LEKSIONI X

1. LEKSIONI X INDI MUSKULOR

2. INDI MUSKULOR • Indi muskulorështënjëngaindetbazëtëorganizmit. • Realizonzhvendosjen e organizmitnëhapësirëdhemundësonkryerjen e shumëlëvizjevetëtjeravitale. • Vetiakryesore e tijështëaftësiapërtutkurur. • Ekzistojnëtretipetëinditmuskulor: • Muskulatura e lëmuar • Muskulatura e vijëzuarose e skeletit • Muskulatura e zemrës

3. INDI MUSKULOR

5. INDI MUSKULOR • Ndërmjettyre ka ngjashmërithemelore. • E paraështëorigjina e përbashkët e tyrengamezodermasidhevendosjanëmënyrëgjatësoreparalel me aksin e tkurjes. • Këtokanëtëzhvilluarmitokondretqëakumulojnëenergjinë e nevojshmepërtkurje. • Përmbjanëelemenetettkurëstënjohursimiofibrilenëformën e aktinësdhetëmiozinës. • Miofibrilet e muskulaturëssëskeletitdhetëzemrësvendosennëmënyrëtëveçantëdhemarrinemrinmuskulaturë e vijëzuar.

7. Muskulatura e vijëzuar (skeletit) • Muskulatura e skeletitmbështilletnganjëkëllëfprejindilidhor, kumbizotërojnëfijetkolagjene. • Kykëllëfquhetepimysium. Kykëllëfdepërtonngaperiferiapërnëbrendësitëmuskulaturësdhe e ndanmuskulinnëfashikuj (tufa). • Perimysiumigjithashtuështëindlidhorfijeshkrifët. • Ndërsaçdofijemuskulare e veçantëmbështilletngaendomysiumi, kumbizotërojnëfijetretikulare. • Fijet e muskulaturëssëskeletitjanëfijecilindriketëgjataparalele, me diametërthuajsetëbarabartë. • Nëpërbërjetëfijevemuskularetëskeletitgjëndenmjaftbërthama me formëtëzgjatur.

9. Muskulatura e vijëzuar (skeletit) • Bërthamatvendosennëperiferitëfijesmuskulare. • Prerjetgjatësoretëfijesmuskulareparaqesinelementëttkurësqëvendosennëmënyrëparalele me vetëfijenmuskulare. • Kjomënyrëvendosjemundësonefektin e mbivendosjessëkëtyreelementeve e përrrjedhojëefektineshiritizimittërthortëalternimittëshiritavetëndritshme e tëerrëtaqëvendosentërthorazinëfijen e muskulaturëssëskeletit. • Sarkomeriështënjësiatkurrëse e muskulaturëssëskeletit.

10. Muskulatura e lëmuar • Kjondërtohetngaqelizanëformëboshtoreqëquhenmiocite. • Ngajashëatovishenprejnjë membrane shumëtëhollë (sarkolema) qënëmikroskoptëzakonshëmnukmundtëshihet. • Nëqendërtëmiocititvendosetbërthamaqëgjthashtu ka formëboshtore, praipërgjigjetformëssëjashtmetëqelizës. • Midis sarkolemësdhebërthamësshtrihetcitoplazma (sarkoplazma) me ngjyrëtëkuqe. • Nësarkoplazëmvendosendisafijeshumëtëhollaqëquhenmiofibrile, tëcilatmarrinpjesë active nëprocesin e tkurrjes.

12. Muskulatura e lëmuar • Gjatësia e qelizësndryshonsipasorganitkuvendoset. Kështu p.sh. nëenët e gjakutmiocitetnëgjëndjëqetësiekanëgjatësirreth 20mm, nëzorrërreth 200mm, nëmitër (gjatëperiudhëssëbarrës) miocitetmundtëarrijnënjëgjatësirreth 500mm. • Gjatëtkurrjesmiocitishkurtohetdhetrashet, ndërsabërthamapërdridhetnëformëspirali. Nëniveletëtjera diametric ështëmëivogëldhenukpërmbanbërthamë. • Nëdisaorganesi p.sh. nëzorrë, muskulatura e lëmuarvendosetnëdydrejtime, gjatësordhetërthor. • Tkurja e miofibrilevebrëndaçdomiocitibëhetnëformëtëvalëzuar. • Si pasojëformohenvalët e tkurrjesdhenyjat e tkurjes. • Këtotëfunditdallohenmëmirënëmikroskop, pasingjyrosenmëerrët se pjesatjetër e sarkoplazmës.

13. Muskulatura e lëmuar • Muskulatura e lëmuarështëspecializuarpërtkurrjetëvazhdueshmepor me njëforcërelativishtmëtëdobëtsesamuskulatura e skeletit. • Kjotkurrjeështëveti e lindur e miocitit, porqëtërealizohetduhetdhepjesëmarrja e sistemitnervorautonom, e hormonevesidhe e disametabolitevelokalëtëcilëtmodulojnëtkurjensipaskërkesavefunksionaletëorganitkundodhetkjomuskulaturë. • Kështu p.sh. muskulaturë e lëmuar e zorrëvebëntkurjetëvazhdueshmeritmike, qëformojnëperistaltikën e zorrëvetëdomosdoshmepërpërcjelljenposhtëtëmasaveushqimore.

15. Muskulatura e lëmuar • Tkurrja e muskulaturës së lëmuar dallohet nga tkurja e muskulaturës së skeletit jo vetëm se është e pavullnetshme, por dhe se ajo bëhet më me ngadalë dhe jo menjëherë pas marrjes së ngacmimit. • Duke qënë se muskulatura e lëmuar tkurret më ngadalë, ajo humbet më pak energji dhe nuk lodhet aq shpejt sa muskulatura e skeletit.

16. Muskuliizëmrës • Miokardiformonshtresënkryesoretëmurittëzemrës. • Përngandërtimingjan me muskulin e vijëzuartëskeletit, ndërsangafunksioni me muskulaturën e lëmuar. • Tkurjet e miokarditjanëtëfuqishme (harxhojnësasitëkonsiderueshmeenergjie) dhekontrollohenprejsistenmitnervorautonomsidheprejsistemit hormonal. • Muskuliizemrësparaqitetnëdy forma, muskulaturatipike e aftëtëtkuretapomiokardidhemuskulaturaatipikeqënukështëgjëtjetërveçsesistemipërcjellësizemrës, icilinuk ka aftësitëtkuret.

17. Muskuliizëmrës • Muskulatura tipike në prerjen gjatësore të krijon përshtypjen se ndërtohet nga fije muskulore të vijëzuara, si muskulatura e skeletit ndonëse vijëzimet d.m.th. disqet e errët dhe të qarta dallohen më vështirësi. • Përveç disqeve të errëta dhe të qarta, këtu gjënden dhe të ashtuquajturat disqe të ndërvëna, të cilat nuk janë gjë tjetër veçse vende të bashkimit të miociteve fqinje.

19. Miocitetkardiake • Miocitetkardiake – kanëformëcilindrike me gjatësi 50 – 120 mikrometërdhegjerësi 15 – 20 mikrometër. • Nëqendërtëtyrevendosennjëosedybërthama. • Nëzemrën e njerëzve me moshëtë re kanëformëvezake, nëzemrën e fetusitformëshkopi, dhenëzemrënhipertrofikeformëtërrumbullakëtosefasuleje. • Sistemipërçues (konduktor) izemrës ka funksionlindjendhepërcjelljen e inpulsevenëzemër. • Quhetndryshedhesistemiautomatik.

21. Miocitetkardiake • Sistemipërçuesndërtohetnga: • Nyjasinusaleqëvendosetnëmurin e atriumittëdjathtë. • Nyjaatrioventrikulareqëvendosetsipërvenditkufiksohetvalvulatrikuspidale. • Tufa e Hisitqëvendosetnëseptumininterventrikular. • Tëdyjadegëzimetpërfundojnë me fijet Purkinje qështrihenndërmjetmiokarditdheendokardit. • Prejkëndej impulse kalonnëmuskulintipikpërtëngacmuartkurrjen. I gjithësistemipërçuesndërtohetngafijemuskulareatipikeqëndërtohenngaqelizamuskuloretëpaaftatëtkurren. • Këtoqelizajanëmëtëmëdhasesaqelizat e fijevetipiketëzemrës, përmbajnëmëshumësarkoplazmë, porjanëmëtëvarfra me miofibrile. • Prandajkëtonëmikroskopdukenmëtëshndritshme.

22. Literatura • “Histologjia” • f. 136 – 146

23. LEKSIONI XI INDI NERVOR

24. INDI NERVOR • Indi nervorështënjëkatërindetbazëtëorganizmit. • Shpërndahetnëtërëorganizminnëformën e njërrjetekomunikuese. Indi nervor e merrorigjinënngaektoderma. • IN ka tëshprehuarvetitë e ngacmueshmërisëdhepërcjellshmërinë. Indi nervorështëbaza e formimittësistemitnervor. Sisteminervorndahetnë SNQ (sistemnervorqëndror) dhe SNP (sistemnervorperiferik), qëkontrollondhedrejtongjithëveprimtarinë e organizmit. • Me anëtëreceptorëveqëvendosennëpjesëtëndryshmetëtrupit, impulse e marrangamjedisiijashtëmkalojnënëpërmjetrrugëvenervoreaferentenë SNQ. • Këtukëto impulse pasianalizohendhesintetizohen, kalojnëpërsërinëperiferi me anëtërrugëvenervoreeferente. Pra, nëpërmjetinditnervorrealizohetlidhja e organizmit me mjedisin e jashtëm.

26. INDI NERVOR • Ngaanatjetër, me anëtëkëtijindisigurohetkordinimiiveprimtarisësëorganevetëndryshme. • Në SNQ gjëndenqëndratqëdrejtojnëlëvizjetmototriketëvullnetshme, qëndrat e tëfolurit, tëshikimit, tëdëgjimitetj. këturealizohetgjithashtuprocesiitëmenduarit. • Nëmënyrëtëveçantë SN ka lidhjetëngushta me sisteminendokrin, çkai ka bërëmjaftautoritarëqëtqshprehenpërtëashtuquajturinsisteminneuroendokrin. • Ngaanahistologjikeindinervorpërbëhetngadypjesëqëjanë: neuronetdheqelizat e neuroglisë. • Neuronetjanënjësimorfologjikedhefunksionaletë IN dhe SN. • Ndërsaqelizat e neuroglisëshëtbejnëpërmbështetjen e neuroneve.

27. Neuroni • Ështëqelizanervore. Si qelizat e tjerapërbëhetngabërthama, citoplazma, membrane sidhezgjatimetqëdalinngatrupi. • Madhësia e trupittëneuronevelëkundetnga 4 – 130 mikrometër. • Mëtëvoglatgjendennështresënkokrizoretëtrurittëvogël, ndërsamëtëmëdhatënështresën e pestëtëkoressëtrurittëmadh (qelizatpiramidaletëBec-it), nëbrirët e përparmëtëpalcëskurizore, nëganglionetspinaleetj. forma e neuronitmundtëjetësiyll, e rrumbullakët, vezake, shumëkëndëshedhepiramidale. • Këtodytëfunditjanë forma mëkarakteristike. • Ngatrupiineuronitmundtëdalinnjë, dyosemëshumëzgjatimenervoreqëmarrindhepërcjellinngacmimet.

29. Neuroni • Në SN ka mbi 10 miliardneurone. Neuronetkanëdisavetitëpërbashkëtaqëjanë: • Tëgjithaatopërmbajnëzgjatimenjëriprejtëcilëveështëmëigjatëdhequhetakson (neurit), ndërsatëtjerëtjanëmëtëshkurtërdhequhen dendrite. • Nëneuroplazmëgjëndendisaformacionefijoreqëquhenneurofibrilesidhedisaformacionekokrrizoreqëformojnëlëndëntigroide. • Bërthama e neuroneveështëshumë e varfër me lëndëkromatine • Neuronet e maturuarnukkanëaftësitëshumohen.

30. Neuroni • Në bazë të numrit të zgjatimeve neuronet ndahen në tri grupe: • Në neurone me një zgjatim (unipolar) • Në neurone me dy zgjatime (bipolar) • Në neurone me shumë zgjatime (multipolare)

32. Neuronet • Neuronetunipolare - Janëatoneuronengatrupiitëcilëvenëfillim del njëzgjatimivetëm. • Kyzgjatimpasilargohetpakngatrupindahrtnëdydegë, njëriprejtëcilëvequhetakson, ndërsatjetridendrit. • Neuronet bipolar – Janëatoneuroneqëgjendennëretinën e syrit, nëganglionetspinaledhe vestibular tëveshittëbrendshëm. • Neuronetmultipolare – Janë forma më e shpeshtë e neuroneve. • Gjëndenmëshpeshnëkoren e trurittëmadhdhetëvogël,nëbririn e përparmëtëpalcëssëkurrizit.

36. Qelizatneurosekretore – Janënjë tip iveçantëneuroni me vetisekretuese. Këtoquhenqelizaneurosekretuese. Këtoqelizasekretojnë hormone. • Dendritet – Përfaqësojnënjëngakarakteristikat e neuroneve. • Janëmjafttëdegëzuaranëformën e degëvetëpemës, përtërriturfushënreceptoretëneuronitngakudalin. • Pradendritetkanëpërfunksionmarrjen e ngacmimitngaaksonet e neuronevenëpikëtëcaktuarkontaktiqëquhensinapse. • Ngandërtimidendritetjanëtëngjashme me trupin e neuronit. • Brëndatyrëmundtëshihenneurofibriletdhekokrrizatëlëndëstigroide. • Nëdegëzimetshumëtëhollakëtoformacionemungojnë.

38. Aksoni • Ështëzgjatimiivetëmicilinëkrahasim me dendritetështëmëigjatë, mëihollëdhe ka pakdegëzime. • Degëzimet e paktatëtijformohenlargtrupittëneuronit. • Brëndatyrëmundtëshihen, neurofibrile, mitokondre, mikrotubulaetj. porasnjëherëlëndëtigroide. • Ndërsadendritet e marrinngacmimin, aksoni e nxjerrjashtëqelizës. • Prejkëtungacmimikalonnëdendritetosedrejtpërdrejtnëtrupin e neuronevetëtjera. • Ngagrumbulliminëtufatëaksoneveformohennervat.

40. Sinapset • Janëkontakte midis neuroneve. • Sinapsinësajëtëndërtimitdhepërbërjeskimikekarakteristike, shërbensi vend kalimiingacmimevenganjë neuron tektjetri. • N.q.se pjesafundore e aksonitbënlidhje me fijetëmuskulaturëssëskeletit, kemitëbëjmë me njëformëtëveçantëtësinapsit, qëquhetpllakaneuromuskulore. • Aksonetbëjnësinapsedhe me qelizat e muskulaturëssëlëmuar, sidhe me gjëndratëndryshme, porkëtosinapsenukkanëemërtimtëveçantë. • Tipariipërbashkëtfunksionalitëgjithësinapseveështë se impulsinervornëtëmundtëkalojëvetëmnënjëdrejtim, d.m.th. ngapjesafundore e aksonitpërtedendritetapotrupiineuronitdhekështu me rradhë.

42. Neuroglia • Përfaqësohetngaqelizatglialeoseneuroglia. • Funksionikryesorineuroglisëështëaimbështetëspërneuronet. • Përveçkësaj, ajo ka dhefunksioninushqyes, kufizuesdhe secretor. • Nëkushtepatologjike, qelizateveçantatëneuroglisëmundtëluajnëedherolmbrojtësnëpërmjetfagocitozës. • Qelizat e neuroglisënukkanëvetitëpërcjellin impulse nervoredhe as tëformojnëlidhjesinaptike. • Atogjendenkudoku ka neurone, madjejanëpikërishtkëtoqelizaqëshoqërojnënervatperiferikepërtëveshurngajashtëaksonet.

44. Fijetnervore • Janëaksonet e qelizavenervore. Ngabashkimiityreformohennervat. • Nëçdonervmundtëgjëndendisafijetëtrashadhedisatëholla. • Fijet e trashaquhenfijenervore me mielinë, pasivishennganjëkëllëfmieline, qëngaanakimikepërbëhetngalëndëlipidikedheproteina. • Fijet e hollanukpërmbajnëkëtëkëllëf, prandajquhenfijenervore pa mielinë. • Edhefijet me mielinëkurfutennëqelizënapoorganinqënervëzojnë e humbasinmielinën.

45. Fijetnervore • Fijetnervore me mielinë – Janëfijeqënëprerjetgjatësoremundtëdallohenkëtoformacione: • cilindriboshtor, aksolema, këllëfiimielinës, qelizat e shvanit, nyjat e Ranvierit, çarjet e mielinësetj. • Fijetnervore pa mielinë– Janëtëhollapasinukpërmbajnëmielinë. • Secilangakëtofijendërtohetngacilindriaksial, aksolema. • Më me shumicëfijetnervore pa mielinëgjëndennëlëndëngritëSNQ,nënervinolfaktor, nëfijetnervoresimpatikepostganglionaresidhenëdisanervacerebrospinalë.

48. Ndërtimiinervaveperiferikë • Elementetkryesorënëndërtimin e nervitjanëfijetnervore, qëmundtëjenëmëmielinëose pa mielinë. • Fijetndahennganjëratjetraprejseptumeveshumëtëhollaprejindilidhor. Qëpërmbanfijekolagjene me drejtim parallel me fijetsidhefibroblastet. • Kyindquhetendoneurium. Fijetnervorevendosennëtufatëcilatrrethohenngajashtëngaperineuriumi, qëndërtohetnganjëllojiveçantëiinditlidhorfijepllakëzor. • Ngabashkimiitufavenervoreformohetvetënerviicilivishetngajashtënganjështresëindilidhorrelativisht e trashëqëquhetepineurium. • Përveçfunksionitmbështetës, endoneuriumi, perineuriumidheepineuriumi, kanëedhefunksionushqyes.