Tema br. 11 Voved vo ekonomskata politika na Republika Makedonija

1. Tema br. 11Voved vo ekonomskata politikana Republika Makedonija Primeneta ekonomika Praven fakultet - Skopje

2. Sodr`ina I 1. Sovremenite ekonomski teorii i makroekonoms-kata politika 2. Primenetata ekonomija kako makro i mikro-eko-nomska nauka 3. Ekonomskata politika na Makedonija kako pozi-tivna i normativna ekonomija i ulogata na dr`avata 4. Vidovi ekonomski politiki i ulogata na dr`avata II 1. Zada~i na ekonomskata politika 2. Celi na ekonomskata politika 3. Skala na prioriteti i vrednosti III 1. Instrumenti na fiskalnata, monetarnata, nadvore{no-trgovskata i politikata na ceni i plati 2. Pravnite propisi kako instrumenti na ekonomska-ta politika

3. Sovremenite ekonomski teorii i makroekonomskata politika • Makroekonomskata politika i ulogata na dr`avata seko-ga{ zavisat od: • Dominantnata ekonomska teorija i • Uslovite vo koi se nao|a dr`avata • Postojat mnogu ekonomski {koli, a istoriski dominantni bile dve: • (neo)kejnzijanska • (neo)klasi~na ili (neo)liberalna • Sovremenata ekonomska misla ima 5 dominantni teorii: • Teorija na racionalni o~ekuvawa (nova klasi~na ekonomija) • Teorija na realni delovni ciklusi ({okovi, tehn. progres…) • Teorija na slu~aen od na BDP • Neokejnzijanska teorija na “rigidni ceni” • Teorija na transakcioni tro{oci vo ekonomijata • Razlikite se vo odnosot kon o~ekuvawata – realni ili nerealni

4. Sovremenite ekonomski teorii i makroekonomskata politika • Na po~etokot na ’90-te MMF i SB formiraat eden neformalen (trn. Va{ingtonski) konsenzus za toa kako treba da se vodi ekonomskata politika, koj e ~esto kritikuvan • 10 principi: • Fiskalna disciplina (t.e. uramnote`en buxet) • Restrukturirawe na javnite rashodi (za razvoj i otplata na dolgovi) • Dano~na reforma • Finansiska liberalizacija • Edinstven realen i konkurenten devizen kurs • Liberalizacija na trgovijata (namaluvawe na carinite, kvotite i tn.) • Eliminirawe na pre~kite za priliv na stranski direktni investicii • Privatizacija na dr`avnite pretprijatija • Deregulacija na pazarot i pottiknuvawe na konkurencijata • Obezbeduvawe na sopstveni~kite prava (za{tita na malcinski akcioneri, ste~aj, za{tita na kreditori namesto dol`nici i tn.) • Pragmatizam, kratok i dolg rok, principi a ne zakonitosti…

5. Mikro i makro - pozitivna i normativna ekonomija • Dve osnovni podelbi na ekonomijata: • 1. mikro i makro ekonomija – razlika vo stepenot na agregirawe (opfat) • 2. pozitivna i normativna ekonomija – razlika vo pristapot • Mikroekonomijata ja prou~uva ~ovekovata aktivnost i odnesuvawe na 2 osnovni nivoa: • individualni stopanski subjekti: individua; doma}instvo; firma; • oddelni zbirni kategorii: pazari; granki; dejnosti; sektori; • Makroekonomijata go izu~uva funkcioniraweto na stopanstvoto na nivo na edna zemja (dr`ava), preku analiza na agregatni ekonom-ski kategorii • Pozitivnata ekonomija gi izu~uva pojavite takvi kakvi {to se, preku nivno otkrivawe, geneza i me|usebna povrzanost, no ne dava ocenki ili preporaki,tuku samo vr{i istra`uvawe i opi{uvawe; mo`e da se nare~e “~ista” ekonomska nauka • Normativnata ekonomija predlaga re{enija, preporaki i ka`uva kako treba da bide, t.e. {to treba da se napravi za taka da bide; tuka se pojavuvaat tnr. “vrednosni sudovi” (ili ocenki i stavovi) = li~ni stavovi i preferencii na oddelni ekonomisti i neekonomisti

6. Vidovi ekonomski politiki i ulogata na dr`avata • Postojat nekolku klasifikacii na ekonomskata politika: • Spored vremenskiot aspekt: • tekovna ekonomska politika – ad hoc merki, glavno pod vlijanie na normativnata ekonomija i subjektivna ocenka na nositelite • dolgoro~na (ili strate{ka) ekonomska politika, glavno bazirana na preporakite na pozitivnata ekonomija • Spored opfatot i karakterot na merkite i instrumentite: • globalna ekonomska politika – gi opfa}a samo globalnite (osnovnite) celi i zada~i i se vodi so globalni merki i instrumenti • Detalisti~ka ekonomska politika – opfa}a pokonkretno postaveni celi i zada~i i se vodi so konkretni merki i instrumenti • Spored stepenot na javnost: • transparentna (ili javna) ekonomska politika – opfa}a jasno defini-rani pravila na odnesuvawe na dr`avnite organi pri sproveduvaweto • diskreciona ekonomska politika – koga dr`avnite organi odlu~uvaat samostojno spored sopstveno mislewe, bez javna kontrola • Politikata vo Makedonija e glavno tekovna, detalisti~ka i diskreciona

7. Celi i zada~i na ekonomskata politika • Definicija: ekonomskata politika pretstavuva sistem na aktivnos-ti koi gi prezemaat dr`avnite organi (vladata) so cel uspe{no odvivawe na stopanskata praktika; ili • Ekonomskata politika e zbir na celi, zada~i, merki i instrumenti so koi se postignuvaat opredeleni celi • Bitno e sekoga{ da se pravi razlika me|u celi i zada~i od edna strana i merki i instrumenti od druga strana celi i zada~i se ona {to saka da se postigne, a merki i instrumenti se konkretizacija i operacionalizacija na celite i zada~ite • Osnovni celi i zada~i na ekonomskata politika se: • Porast na proizvodstvoto  • Zgolemuvawe na vrabotenosta  • Porast na produktivnosta  odr`liv razvoj i ~ovekov razvoj • Ekonomska stabilnost  • Ramnomeren regionalen razvoj  • Za{tita na `ivotnata sredina  • Regulirawe na ekonomskite odnosi so stranstvo 

8. Skala na prioriteti i vrednosti • Celite i zada~ite na ekonomskata politika mo`e da bidat i me|usebno kontradiktorni (sprotivstaveni)  postignuvaweto na edna cel mo`e direktno da go spre~uva postignuvaweto na druga • Na primer: • ekonomska stabilnost ili ekonomski razvoj? • vrabotuvawe ili zabrzan tehnolo{ki razvoj? • Re{enie pretstavuva sozdavaweto skala na prioriteti i vrednosti • Skala na prioriteti vrednosti pretstavuva rangirawe na prioriteti-te pri vodeweto na ekonomskata politika • Problem pretstavuva kombiniraweto na ekonomski so neekonomski (politi~ki, socijalni, socio-psiholo{ki i sl.) celi i prioriteti; • na primer: zabrzan razvoj ili odbrana i bezbednost? • Problem se i razli~nite predubeduvawa, koi ne se rezultat na nau~ni istra`uvawa, tuku na tabua, veruvawa i tn.

9. Zada~i na ekonomskata politika na Makedonija • Od po~etokot na ’90-te godini Makedonija vodi samostojna ekonomska politika, {to zna~i sama gi definira celite i zada~ite na politikata • Vo 1992 i 1994 godina prv prioritet (cel i zada~a) na politikata e soboruvawe na inflacijata • Vo 1995 i 1996 godina definirani se tri celi i zada~i: • 1. Natamo{no namaluvawe na inflacijata, a vo 1996 nejzino odr`uvawe; • 2. Strukturni reformi i 3. Po~etok na nov investicionen ciklus • Vo 1997 godina se menuva redosledot na prioritetite: • 1. Za`ivuvawe na p/voto i porast na BDP; 2. Porast na vrabotenosta; • 3. Odr`uvawe makroekonomska ramnote`a • Vo 1998, 1999, 2000 i 2001 godina se postavuvaat 4 celi i zada~i so malku smenet redosled, no vo 2001 se otstapuva od toa: • 1. porast na p/voto; 2. porast na vrebotenosta; 3. porast na izvozot i 4. podobruvawe na `ivotniot standard na naselenieto Vo 2002 godina osnovna cel e konsolidirawe na sostojbata od 2001 g…

10. Merki i instrumenti na ekonomskata politika • Merkite i instrumentite na ekonomskata politika se konkretni dejstvija koi gi prezemaat nositelite na ekonomskata politika za ostvaruvawe na postavenite celi i zada~i • Postojat golem broj instrumenti na politikata, koi se grupiraat vo ramki na konkretnite politiki (ili potsistemi na ekonomskiot sistem): • Instrumenti na fiskalnata politika • Instrumenti na monetarnata politika • Instrumenti na nadvore{no-trgovskata politika • Instrumenti na politikata na ceni i plati • Dve osnovna karakteristiki na ekonomskata politika na Makedonija po 1990 g. vo odnos na merkite i instrumentite se: • koristeweto na standardni merki i instrumenti koi se koristat vo drugi dr`avi • koristewe na kombinacija na instrumenti od pove}e segmenti, so vodewe gri`a za protivre~nite efekti do koi mo`e da dovedat

11. Merki i instrumenti na ekonomskata politika • Instrumentite na fiskalnata politika pretstavuvaat pari~en (finansiski) iznos koi dr`avata go odzema ili dava na gra|anite ili delovnite subjekti so {to se ostvaruvaat nekoi celi i zada~i, odnosno se formira na~inot na nivnoto odnesuvawe na pazarot • Op{ta karakteristika na instrumentite na fiskalnata politika e namaluvawe na diskrecionoto dodeluvawe sredstva ili namaluvawe na dava~kite za oddelni sektori  alokativna neutralnost • Instrumenti na monetarnata politika se monetarnite varijabli preku ~ie odreduvawe dr`avata (NBRM) gi ostvaruva celite i zada~ite na politikata • Instrumenti na politikata na ceni i plati pretstavuva (ne)odreduva-weto na cenite i platite od strana na dr`avata so {to se dimen-zioniraat nivoto na op{tata pobaruva~ka i nivoto i na~inot na formirawe na cenite • Instrumenti na nadvore{no-trgovskata politika se “re{enijata” za nejzino (ne)popre~eno odvivawe: carini, kvoti, kontingenti i tn.

12. Pravnite propisi kako instrumenti na ekonomskata politika • Pravnite propisi pretstavuvaat sredina vo koja egzistira ekonomskiot sistem i medium na transmisija na site merki i instrumenti na ekonomskata politika vo praktikata • Site merki i instrumenti na ekonomskata politika se konkretiziraat i operacionaliziraat po pat na donesuvawe novi ili izmena na delovi od postojnata pravna regulativa • No, pravnite propisi i na~inot na nivnoto sproveduvawe vo praktikata samite po sebe pretstavuvaat instrument na ekonomskata politika, bidej}i go odreduvaat na~inot na odnesuvawe na subjektite vo ekonomijata • Najvisok praven akt pretstavuva Ustavot, so koi se opredeluvaat temelite na ekonomskiot sistem i osnovite na vodeweto na ekonomskata politika • So op{tite zakoni (ZTD, KZ i sl.) se davaat op{tite pravila do koi treba da se pridr`uvaat ekonomskite subjekti, a so konkretnite zakoni (za privatiza-cija, denacionalizacija i sl.) se vlijae vrz konkretni domeni vo ekonomijata • Odlukite, re{enijata, uredbite i sl. se akti na vladata so koi se odlu~uva za uslovite na raboteweto vo oddelen segment • Zabranite, dozvolite i sl. se pravni propisi so konkretna i specifi~na, ~esto kratkoro~na, namena i zamisla vo oddelen segment