir. Laboratuara her girişte mutlaka eller antiseptik sıvı ile yıkanmalıdır. Laboratuar içinde de farklı işlemlere geçilirken sık sık eller yıkanmalıdır. Laboratuara mümkün olduğunca sadece işlemler için girilmeli ve ilgili laboratuar elemanları dışında girişler kısıtlanmalıdır. Laboratuar kapısı kapalı tutulmalıdır. Laboratuarda kullanılan dispozıbl malzemeler laminar flow içinde açılmalı ve mümkün olduğunca bu malzemelerin tek tek paketlenmiş olanları tercih edilmelidir. Laboratuar ortamında çalışanlar gün içinde parfüm ve deodorant kullanmamalıdır. Her işlemden sonra laminar flow distile su ile silinmeli. Gün sonunda yüzeyler %70’ lik alkolle silinmelidir. Kontaminasyon varlığında tüm işlemler tamamlandığında çevre %5’ lik 7X’li suyla temizlenerek durulanmalıdır. E.Koyun (OK)

17. ANDROLOJİ/EMBRİYOLOJİ LABORATUVARI YÜZEY TEMİZLİK VE STERİLİZASYON PROSEDÜRÜ • *Her gün; Laboratuvarda bütün işlemler bittikten sonra, bütün el değen yüzeyler %70’lik etil alkol solüsyonu ile silinir. E.Koyun (OK)

18. *Her hafta; Laboratuar zemini “7X” deterjanı ile silinir. Distile su Kullanılan tüm tüp sporları, pensetler, puarlar haftada bir sterilizasyona gönderilir. Doç. Dr. Mehmet Cıncık slayt notları E.Koyun (OK)

19. *Her ay; *Medyumlar *Sarf malzemeler *Steril kabin yüzeylerinden sürüntü ve kültür *Hava kültürü **Bütün inkübatörlerin rafları sterilizasyona gönderilir. Doç. Dr. Mehmet Cıncık slayt notları E.Koyun (OK)

20. 4. Doğru örnek alımı ve hasta bilgilerinin etiketlenmesi • Çift kontrol • İnkübatörlerde hasta bilgilerinin etiketlenmesi E.Koyun (OK)

21. 5. Kültür medya hazırlığı ve kalite kontrol testleri • Tek kullanımlık malzemeler ve reaktifler • Kültür medyumlarında kalite kontrol testleri • Reaktif, medyum ve tek kullanımlık malzemelerin parti numaraları ve tarihlerinin kayıtları • Laboratuvara ilk kez alınacak malzeme mutlaka test edilmelidir. E.Koyun (OK)

22. 6. Spermlerin manipülasyonu ve hazırlığı • Steril kültür kabin • 37 C de önceden ısıtılmış ısıtıcı bloklar • Aseptik teknik • Pipet, tüp vs. malzemelerin tek kullanımlık olması • Aynı çalışma alanında birden fazla hastanın örneklerinin olmaması • Hasta bilgilerinin tüp, petri vs üzerine kalıcı etiketlenmesi E.Koyun (OK)

23. Semen örneğinin uygun şekilde alınması CPS, örneğin toplanma yeri ve zamanı, toplama zamanı ile semen hazırlığı zamanına kadar geçen sürenin kaydedilmesi Uygun yöntemle sperm hazırlığı Hazırlık öncesi ve sonrası sperm parametrelerinin kaydı E.Koyun (OK)

24. İnkübatörlerin kontrolü Firma tarafından yapılacak bakım Yılda 3 kez bakım ve kalibrasyon yapılır. Bakım sonrası en az 48 saat gaz ve ısı parametreleri gözlenmelidir. Filtre değişimi Her üç ayda bir değiştirilir. Kültür alınması E.Koyun (OK)

25. Tüplerin kontrolu • Her gün sabah ve akşam doluluk kontrol edilir. • Tüp değişimlerinde daha dikkatli olunur. • Ana regulatörlerdeki, miktar ve genel şebekeye giden basıncı gösteren göstergeler kontrol edilir. • Miktar göstergesi ’10 bar’dan düşük ise tank değiştirilir. • Basınç göstergesi 2 bar olacak şekilde ayarlanmalıdır (Laminar air flow için 1 bar). • Her bir inkübatör için ayrı basınç düşürücüsü yerleştirilmiştir. Göstergenin 0.8-1 bar arasında ayarlanması gerekmektedir. • CHANGE-OVER SİSTEMİ - bir tüp bittiğinde uyarıp diğerine geçen otomatik gaz sistemi Doç. Dr. Mehmet Cıncık slayt notları E.Koyun (OK)

26. Sıcaklık CO2 konsantrasyonu E.Koyun (OK)

27. ÖNEMLİ TARİHLER E.Koyun (OK)

28. Ana ve ön filtre 6 ayda bir değiştirilir. Flowmetre ve cam fanusa nem sağlayan tüpteki su haftada bir değiştirilir. Termostat ayarı her gün kontrol edilir ve haftada bir manuel olarak yüzey ısısı ölçülür. Laminar flow kontrolu E.Koyun (OK)

29. E.Koyun (OK)

30. Mikroskoplar Hergün temizlenir ve yılda 2 kere bakımları yapılır. Sıvı nitrojen kontrolu Haftada 2 kez kontrol edilir. Diğer Tüm malzeme stokları her hafta kontrol edilir. Laboratuvar temizliği her hafta yapılır. E.Koyun (OK)

31. E.Koyun (OK)

32. BUZDOLABI/DERİN DONDURUCU • *Her hafta; • -Buzdolabı ve derin dondurucunun sıcaklıkları ölçülür. İstenen değerlerden sapma varsa, gerekli ayarlar yapılır. • Buzdolabı: 2- 6 C, • Derin dondurucu: -18; -26 C. E.Koyun (OK)

33. E.Koyun (OK)

34. ISITICI BLOKLAR: *Her hafta: -Sıcaklıklar ölçülür, kabul edilebilirlimitlerin dışında ise ayar yapılır. PH METRE: *Her kullanımdan önce; -Kalibrasyon işlemleri gerçekleştirilir. -Ölçüm yapılır. Sonuç kaydedilir. E.Koyun (OK)

35. PH İZLEMİ E.Koyun (OK)

36. Cihazın bozulması Elektrik kesintisi Yangın,su baskını vs afetler Kayıtların girildiği PC sistemi çökmesi Laboratuvar görevlisi veya doktora ulaşılamazsa ACİL DURUM PLANLARI http://tr.toonpool.com/cartoons/Sperm_95655 Doç. Dr. Mehmet Cıncık slayt notları E.Koyun (OK)

37. World Health Organization. Laboratory manual for the examination of human semen , 5th ed. Cambridge, Cambridge University Press, 2010Pacey AA.Quality assurance and quality control in the laboratory andrology. Asian Journal of Andrology 2010 12:21-25. Kalite güvenliği ve kalite kontrolYENİLİKLER İZLENMELİ • Semen volümünün ölçümü • Sperm motilitesinin ölçümü • Sperm morfolojisinin değerlendirilmesi E.Koyun (OK)

38. SPERM ANALİZİ NORMAL DEĞERLERİ (WHO 2010) 2 (1999) 40 (1999) 20 (1999) 50 (1999) 75 (1999) 15 (1999) WHO laboratory manuel fort he examination and processing of human semen,fifth edition E.Koyun (OK)

39. Semen volümünün ölçümü • Kap ağırlığının önemi • Gravimetrik yöntemle ölçüm • Dolu kap ağırlığı-boş kap ağırlığı • Ölçekli cam tüp içerisine aspire edilerek yapılan ölçümle 0,3-0,9 ml az ölçüm E.Koyun (OK)

40. Sperm motilitesinin ölçümü • 1.Progresif motil • 2. Nonprogresif motil (yerinde hareketli) • 3. İmmotil E.Koyun (OK)

41. Sperm morfolojisinin değerlendirilmesi • En düşük referans limiti %4 • Kalite kontrolü zor • 200 sperm sayımı E.Koyun (OK)

42. ORGANİZASYON VE KALİTE YÖNETİMİ • Total Kalite Yönetimi • Kalite manueli 2.Laboratuvar dökümanları • Standart işlem prosedürleri • Protokol • Formlar ABA guidelines for good practice 1st edition 3/04. E.Koyun (OK)

43. 3. Androloji Laboratuvar Düzeni 4. Kayıtların Korunması ABA guidelines for good practice 1st edition 3/04. E.Koyun (OK)

44. Androloji laboratuarında etkin bir kalite kontrolün sağlanması ve sonuçların güvenirliğinin devamı önemlidir. Ortak politika ve prosedürlerin belirlenmesi ancak bu konuyla ilgili kurs ve eğitimlerin yaygınlaştırılması ile olasıdır. SONUÇ E.Koyun (OK)

45. DİNLEDİĞİNİZ İÇİN TEŞEKKÜR EDERİM.IVF’DE ANDROLOJİ LABORATUVARININ YÖNETİMİ Yrd. Doç. Dr. ELVAN KOYUN (OK) Dokuz Eylül Ü. Tıp Fak. Üremeye Yardımcı Tedavi Merkezi