Voeding en darmgezondheid

1. Voeding en darmgezondheid Koen VenemaTNO Kwaliteit van LevenTop Instituut Food & NutritionDept. BiosciencesPostbus 3603700 AJ Zeiste-mail: koen.venema@tno.nl Voeding en darmgezondheid

2. B Voeding en darmgezondheid

3. Wat is darmgezondheid? • goede darmfunctie (Gertjan Schaafsma; absorptie vs. barriere) • geen dikke darm kanker (Fokko Nagengast) • inflammatory bowel disease (IBD: colitis ulcerosa, ziekte van Crohn) • prikkelbaar darmsyndroom (IBS) • coeliakie • bacteriele en virale infecties • maar ook lage graad van ontsteking bij o.a. • obesitas • voedselallergie (pinda, melkeiwit, etc.) (Harry Wichers) • voedselintolerantie? (lactose intolerantie) • constipatie, diarrhee? (of is dat normaal??) • en dan sla ik de mond, slokdarm en maag zelfs helemaal over..... Voeding en darmgezondheid

4. Wat is de rol van voeding? • het verleden: • macro nutrienten • mineralen • vitaminen • vezel • het heden: (de ‘Westerse’ landen) • Obesitas, metabool syndroom • Voedselallergie/intolerantie • Inflammatoire ziektes • Wereld Kanker Onderzoeks Fonds (WCRF) • 2nd Expert Report • “Food, Nutrition, Physical Activity, and the Prevention • of Cancer: a Global Perspective” Voeding en darmgezondheid

5. Obesitas & het metabool syndroom • voeding met hoge energie dichtheid (>225-275 kcal/100 gram) • hoge incidentie, groeiend probleem • niet alleen USA, Europa haalt hard in • niet aleen volwassenen, ook kinderen Voeding en darmgezondheid

6. B Voeding en darmgezondheid

7. So what’s the fuss all about ? 23 % mannen zijn obese 5 % hebben diabetes bij kinderen onder de 15 j: 19 % zijn obese 30 % hebben overgewicht Hoe veel van deze kinderen zullen in de toekomst (>10 j) diabetes krijgen? Voeding en darmgezondheid

8. Voeding en darmgezondheid

9. Is het ook een kwestie van perceptie? Voeding en darmgezondheid

10. Obesitas niet alleen een voedingsprobleemLICHAAMSVETPERCENTAGE & LICHAMELIJKE ACTIVITEIT (WCRF rapport) • doelstellingen voor de volksgezondheid uit WCRF rapport • mediaan BMI tussen 21 en 23 voor volwassenen • stabilisatie groei overgewicht en obesitas; bij voorkeur lager dan nu • populatie met zittende leefstijl halveren in 10 jaar • verhoging van lichamelijke activiteit • individuele aanbevelingen • lichaamsgewicht toename kinderen en adolescenten tot onderste deel van de normale range van BMI • voorkom gewichtstoename en toename middelomtrek • 30 minuten per dag matig lichamelijk actief; verhogen naar 60 • beperk zittende gewoontes, zoals tv kijken Voeding en darmgezondheid

11. Wat houdt dat concreet in voor voeding? • ? • Eet matig, gevarieerd • Lage dichtheid • (<225 kcal/ 100 gram) • Weinig vet • Niet te veel koolhydraten • het is allemaal zo vaag! Voeding en darmgezondheid

12. Voedselallergie/intolerantie • voedselallergie (Harry Wichers) • groeiende incidentie • hygiene hypothese -> verminderde aanraking met micro-organismen • voeding: • exclusie • probiotica (Ger Rijkers) • voedselintolerantie • coeliakie • voeding: • strikt glutenvrij dieet • lactose (genetisch -> verminderde expressie lactase enzyme) • exclusie • zuivel in de vorm van yoghurt i.p.v. melk Voeding en darmgezondheid

13. Lactose intolerantie • lactose (genetisch -> verminderde expressie lactase enzyme) • prevalentie ~10% Noord-Europa – ~70% rond Middellandse Zee – 100% in Azie • echter: lactase deficient ≠ lactose intolerant • rol voor dikke darm in intolerantie • fermentatie van lactose • omzetting in microbiele metabolieten • verschil in snelheid van productie • ophoping van metabolieten? schade darmwand? • nader onderzocht met 13C-gelabeld lactose He et al 2006 J Nutr 136 58-63 Voeding en darmgezondheid

14. “It started out with lactose, but now he’s intolerant of everything” Voeding en darmgezondheid

15. Inflammatory bowel disease • UC en CD • rol voor micro-organismen in de (dikke) darm • genetische en omgevingsfactoren (bijv. roken) • dieet? • behandeling: antibiotica; anti-inflammatoire medicijnen • voeding: • probiotica • prebiotica / vezel • parenterale voeding <-> geen ‘voeding’ voor darm • .... Voeding en darmgezondheid

16. Prikkelbaar darm syndroom • Ethiologie onbekend • Multifactorieel • Vergaarbak • Rol dieet? • Lichte ontstekingsgraad darm • diarrhee predominante vorm • constipatie predominante vorm • voeding: • probiotica • prebiotica • ...... Voeding en darmgezondheid

17. (Darm) kanker • Fokko Nagengast • Rol voeding volgens • WCRF: Voeding en darmgezondheid

18. Dikke darm kanker • Verhoogd risico • rood vlees (overtuigend) • voorbewerkt vlees, incl vleeswaren • alcohol • suiker (mogelijk) • dierlijk vet • kaas • ijzer • Verlaagd risico • voedingsvezel (waarschijnlijk) • knoflook • melk (Ca2+) • calcium-supplementen • groente (mogelijk) • fruit • foliumzuur (voedingsmiddel) • selenium (voedingsmiddel en • supplement) • vis • vitamine D Voeding en darmgezondheid

19. Dikke darm kanker (risicobevorderend) Voeding en darmgezondheid

20. Dikke darm kanker (risicoverlagend; 1) Voeding en darmgezondheid

21. Dikke darm kanker (risicoverlagend; 2) Voeding en darmgezondheid

22. Relatie dikke darm kanker en obesitas Voeding en darmgezondheid

23. Bevindingen uit het WCRF rapportVOEDINGSMIDDELEN EN DRANKEN DIE GEWICHTSTOENAME BEVORDEREN • doelstellingen voor de volksgezondheid uit WCRF rapport • De gemiddelde energiedichtheid van de voeding terug naar 125 kcal per 100 g te brengen • Elke 10 jaar de gemiddelde consumptie van suikerrijke dranken van de bevolking te halveren • individuele aanbevelingen • Consumeer zo min mogelijk voedingsmiddelen met een hoge energiedichtheid • Vermijd suikerrijke dranken • Als u al ‘fastfood’ eet, eet het dan zo min mogelijk Voeding en darmgezondheid

24. Bevindingen uit het WCRF rapportPLANTAARDIGE VOEDINGSMIDDELEN • doelstellingen voor de volksgezondheid uit WCRF rapport • De gemiddelde consumptie van groente en fruit van de bevolking tot dagelijks minstens 600 g te brengen • Grotendeels onbewerkt(e) graan of graanproducten en/of peulvruchten, en andere voedingsmiddelen die een natuurlijke bron zijn van voedingsvezel, bij laten dragen aan een dagelijks gemiddelde van de bevolking van minstens 25 g meervoudige suikers anders dan zetmeel • individuele aanbevelingen • Eet dagelijks ten minste 5 porties (ten minste 400 g) van verschillende soorten groenten en fruit • Eet grotendeels onbewerkt(e) graan of graanproducten en/of peulvruchten bij elke maaltijd • Beperk voorbewerkte zetmeelrijke producten • Personen die zetmeelrijke wortel- of knollengewassen eten als hoofdbestanddeel van de voeding, moeten er ook voor zorgen dat ze genoeg groente, fruit en peulvruchten eten Voeding en darmgezondheid

25. Bevindingen uit het WCRF rapportDIERLIJKE VOEDINGSMIDDELEN • doelstellingen voor de volksgezondheid uit WCRF rapport • De gemiddelde consumptie van rood vlees van de bevolking niet meer dan 300 g per week laten zijn, waarvan weinig of geen voorbewerkt • individuele aanbevelingen • Personen die rood vlees eten, moeten streven naar minder dan 500 g per week, waarvan weinig of geen voorbewerkt Voeding en darmgezondheid

26. Bevindingen uit het WCRF rapportALCOHOLISCHE DRANKEN • doelstellingen voor de volksgezondheid uit WCRF rapport • Het deel van de bevolking dat meer drinkt dan de aanbevolen maximumhoeveelheid elke 10 jaar met één derde te verlagen • individuele aanbevelingen • Wanneer men alcoholische dranken drinkt, beperk de consumptie tot niet meer dan twee glazen per dag voor mannen en één glas per dag voor vrouwen • Deze aanbeveling houdt er rekening mee dat alcohol waarschijnlijk beschermt tegen coronaire hartziekten Voeding en darmgezondheid

27. Bevindingen uit het WCRF rapportCONSERVERING , BEWERKING, BEREIDING • doelstellingen voor de volksgezondheid uit WCRF rapport • De gemiddelde dagelijkse consumptie van zout uit alle bronnen voor de bevolking minder dan 5 g (2 g natrium) te doen zijn • Het deel van de bevolking dat meer dan 6 g zout (2,4 g natrium) per dag consumeert elke 10 jaar te halveren • De blootstelling aan aflatoxines uit beschimmeld(e) graan of graanproducten, of peulvruchten te verkleinen • individuele aanbevelingen • Vermijd in zout geconserveerde, gezouten of zoute voedingsmiddelen. Conserveer voedingsmiddelen zonder zout te gebruiken • Beperk de inname van voorbewerkte voedingsmiddelen met toegevoegd zout om een dagelijkse inname van zout van minder dan 6 g (2,4 g natrium) mogelijk te maken • Eet geen beschimmeld(e) graan of graanproducten, of peulvruchten Voeding en darmgezondheid

28. Bevindingen uit het WCRF rapportVOEDINGSSUPPLEMENTEN • doelstellingen voor de volksgezondheid uit WCRF rapport • Maak het deel van de bevolking dat zonder voedingssupplementen alle aanbevolen dagelijkse hoeveelheden haalt zo groot mogelijk • individuele aanbevelingen • Voedingssupplementen worden niet aanbevolen voor het voorkómen van kanker Voeding en darmgezondheid

29. Vezel - mechanisme • verteerbaar vs. onverteerbaar • fermenteerbaar vs. onfermenteerbaar • onfermenteerbaar: primair bulking; effect op transit; afvoer toxische componenten; ook viscositeits verhoging in lumen darm • fermentatie in de dikke darm: door microbiota; productie van microbiele metabolieten; additionele voeding voor de gastheer • rol in obesitas? • boterzuur: energiebron van colonocyten; zorgt in vitro voor differentiatie van kanker cellen (eventuele verklaring voor epidemiologisch effect van vezel??) • hot topic is de hedendaagse wetenschap Voeding en darmgezondheid

30. Boterzuur (1) • Productie uit verschillende soorten vezel • resistent zetmeel lijdt tot hoge boterzuur productie • screening in in vitro modellen • TNO’s in vitro model van de dikke darm Voeding en darmgezondheid

31. Boterzuur (2) • Welke micro-organismen zijn daar bij betrokken? • 13C-gelabelde substraten • identificatie van betrokken micro-organismen • cross-feeding 13C-gelabeld substraat Incubatie 1.793 g ml-1 Control (0h), fraction 5 4h, fraction 4 1.802 g ml-1 50 bp T-RF length 1000 bp label komt terecht in metabolieten en in biomassa micro-organismen 13C2-boterzuur Voeding en darmgezondheid

32. Sigmoidoscopy Sigmoidoscopy Sigmoidoscopy Sigmoidoscopy Daily butyrate/ Daily butyrate/ Daily butyrate/ Daily butyrate/ Wash out Wash out placebo enema placebo enema placebo enema placebo enema t = 0 t = 0 t = 2 t = 2 t = 4 t = 4 t = 6 t = 6 t in weeks t in weeks Placebo Butyrate Boterzuur (3)Foppe ten Hoor Award 2007 NWO Voeding dagen • Boterzuur verhoogd de anti-oxidant status in gezonde vrijwilligers p = 0.03 Sigmoidoscopy Sigmoidoscopy Sigmoidoscopy Sigmoidoscopy Daily butyrate/ Daily butyrate/ Daily butyrate/ Daily butyrate/ Wash out Wash out placebo enema placebo enema placebo enema placebo enema t = 0 t = 0 t = 2 t = 2 t = 4 t = 4 t = 6 t = 6 t in weeks t in weeks • • Randomized, double blind, cross Randomized, double blind, cross - - over design over design • • N=16 N=16 • • 60 ml enema, 100 mM butyrate daily 60 ml enema, 100 mM butyrate daily H. Hamer et al. Voeding en darmgezondheid

33. Vezel – mechanisme - Take home messages • het ene vezel is het andere niet….. • Aanbevelingen: • Voedsel en Waren Autoriteit – Voedingsvezel; April 2007 • Gezondheidsraad – Richtlijn voor de vezelconsumptie; Maart 2006 • Zolang epidemiologisch en interventie onderzoek nog niet duidelijk heeft aangetoond welke vezel en in welke hoeveelheid, blijft het vooralsnog gissen en een ‘gut feeling’ • Aanbevelingen: Huidige inname • 3.4 gram/MJ 2.0-2.2 gram/MJ • = 14.2 gram/1000 kcal • = 30-40 gram/dag Voeding en darmgezondheid

34. Voeding en darmgezondheid

35. TNO Quality of Life Sandra Bausch-Goldbohm Annet Maathuis Alwine Kardinaal e-mail: koen.venema@tno.nl TI Food & Nutrition Petia Kovatcheva-Datchary Henrike Hamer Tao He Robert-Jan Brummer Voeding en darmgezondheid