SESAME Orta Doğu Sinkrotron Işığı Deneysel Bilim ve Uygulamaları Uluslararası Merkezi

1. SESAMEOrta Doğu Sinkrotron Işığı Deneysel Bilim ve Uygulamaları Uluslararası Merkezi Türkiye Atom Enerjisi Kurumu

2. SESAME Nedir? • UNESCO’nun öncülüğünde Ürdün’ün başkenti Amman’a 30 km mesafedeki Allan’da kurulmakta olan SESAME (Synchrotron-lightforExperimentalScienceandApplications in theMiddleEast) Orta Doğu’nun ilk büyük uluslararası araştırma merkezidir. • CERN modeli örnek alınarak oluşturulan 3. nesil bir “Sinkrotron Işık Kaynağı”’dır.

3. Tarihçe • 1997 – Almanya’daki BESSY I (800 MeV) bileşenlerinin Orta Doğuda kurulacak yeni bir tesiste kullanımının önerilmesi • 1999 – UNESCO Genel Direktörü (GD) F. Mayor’un, tüm bölge delegelerini Paris’te bir toplantıya davet etmesi, GeçiciKonseyin oluşturulması ve H. Schopper’in ilk Başkan olarak seçilmesi, 5 aday ülke arasından Ürdün’ün tesis için ev sahibi olarak belirlenmesi • 31 Mayıs 2002 – Merkezin UNESCO himayesinde kurulmasının resmi onayı • 6 Ocak 2003 – Temel atma töreni: Kral Abdullah II ile UNESCO GD • 3 Kasım 2008 – SESAME Binasının açılışı

4. SESAME Binası (3 Kasım 2008)

5. Amaç • Sinkrotron radyasyonu kullanılan temel ve uygulamalı araştırmalar ile bunlara yakın diğer konularda Orta Doğu ve Akdeniz bölgesinde işbirliğini sağlamak • Askeri amaçlı olmamak kaydıyla, bölge ile ilgili çalışmalara, bilimsel ve endüstriyel araştırmalara özel destek vermek

6. Ülkemizin üyeliği • İlk üyelik başvurusu:Atom Enerjisi Komisyonunun28.02.2001 tarih ve 68/1 sayılı kararı • Türkiye’nin üyeliği kabulü:Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti 14 Eylül 2002 tarih ve 02-37/713-104 sayılı mektupla UNESCO Genel Direktörüne üyeliğini kabulümüz bildirilmiştir. • SESAME Statüsünün TBMM’de onaylanması: 03.01.2012 tarih ve Kanun No. 6264

7. Üye ve Gözlemci Ülkeler • Üye Ülkeler (2013): Bahreyn, Filistin, GKRY, İsrail, İran, Mısır, Pakistan, Türkiye ve Ürdün • Gözlemci Ülkeler (2013): ABD, Almanya, Fransa, İngiltere, İsveç, İsviçre, İtalya, Japonya, Kuveyt, Portekiz, Rusya Federasyonu ve Yunanistan, Çin (yeni gözlemci üye) • Üye ve Gözlemci ülkeler SESAME Konseyinde 2 delege ve 2 danışmanla temsil edilebilmektedir. • SESAME Üyeleri Konsey aracılığıyla merkezin geliştirilmesi ve kullanılması konularında tüm yetkilere sahiptir.

8. SESAME Konseyi Finans Komitesi Bilimsel Danışma Komitesi Demet Hatları Danışma Komitesi Eğitim Danışma Komitesi Teknik Danışma Komitesi SESAME Direktörü SESAME Direktörü İç Denetim İç Denetim Birimi Güvenlik Güvenlik Birimi Halkla İlişkiler Halkla İlişkiler Birimi İdari Birimler Direktörü İdari Direktör Bilimsel Birimler Direktörü Bilimsel Direktör Teknik Birimler Direktörü Teknik Direktör SESAME’nin Kurumsal Yapısı

9. Mali Durum ve Kaynaklar • Mali kaynak Üye ülke aidatları, gözlemciler ve uluslararası kuruluşlardan sağlanabilecek katkılar ve verilecek hizmetler karşılığında alınacak ödenekler • Bütçe Yıllık bütçe SESAME Finans Komitesi’nin tavsiyesi üzerine Konsey tarafından 2/3 çoğunluk aranarak karara bağlanır. Üye ülke aidatları, nüfus ve gayri safi milli hasıla dikkate alınarak bir formül çerçevesinde belirlenmektedir.

10. Mali Durum ve Kaynaklar

11. Gönüllü Katkılar • 8 Mart 2012 tarihinde imzalanan taahhüt beyanı ile: İran, İsrail, Ürdün ve Türkiye “Yatırım Finansmanı” için 5’er Milyon ABD Doları tutarında gönüllü katkıda bulunmayı kabul etmiştir. • 4 ülke 1,25 Milyon ABD Doları olan ilk taksiti Ekim 2012 tarihinde ödemiştir.

12. SESAME - Tesisin Tanıtımı

13. Dünyadaki Sinkrotron Tesisleri 4. nesil 3,5 nesil 3. nesil, yüksek enerjili 3. nesil 2. nesil, inşa halindeki tesisler dahil

14. Tesisin Yerleşim Planı Makine ve Demet Hatlarının Yerleşimi Ana Giriş Laboratuarlar Atelyeler Deney kabinleri Ölçek

15. 3 Boyutlu Görünüm – Zırhlama

16. Temel Bileşenler

17. SESAME Binası (2008)

18. Mikrotron - Elektron enjektörü (İlk elektron demeti: 14 Temmuz 2009)

19. Zırhlama Duvarının Yapımı (Kasım 2011)

20. Radyasyon Zırhlama Duvarı (Nisan 2011)

21. Radyasyon Zırhlama Duvarı

22. 1. Aşama Demet Hatları “İlk Gün” Demet Hatları

23. 1. Aşama Demet Hatları Optik Kabin Deneysel Kabin Kontrol Kabini

24. Sinkrotron Işınımı Sinkrotronışınımı ışık hızına yakın hareket eden elektron yörüngesinin bir manyetik alan tarafından bükülmesi sonucunda meydanagelir. İlk olarak 1947 yılında bir sinkrotronda gözlenmesi dolayısıyla, “sinkrotron ışınımı” olarak adlandırılmıştır. Elektromanyetik Işıma ALS Salındırıcı (Undulator)

25. Sinkrotron Işınımı • Özellikleri • Yüksek akı – parlaklık • Bağdaşım (coherence-mrad) • Geniş Spektrum Aralığı (ayarlanabilir dalga boyu) • Atımlı Yapısı (piko saniye mertebesinde) • Kutuplanma (doğrusal, dairesel, eliptik) Elektromanyetik Tayf Dalga boyu (metre) Sinkrotron Işınımı

26. Uygulama Alanları • Temel Bilimler Kimya, Fizik, Biyoloji, Çevre, Yer Bilimleri Moleküler Tıp, vs. • Uygulamalı Araştırmalar Malzeme Bilimleri, Tıbbi Görüntüleme Farmasötik Ar-Ge, İleri Radyobiyoloji, vs. • Endüstriyel Teknoloji Nano-teknoloji, mikro-fabrikasyon, mikro- analiz, fotokimya, vs.

27. Uygulama Alanları MalzemeAraştırmaları Yarı iletkenler, metaller, üstün iletkenler, alaşımlar, temel uyarılmalar, elektronik yapı, faz dengesine dair temel anlayış, …. YüzeyBilimi Temiz yüzeyler, ultra-ince filmler, ara yüzey bağlantıların yapısı, yüzeylerin dinamik ve kinetik özellikleri, ince filmlerin büyüme modları,…. Polimerler Yapı-özellik ilişkileri Atomik, Optik, MolekülerFizikve Kimya Titreşim/dönmespektroskopisi, Kızıl ötesi mikro-spektroskopisi, KimyasalDinamik MolekülerÇevreBilimi Çevresel kirleticileri, moleküler yapı, bileşim, oksidasyon durumu, reaksiyon mekanizmaları, kararlılık, toksisite, mobilite, biyo-yararlanım, türleşme çalışmaları

28. Uygulama Alanları • Yerbilimleri • Mineral ara yüzleri,kompozisyonçeşitleri, yerkabuğundaki yüksek sıcaklık ve basınç altındaki malzemelerde koordinasyon kimyası, amorf jeolojik malzemeler, mineral fazlar ile yüksek sıcaklık ve basınçta faz geçişleri, . . . Yapısal Moleküler Biyoloji (Makromolekülerkristalografi) • Proteinlerin 3 boyutlu yapısının belirlenmesi • Biyolojik yolların aydınlatılması • İlaç tasarımı • İnsan genomunun dizilimi on binlerce proteinin yapısı ve fonksiyonunun anlaşılması ihtiyacına yol açmıştır. Kültürel Miras • Arkeolojk nesnelerin incelenmesi • Sanat, müzik aletlerinin incelenmesi • Fosiller

29. Nobel Ödülleri • 1901 yılından beri X-ışınlarının kullanıldığı çalışmalar araştırmacılara 20 Nobel Ödülü (Fizik, Kimya, Fizyoloji ve Tıp dallarında) kazandırmıştır. • Sinkrotron ışınımının kullanıldığı ve Kimya dalında alınan son dört Nobel Ödülü: 1997 – PaulD. Boyer ile John E. Walker 2003 – PeterAgreile Roderick Mackinnon 2006 – Roger Kornberg 2009 – VenkatrimRamakrishnan, Thomas SteitzileAda Yonath (Kristallografi: Ribozomların yapısı ve işlevine dair çalışmaları)

30. Endüstriyel Talep

31. SESAME Kullanıcıları • Lisansüstü öğrenciler dahil Orta Doğu veKomşu bölgelerdeki üniversite, enstitü ve kurum/kuruluşlardan araştırmacılar yararlanabilecektir. • Başvuru, değerlendirme, kabul süreçlerinden sonra araştırmacılar örnekleriyle Merkezi ziyaret edebilecek, elde edilen verilerin analizini Merkezde ve/veya ülkelerinde yapabilecek, meslektaşları ve öğrencileri ile edinilen uzmanlık ve bilgiyi paylaşabileceklerdir. • SESAME Üyesi Ülke araştırmacıları, demet hatları ve enstrümanlar dahil SESAME’nin bilimsel tesislerinden ücretsiz olarak yararlanabilecektir. • SESAME’nin hizmete gireceği “İlk Gün”den başlamak üzere biyolojik ve tıbbi bilimlerden arkeolojiye kadar çeşitli disiplinlerdeki araştırmacıların SESAME’yi kullanması beklenmektedir.

32. Üniversitelerle İşbirliği Olanakları • Araştırmacı altyapısının geliştirilmesi • Lisansüstü eğitim bursları (UAEA, SESAME, vb.) • Kullanıcıların eğitimi (Kullanıcı Toplantıları, Çalıştaylar, Yaz Okulları, vb.) • Araştırma – Geliştirme Faaliyetleri • Ar-Ge Projeleri (TAEK, TÜBİTAK, Kalkınma Bakanlığı, … ) • Kullanım yöntemi : Başvuru – Değerlendirme - Kabul – Örneklerin • Laboratuara Getirilmesi – Veri Toplama - Analiz • Personel İstihdamı • SESAME Uluslararası Araştırma Merkezindeki istihdamda Üye Ülke • mensuplarına öncelik verilmektedir • İhalelere Katılım • SESAME Tesisinin ekipman ve sarf malzemesi ihtiyacının karşılanması • için yapılacak ihalelerde Üye Ülke firmalarına öncelik tanınmaktadır.

33. SESAME Üyeliğine Verilen Görüşler

34. Bilgi için http://www.taek.gov.tr/uluslararasi/sesame.html http://www.sesame.org.jo

38. SESAME Deney Holü

39. 8 Mart 2012: Amman, Ürdün

45. BESSY I Bileşenlerinin Yerleşimi

46. ESRF (Fransa) SPring-8 (Japonya) APS (ABD) ALS (ABD) SLS (İsviçre) CLS (Kanada) Avustralya Sinkrotronu LNLS (Brezilya) ANKA (Almanya)

47. SESAME 2013-2015 EYLEM PLANI • SESAME konusunda üniversiteler ve ilgili kuruluşlarda farkındalık yaratılması • SESAME’nin potansiyel kullanıcılarının deneyimlerinin geliştirilmesi

48. SESAME 2013-2015 EYLEM PLANI • SESAME ulusal iletişim ağı kurulması ve veri tabanı oluşturulması • Türkiye’nin kurulması öngörülen SESAME kullanıcılar komitesinde yer alması

49. SESAME 2013-2015 EYLEM PLANI • UAEA’nın SESAME bölgelerarası projesinin etkin ve verimli kullanılması • SESAME ve proje iş planının etkin, verimli izlenmesinin ve değerlendirilmesinin temini