Hættur samfara sjúkrahúsdvöl: Sjúkdómar, færniskerðing og lyfjameðferð

1. Hættur samfara sjúkrahúsdvöl: Sjúkdómar, færniskerðing og lyfjameðferð Námskeið í öldrunarhjúkrun janúar 2009 Aðalsteinn Guðmundsson Sérfræðingur í lyf-og öldrunarlækningum

2. Á hvaða leið eru heilbrigði og lífsgæði aldraðra: Bætist “líf” við ár eða ár við líf? Tvær megin kenningar um þróun heilsufars og fötlunar aldraðra • Minni sjúkdómsbyrði “Compression of morbidity” • Meiri sjúkdómsbyrði “Expansion of morbiditiy” Jagger. Age and Ageing 2000

3. Skilgreining: Low risk of disease and disease related disability High mental and physical function Active engagement with life Rowe and Kahn, Fifty-Plus Lifelong Fitness 2007 Árangursrík öldrun

4. Mun “árangursrík” öldrun halda áfram að aukast? • Félags- og efnahagslegir þættir • Lífsstíll og forvarnastarf • Framför og aðgengi “gagnlegra” læknismeðferða (ný lyf, ský á auga, gerviliðir o.fl.) • Kynjamismunur öldrunar

5. Öldrun í framtíð? • Aukin meðal ævilengd • Háaldraðir íslendingar 50% fleiri eftir 20 ár • >60.000 íslendingar >65 árið 2030 • Hlutfallslega færri umönnunaraðilar • Hagsmunaárekstrar milli kynslóða?

6. Óvænt stefna: Lækkandi meðal lífslíkur í Rússlandi Lífslíkur minnkuðu milli áranna 1990 og 1994 • Fyrir karla úr 64 í 58 ár • Fyrir konur úr 74 í 71 ár • Á sama tímabili jukust lífslíkurnar á flestumVesturlöndum Skilaboð: Hækkandi meðal lífslíkur eru ekki sjálfgefnar Notzon et al. JAMA 1998

7. Öldrunarþjónusta kallar á nýjar leiðir og áherslur • Beinist að forvörnum og færni • Tekst á við langvinna sjúkdóma • Byggir á samvinnu teymis • Færist frá sjúkrahúsum til heilsugæslu og heimila fólks • Notkun upplýsingatækni!

8. Aldraðir, sjúkdómar og meðferð: Grunn breytur að muna eftir • Aldurstengdar breytingar á líffærum • Aldurstengdar breytingar á lífeðlisfræði • Aldurstengdir sjúkdómar • Aldraðir eru misleitur hópur • Homeostenosis: viðkvæmari fyrir áföllum

9. Minni vöðvastyrkur Minni styrkur beina Slitbreytingar í vefjum Bandvefur tapar teygjanleika Minni viðbragðsflýti taugakerfis Breytingar á sjón og heyrn Breytingar á hjarta og blóðrás Líkamlegar breytingar og öldrun:Dæmi

10. HOMEOSTENOSIS Aging is characterized by a progressive decline in each organ system’s capacity to maintain homeostasis in the face of challenge.

11. Áhrif bráðra veikinda á hruman einstakling • Álag á mörg líffærakerfi • Samvægi bregst • Versnun á langvinnum sjúkdómum • Auknar líkur á hjá- og milliverkunum lyfja • Álag á stuðningsnet • Ódæmigerð sjúkdómsmynd (dæmi)

12. Sérstaða aldraðra: Það sem getur gert nálgun erfiðari • Aldurstengdar lífeðlisfræðilegar breytingar hafa áhrif á líkamssvörun í veikindum • Flókið samspil langvinnra sjúkdóma, fjöllyfjanotkunar og bráðra veikinda • Aldraðir geri lítið úr einkennum • Tjáskiptaerfiðleikar

13. Versnun á færni, andlegri líðan og getu til aðlögunar. Líkur á fleiri sjkd myndum. Innlögn á sjúkrahús. Álag á kerfið, aukinn kostnaður og verri útkoma. Sjúkdómsbyrði: Áhrif Öldrun Langvinnir sjúkdómar Viðkvæm félagsleg staða

14. Hvað er öldrunarmat? • Öldrunarmat er nálgun og inngrip í fjölþætt vandamál aldraðra á þverfaglegan (teymi) hátt.

15. Hversvegna öldrunarmat? • Betri skilningur þegar mörg og ósértæk sjúkdómseinkenni • Forspárgildi (horfur) • Auðveldara eftirlit og boðskipti (stöðlun) • Eykur skilning á samverkan milli færni einstaklingsins og framboð stuðnings frá öðrum • Segir fyrir um endurhæfingarmöguleika og aðra meðferð • Viðheldur/bætir færni

16. Sjúkrahúsdvöl og aldraðir • Allt að helmingur legudaga • Aldraðir dvelja lengur • Margir aldraðir tapa færni á sjúkrahúsi þó lækning verði á ástandi • Umhverfi sjúkrahúsa er öldruðum hættulegt • Aldurstengdar breytingar valda því að aldraðir eru útsettari • Aðgengi að endurhæfingarplássum og samhæfðum stuðning í heimahús e útskrift?

17. Verri útkoma samfara sjúkrahúsdvöl: Áhættuþættir • Háaldraðir • Skert líkamleg færni • Skerðingu á vitrænni getu • Lélegt næringarástand • Búa einir eða erfiðar félagslegar aðstæður • Eðli bráðaveikinda • Fjöllyfjanotkun

18. Sjúkrahúsdvöl og aldraðir: Áhrif á þrek og þor • Minnkaður vöðvastyrkur og þol • Postural hypotension • Byltur • Þurrkur og vannæring • Hjáverkanir lyfja • þrýstisár • Sjúkrahústengdar sýkingar. EINANGRUN • Missir sjálfstæðis

19. Milliverkan lífeðeðlisfræði öldrunar, sjúkdóma og sjúkralegu Creditor, M. C. Ann Intern Med 1993;118:219-223

20. Löng rúmlega: Dæmi um fylgikvilla • Bláæðarek • Yfirlið • Byltur • Hægðatregða • Áhrif á vöðva og bein

21. Nýgengi skertrar hreyfifærni aldraðra á sjúkrahúsum • 15-59% verða háðir aðstoð annarra við að ganga • 2% detta í sjúkrahúslegu (1/2 við að fara á salerni) • Aukin hætta á byltum er til staðar eftir útskrift

23. Dæmi um alvarlegar afleiðingar sjúkrahúsdvalar aldraðra • Byltur • Tap á vöðva- og beinmassa • Vitræn skerðing • Þurrkur og vannæring • Þrýstisár • Sýkingar • Þvagleki • Missir sjálfstæðis

24. Leiðir til að draga úr óæskilegum áhrifum sjúkrahúsdvalar á aldraða • Hefja forvarnir strax • Öldrunarmat • Samhliða mati og hæfingu þarf að huga að undirbúningi útskriftar sem fyrst • Þekkja einstaklinginnn og óskir hans (ræðum hlutverk fjölskyldufunda) • Fá hjálpartæki að heiman • Tryggja vökva og næringu • Handþvottur starfsfólks • Huga að umhverfisþáttum

25. Tryggja umhverfi og færni Creditor, M. C. Ann Intern Med 1993;118:219-223

26. Fjölskyldufundur öldrunarteymisá sjúkrahúsi Dæmi um aðstæður: 1. Sjúkrahúsinnlögn/útskrift dregst á langinn 2. Greining alvarlegs sjúkdóms 3. Vandamál tengd meðferðarheldni 4. Langvinnur sjúkdómur lætur ekki að stjórn 5. “Punktasöfnun” 6. Kvíði og þunglyndi 7. Misnotkun áfengis –lyfja 8. Tiltekin póstnúmer? 9. Samskiptaörðugleikar (innan fjölskyldu, við KERFIÐ) 10. Annað?

27. Undirbúningur fjölskyldufundar 1. Ákveða hver boðar fundinn. 2. Ákveða markmið. 3. Samkomulag um hvaða ættingjar, stuðningsaðilar og fagaðilar mæta. 4. Taka afstöðu til (hvetja til) þátttöku sjúklings sjálfs. 4. Tímasetja.

28. Ræða sjúkdóminn/viðfangsefnið 1. Draga fram sjónarmið þátttakenda. 2. Nýlegar breytingar á fjölskylduhögum. 3. Fylgjast með samskiptamunstri. 4. Endanleg plön sem mest í samræmi við 1-3. 5. Bjóða/hvetja til að spyrja spurninga. 6. Spyrja fjölskyldu hvort/hvernig höndlað svipaðar kringumstæður áður.

29. Greina stuðningsnet • Styrkleikar fjölskyldunets. • Nágranna- eða vinastuðningur til staðar? 3. Stuðningur heilbriðgðiskerfis. 4. Félagsþjónusta.

30. Einstaklingur Fjölskylda KERFIÐ Umhverfi

31. Ákvarðanataka/Boðleiðir?? Sjúkrahús Hjúkrunarheimili Heima Heilsugæsla Endurhæfingardeildir Dagþjónusta

32. Draga fram áætlun/samantekt • Spyrja fjölskylduna um þeirra áform héðan í frá. • Semja um hlutverk hvers og eins. • Ræða hvert málum verður vísað áfram. • Bjóða lokaspurningar. • Þakka þátttökuna.

33. Verkefni eftir fjölskyldufund • 1. Leiðrétta landakortið. • 2. Endurskoða tilgátur/meðferðarinngrip. • 3. Skráning.

34. Lyfjameðferð og aldraðir

35. Sjúkrahúsinnlagnir og tengsl við lyfjameðferð Tíðni áætluð 10-30% af öllum innlögnum Orsakir • Hjáverkanir • Lyfjaheldni • Meðferð bregst • Mistök í lyfjaávísun

36. Breyting á ástandi eða geriatrisk syndrome: Hjáverkun lyfja? • Byltur • Þyngdartap • Þunglyndi • Þvagleki • Vitræn skerðin

37. Aukaverkanir lyfja á sjúkrahúsi: Rannsókn á SHR • Sjúkraskrár skoðaðar framskyggnt • 208 einstaklingar >75 ára • Við innlögn að meðaltali 6-7 lyf • >8 % innlagna vegna aukaverkana Samúelsson Ó, Læknablaðið 2000

38. Óæskileg áhrif lyfja: Aldraðir í meiri hættu • Breytingar í lyfjahvörfum • Breytingar í lyfhrifum • Fjöllyfjanotkun • Fleiri sjúkdómar

39. Hvað vitum við um lyfjameðferð aldraðra? • Stór og stækkandi notendahópur • Alvarlegar hjáverkanir lyfja • Ný viðhorf til fjöllyfjameðferðar • Lyfjahvörf og lyfhrif • Mistök í lyfjaávísun • Meðferðarheldni

40. Fjöllyfjanotkun og aldraðir: Hefðbundin umræða • Meiri líkur á óviðeigandi lyfjaávísun • Meiri hjáverkanir • Minni lyfjaheldni • Hærri kostnaður • Erfiðara eftirlit

41. Fjöllyfjanotkun og aldraðir: Ný umræða • Gagnsemi gagnreynd í algengum aldurstengdum sjúkdómum • Rannsóknir vantar á lyfjameðferð fjölveikra • Öryggisleysi í framkvæmd flókinnar lyfjameðferðar • Vanmeðhöndlun algeng meðal aldraðra

42. Kostir Lækning Betri lífsgæði Forvarnir Óbeinn sparnaður Gallar Hjáverkanir Milliverkanir lyfja Minni lyfjaheldni Hærri kostnaður Erfiðara eftirlit Fjöllyfjanotkun

43. Lyfjahvörf • Lyfjaheldni (compliance) • Frásog • Dreifing • Niðurbrot • Útskilnaður

44. Skilgreining á meðferðarheldni “Að hvaða marki einstaklingur fylgir meðferðar ráðleggingum” Varðandi lyfjameðferð: • ekki tekið • tekið á röngum tíma • tekið lyf sem er ekki ávísað • of mikið tekið

45. Lyfjaheldni og aldraðir • 50% í langtímameðferð • Áhrif eru vanmetin • “Ónauðsynleg”sjúkdómseinkenni og dauðsföll

46. Algengt meðal aldraðra að geti ekki....: 5 atriði • Muna eftir • Lesa leiðbeiningar • Opna umbúðir • Taka á viðeigandi hátt (dropar, injectionir, úðalyf, kyngja) • Greiða fyrir

47. Afleiðingar skertrar lyfjaheldni • Verri árangur meðferðar • Sjúkrahúsinnlagnir • Verri lífsgæði • Meiri kostnaður • Röng túlkun um áhrifaleysi lyfjameðferðar • “Hlutfallsleg ofskömmtun” við innlögn

48. Staðfestar leiðir til bættrar meðferðarheldni • Skýrar leiðbeiningar um töku lyfs • Útskýra, hversvegna er lyf tekið • Útskýra, á hverju er von (hjáverkanir) • Einfalda og aðlaga að daglegum venjum

49. Staðfestar leiðir til bættrar meðferðarheldni (frh) • Sértækar umbúðir • Forgangsraða lyfjum (þegar fjöllyfjanotkun) • Gott aðgengi og reglulegt eftirlit • Aðkoma klínískra lyfjafræðinga!