E DREJTA FINANCIARE DHE TREGTARE

1. E DREJTA FINANCIARE DHE TREGTARE

2. Shkencambifinancat • Termi “e drejtefinanciare” • 1. kuptojme teresine e dispozitavejuridike, me ane te te cilaverregullohenmarredhenietfinanciaro-juridikeqekrijohengjatembledhjes, ndarjesdheshpenzimit te mjeteve me te cilatplotesohennevojatmbareshoqerore. • 2. perdoretgjithashtu per te treguardisiplinenshkencore, e cilastudjonmarredhenietshoqeroreqezhvillohengjateveprimtarisefinanciare te shtetitdheinstitucioneve te tjerajuridiko-publike. • Studimi i plote i aspekteve te veprimtarisefinanciare te shtetit, kerkonedhenjohjen e marredhenieve te caktuarafinanciaro-juridikeqekrijohengjatembledhjes, ndarjesdheshpenzimit te mjeteve te destinuara per financimin e nevojaveshoqerore.

3. Shkenca per financat ka per detyre te zgjidheketoprobleme: • 1. Si, sa dheprejkujtduhet te mblidhenmjetetfinanciare. • 2. Si te behetndarja e tyremidissubjektevetendryshem, ose per nevoja te ndryshme. (p.shorganeqendroredhelokale) • 3. Si te shpenzohenketomjete, qe te realizohen sa me mire detyrat e shtetitdheinstitucionevejuridiko-publike. • Shkencambifinancatstudionefektet e mbledhjes, ndarjesdheshpenzimit te mjetevenga ana e shtetitdheinstitucionevepublike, ndermjetpers. fizikedhepers. juridike si dhe ne ekonomine ne teresi.

4. Veprimtariafinanciare e shtetit eshte e ndryshmengaajo e personavefizikedhejuridike private, sepse: • a) Shtetinuk ka si qellimmeveteperfitimin, sepse ai kerkonvetem te plotesojenevojatmbareshoqerore. • b) Veprimtarite e shtetit, qeplotesojnenevoja te caktuarashoqerore, kryesishtjane te natyresjomateriale. P.sh, mbrojtja e rendit te brendshem, arsimi, etj. • c) Per plotesimin e nevojave te shoqerise, shtetishfrytezon te hyratqekanekarakter te detyrueshem. Ndryshenga te hyrat e sektoritprivat, qenuk e kane kete karakter. • d) Parimithemelor i veprimtarisefinanciare te shtetiteshteplotesimi i nevojave te mbareshoqerise. • e) Organi qevendos per te hyratdheshpenzimet e shtetit, eshteKuvendi. • Pavaresishtnga sa thame me larte, parimiqeudheheqveprimtarinefinanciare te shtetitdhe te privatiteshte ai i kursimitdheefikasitetit.

5. Ceshtjetqe do te perbejneobjektstudimi ne kuadrin e shkences se financavejane: • Te hyratpublike (shteteroredhe private), ne kuadrin e te cilavestudjohentatimet, taksat, doganatdheinstrumentat e tjere te mbledhjes se ketyre te hyrave. • Spenzimetpublike, vellimi i tyre, kriteret e harxhimit te te hyrave per realizimin e qellimeve te politikes se shtetit ne fusha te ndryshme te veprimtarise se tij. • Buxheti, si dheinstrumenta te tjere te financimit te shpenzimevepublike, ne kuadrin e te cilavestudiohetaprovimidherealizimi i tyre, efektet e aplikimit, kontrolli i shpenzimit te mjeteve me ane te ketyreinstrumentave. • Huatepublike, format e tyre, efektet tek individetdhe ne ekonominekombetare.

6. E DREJTA FINANCIARE • Percaktimi i termit “e drejtafinanciare”, faqe. 2. • E drejtafinanciareperbehet, nga e drejtafinanciarekombetaredhenderkombetare. Kjo e dytanenkupton, teresine e normave me ane te te cilaverregullohenmarredhenietfinanciaro-juridikendershteterore. • Disipliniminkushtetues i te drejtesfinanciare e gjejme ne percaktimin e burimevedhellojeve te tatimeve, aprovimindherealizimin e buxhetit, kontrollin e te hyravepublike, huatepublikedhe te tjeraceshtje.

7. Marredhenietfinanciaro-juridike; janemarredhenieshoqeroreqekrijohen, ekzistojnedhepushojnebrendaveprimtarisefinanciare te shtetitdheorganevepublike, dhejane te rregulluarajuridikisht. • Objekt i marredhenievefinanciaro-juridikeeshteparaja, gjithashtu, nqsepercaktohet ne dispozita, edhte te mira te tjeraqemund te kthehen ne para. • Subjekte te marredhenievefinanciaro-juridikejaneshtetidhepersonatfizikedhejuridik. (ketosubjekteqendrojne ne pozitajo te njejta, sepseshtetidispononnjepozite me te privilegjuar). • Marredheniafinanciaro-juridikepushonateherekursubjektipasivpermbushdetyrimet, dhegjithashtukursubjektiaktiv (shteti) e heqdetyrimin, nuk ka mundesiose te drejte te perdoriforcen apo masa te tjera per kryerjen e detyrimit, si dhe ne rastinkurnuk ka mundesitaushtrojeaktivitetinfinanciar ne menyre te normuar.

8. E drejtafinanciarenderkombetareperbehetngateresia e normave me te cilatrregullohenmarredhenietfinanciaro-juridikendershteterore. • Burimet e se drejtesfinanciarenderkombetarejane: • a) Zakonetnderkombetare. • b) Kontratatnderkombetare. • c) Vendimet e gjykatave te arbitrazhevenderkombetaredhekombetareqekane te bejne me bashkepuniminnderkombetar. • d) Ligjet e brendshmeqerregullojneceshtjengabashkpuniminderkombetar. • e) Dispozita te caktuara te organizatavenderkombetare, qenukjane ne kundershtim me parimet e se drejtesnderkombetare.

9. PasuritePublike. • Burimikryesor i te ardhurave te njeshtetieshteshfrytezimi i pasurise se tijnatyroredhe i potencialitnjerezor. • PasuriaKombetarepercaktohet si bashkesia e te gjithallojeve te pasurive ne njeshtet. Prangapasuria private e cdoshtetasi, si dhepasuriashteterore, e cilazoterohetngashteti.(orientim i doktrinesshqiptare). • Per doktrinennderkombetare ka disandarje: • 1. PasuriaShteterore. Eshteajopasurikupronesiadhekontrollimbiperdoriminmbeten ne doren e shtetit.(rruge, shkollat, spitaletetj.) • 2. Pasurita Private. Eshtepronesiasipaspercaktimitqe i ben KodiCivil. • 3. Pasuria e Perbashket. Eshterastikukeminjeshumeindivedesh te ciletushtrojne te drejten e pronesise.(pylli, kullotatetj.) • 4. Jo-pasuria. Nuk ka njepronar te vecant, mund te shfytezohetngacdokush. (ajri, deti, rrezet e diellitetj.)

10. Te hyratpublike • Te hyrapublikequhenmjetet me ane te te cilaveshtetiplotesonnevojat e veta, pra, realizimin e detyravedhemasaveqe ka per detyre te permbushe ne baze te kushtetutesdheligjeve. • Sistemet e te hyrave te shtetevendryshojnenganjerishtet ne tjetrin per nje sere arsyesh, qejane te lidhura me sisteminshoqeror, ekonomik, politiketj. Ne vendet e zhvilluarapergjithesishtp.sh , sistemet e te hyravendryshojnemidistyre ne varesingafaktinesejaneshtetekapitaliste apo sociale etj. • Ketosistemebashkohen ne disa pika: • 1. Te hyratpublikesherbejne per plotesimin e nevojavepublike, shoqerore. Plotesimi i ketyrenevojaveshoqerorepercaktohetngaroli i shtetit ne jetenekonomike e sociale, zhvilliminekonomiketj. • 2. Te hyratshteteroremblidhen ne para. • Te hyrat e shtetimblidhenngaburimeqeperterihenekonomikisht. Ne raste te vecantamblidhenngapasuria. (tatimet reale mbipasurine)

11. Klasifikimi i te HyravePublike • Te hyraburimoredhe te prejardhura(derivative): Te hyraburimore te shtetitjaneato te cilatshteti i realizon me aktivitetin e tijekonomik, ngandermarrjetshteterore. Te hyrat derivative jane te prejardhuranga forca ekonomike e personavefizikedhejurifike. • Te hyra ne para dhe te hyranatyre: Te hyrane para, janeatongataksat, tatimet, huate. Te hyra ne natyrejanedhuratatqe i lihenshtetit, p.shkoleksionepikturash, skulpturaetj, qemund te lihen me testament apo duke i dhuruar. • Te hyra te paracaktuaradhetapaparacaktuara: Kjondarje ka te beje me programimin e te hyra. • Te hyra te rreulltadhejo te rregullta: Kjondarje ka parasyshmomentin e mbledhjes se mjetevefinanciare, qemund te jeteperiodike ose ne momentejo te rregullta. • Te hyrangapersonatfizikedhe te hyrangapersonatjuridike: Kjo ka te beje me subjektetqe i derdhin te ardhurat.

12. Kuptimidhekarakteristikat e tatimeve • Tatimetjanemjetetthemelorefinanciare per mbledhjen e te hyrave, me ane te te cilaveshtetimbulonshpenzimet e tije per plotesimin e nevojavembareshoqerore. • Qe te hyratpublike te konsiderohen si tatime, duhet te keneketokarakteristika: a) Detyrueshmeria e tatimeve. Ka te beje me aspektinpenalizues ne rastin e mospageses se tatimit. Praperdorimi i forces per mbledhjen e tatimeve. b) Tatimetmblidhen ne interesin e pergjithshem. Pramblidhen per plotesimi e nevojaveshoqerore. c) Tatimetmblidhenpakundershperblim te drejtperdrejt. Kjo do te thoteqetatimpaguesinuk ka njekundershperblim te percaktuar. d) Tatimetmblidhen ne para. e) Tatimetjane te hyrapadestinacion. Te hyrat e mbledhura me tatimesherbejne per financimin e te gjithaveshpenzimeve te shtetitdhejo per destinacione te paracaktuara, edhepse ne ditet e sotmeshikojmegjithmone e me teper se preferohetparacaktimiveprimevetatimore. f) Territorialiteti ne pagimin e tatimeve(shtetesiatatimore). Tatimepaguajneedheshtetasit e huajqejetojne ne territorin e shtetit, i cili e caktondetyrimintatimormbi te hyratdhepasuriteqeatarealizojne ose kanebrendaterritorit te tij, por ka dheperjashtime.

13. Klasifikimi i Tatimeve • Tatimedirektedheindirekte(te drejtperdrejtadhe te terthorta). Sipasteorise se bartjesquhendirekteatoqenukmund te barten te te tjeretdheindirekteatoqemund te traferohen tek te tjeret. Diektequhen ne rastinkurligjijungarkondetyrimintatimor, ndersakur barra e tatimevejukalonpersonave te trete, ateherjaneindirekte. • Tatimesubjektive(personale) dheobjektive(reale). Ne rastin e tatimevesubjektivemerrenparasyshcilesite personale te tatimpaguesit(kushikohetgjendjamartesore, personat ne ngarkimetj).Ndersa reale janete gjitha te tjeratkunukmerrenparasyshascilesiteekonomike, asato personale te tatimpaguesit. • Tatimesintetikedheanalitike. Ne tatimetsinetikeperfshihentatimet me te cilattatohetfuqia e pergjithshmeekonomike e detyruesittatimor. Te hyrat e obliguesittatimornga te gjithaburimetmblidhendhe, dukepaturparasyshcilesite personale te tij, percaktohetedhelartesia e ngarkimittatimor. Ndersaanalitikejaneatollojtatimesh me te cilattatohetndonje e ardhur apo pasuri, pavaresisht se kush e ka realizuar apo kusheshtepronardhepavaresishtneseobliguesitatimorrealizon apo ka te ardhuratetjera.

14. Tatime te pergjithshmedhe te destinuara. Perkatesishtjaneatotatimeqedestinacioni i tyreeshtepercaktuarqe me pare, dhetatimeqesherbejne per financimin e te gjithanevojaveshteterore. • Tatimekadastraledhetarifore. Kadastralequhenato per te cilatobligimitatimorpercaktohetnga te dhenat e kadastres. Ndersaatotariforellogaritenmbibazen e elemnteve te caktuarqepermbantarifa. P.shtarifatdoganore. • Tatimet e supozuaradhefaktike. Tek tatimet e supozuardetyrimitatimorpercaktohetmbibazen e supozimit se subjekti ka realizuar ose ka mundesi te realizoje te hyra ne njemase te caktuar…Ndersaatofaktikebazohenmbi te ardhura reale. • Tatimisipasvleresdhespecifike. Ne rastin e pare, tatimipercaktohetduke u nisurngavlera e vertete e objektittatimor. Ndersa per atospecifike per te caktuardetyrimintatimorperdorendisanjesimatese, si pesha, kilogrami, kuajtfuqietj. • Tatimetproporcionaledheprogresive. Kyklasifikimbazohet ne ndryshimin e perqindjesmbi te cilenllogaritetdetyrimitatimor. Tek tatimetproporcionaleperqindjambetet e pandryshuar, pavaresisht se ndryshonbazatatimore, p.shTvsh 20%. Ndersa tek tatimetprogresivendryshon ne baze te variacionit te bazestatimore.

15. Tatime te rregulltadhejo te rregullta. Tatime te rregulltajaneatollojtatimeshqecaktohendhemblidhenrregullishtvitpas viti dhemjetet e mbledhura me to, mbulojneshpenzime te rregulltashteterore. Tatimetjo te rregulltambulojneshpenzimetpublike me karakter te perkohshem. • Tatimetthemeloredheplotesuese. Themelorequhentatimetqesigurojenpjesen me te madhe te te hyravepublike. Plotesuesequhenatoqezenenjevend fare te vogel ne keto te hyra. • Tatimeqendroredhelokale. Tatimetklasifikohen ne qendroredhelokale ne varesi te faktit se kush e caktonobligimintatimordhecilesnjesi i takojnemjetet e grumbulluarangatatimet.

16. Elementet e Tatimit • Subjektitatimor (obliguesitatimor). Kytermtregonpersoninfizik apo juridikqe ka per detyre te paguajtatimin. Ligji 9920. date 19/05/2008 “Per procedurattatimore ne RSH” • Paguesitatimor. Eshtepersoniqekontakton me administratentatimore, pra, qe ben pagesat ose llogaritjen. • Paguesidefinitiv i tatimit. Eshte ai personqeperfundimishtbartbarrentatimore, pavaresishtngaqellimi i dispozitavetatimore. • Garanti tatimor. Eshterasti i pergjegjesise solidale. • Pushtetitatimor. Administratatatimore, me organet e saj. • Aftesiatatimore. Eshteaftesia per te paguartatimin. Kjovaretngafakte te ndyshme, sic janecilesite personale, burimet e te ardhurave, detyrimet e tjera te tij, etj. • Burimitatimor. Perbehetnga te gjithaato te mira qe i perkasinobliguesittatimordheprej te cilavekypaguantatimin.

17. Objektitatimor. Objekti i tatimitjanefakte te caktuara, sende, shumat e te hollave, transaksionetfinanciareetj. • Bazatatimore. Bazatatimoreperbehetngakonkretizimicilesordhesasior i objektittatimor. • Njesiatatimore. Eshtepjese e bazestatimore e shprehur ne para ose ne ndonjenjesimase, sipas se cilespercaktohetdetyrimitatimor. • Perqindjatatimore. Perqindjatatimoretregonmadhesine e barrestatimore ne raport me bazentatimore. Kemi tre llojeperqindjesh; proporcionale, progresiveregresive. Proporcionaleeshteatehereedhepsendryshonbazatatimore, nukkemindryshim te lartesise te perqindjestatimore. Progresiveeshteateherekurkemirritje te bazestatimore, kemidherritje te perqindjestatimore, p.shtatimimbi te ardhurat personale. Regresivejaneatollojperqindjeshqezvogelohen me rritjen e bazestatimore.

18. Borxhitatimor. Eshteshumaqeobliguesitatimor e ka per detyretapaguaje per te plotesuardetyrimin e tijtatimor. • Tarifatatimore. Eshtepasqyrasistematike e objekteve te tatimit, e njesivetatimoredhe e perqindjevetatimore. • Vertetimi i tatimit. Eshte procedura e percaktuarqekryejneorganetkompetentefinanciare per percaktimin e lartesise se bazestatimore, qe, me aplikimin e perqindjesperkatesetatimore te mund te caktohetdetyrimi i obliguesvetatimore. • Verejtjatatimore. Eshteakti ne baze te te cilit do te veprohetforcerishte, ne qofte se obliguesinuk e permbushdetyriminbrendaafatit te percaktuarpo ne akt. Ky i funditpermbandhelartesine e tatimit te papaguar.

19. Shtyrja e tatimit. Ne rastin e arsyevemadhore, ne rastin e ndryshimeve te papeshtatshme ne treg( inflacioni, nderprerja e import-eksport), ose per shkaqe te tjera te jashtzakonshmeqeobliguesinuk ka qene ne gjendje ti ndalonte, obligimitatimorshtyhet. • Parashkrimi i tatimit. Humbja e se drejtes per caktimindhepagimin e tatimitdhe per kthimin e pjeses se tatmit te paguar, por te llogariturgabim, me kalimin e nje afati te caktuarkohorperbenparashkrim. • Organettatimore. Kane kompetencen per caktimindhembledhjen e tatimeve. • Perjashtimettatimore. Mund te jene te perkohshmedhe te perhershme. Si te tilla mund te permendimpersonat me te hyranenminimuminjetik, trupindiplomatiketj. • Lehtesimettatimore. Jane zvogelime te tatimitnepermjetzvogelimit te bazestatimore ose zvogelimit te shumes se tatimit te caktuar.

20. Parimet e Tatimit • Ne parimet e tatimevendikojneshumefaktor, si atoekonomike, politike,etj. Parimettatimorevarenngakohadhenga vendi ne te cilenaplikohen. Doktrina ka perpunuardisaparime, por me e rendesishmeeshtekjondarje: • 1. Parimetfinanciaro-politike: MjaftueshmeriadhePershtatshmeriaParimi i mjaftueshmerisenenkupton se me ane te tatimeveduhet te mblidhen te gjithamjetetfinanciareqe se bashku me te hyrat e tjerashteterore do te mundesojnefinancimin e te gjithashpenzimeve te planifikuarate shtetit. Nese kemideficit buxhetor, duhet te vendosetekuilibri. Ndersame pershtatshmeri(elasticitet) nenkuptojmemundesine e sistemittatimor per t’jupershtatur sa me shpejtdhe sa me me suksesndryshimeve te lartesise se shpenzimevepublike. Tatimetprogresivejane me elastike se llojet e tjera.

21. 2. Parimetekonomiko-politike: Zgjedhja e burimittatimordhe e formestatimore. Duke pasurparasyshfaktin se tatimetjaneinstrumenta te politikesekonomikeduhet marre parasyshedhemenyra e zgjedhjes se burimittatimor. Si burim i tatimitsherbejne si te hyratqerealizonobliguesiashtuedhepasuria e tij. Mund te tatohenvetematoburimeqeperterihenvazhdimishtdhejo te gjitha te ardhurat, perndryshe do te konsiderohen si masarepresivedheindividinuk do kishte me interes te zgjerontepasurine e tij. • Eshte e nevojshme te shikohetedhekufiri i ngarkimittatimor. Lindpyetjambiaplikueshmerine e tatimitreal apo nominal? Pagimi i tatimitrealmbipasurine do te thote te mostatohenburimetqeriperterihen, por te zvogelohetpasuria e obliguesittatimor, pra, baza e tatimit. Tatimirealmund te aplikohet ne raste te jashtezakonshme, si fatkeqsinatyrore, luftraetj.

22. Zgjedhja e formestatimorendikonshume ne masen e realizimit te qellimeveekonomike te tatimit. Organetfinanciareduhet te jeneshume te kujdesshem ne perzgjedhjen e formavetatimore. Sepse, ne rastin e bartjes, (bartje e qellimshme) e cilabehet ne perputhje me interesat e ligjvenesit, atehere do kemidheperputhjen e efektevedheqellimet e tatimit si dhe do te realizohenedheqellimetekonomikeqekerkohen te arrihen. Ndersa ne rastin e bertjes se paqellimshme, kurbarrennuk e bartpersoni i caktuar, por i takonnjepersoni te trete, dihetqeefektetekonomike do te ndryshojnedhenuk do te realizohenqellimet. • Sot ka njenumershume te madhformashtatimore, por jo te gjithavejueshteparacaktuarroli i instrumentit te politikesekonomike. Duhetpaturkujdes, se pavaresishtngafakti se ciliqellimdeshirohet te realizohet me aplikimin e seciles forme te posacmetatimore, ndodhqeedhepsepagesa e tatimiteshte e vogelajoshkaktonzvogelimin e fuqiseekonomike te obliguesittatimor.

23. Parimet social-politike te tatimit: a) Karakteriuniversal i tatimitdhe, b) baraziatatimore. • Karakteriuniversal i tatimit ka te beje me faktinqe te gjithenjerezitjanenjesojdhe si e tille dheaplikimi i tatimitduhet te jetenjesoj per te gjithe. Gjithesesibejneperjashtimngakjoteori te gjithepersonat me te ardhuranenminimuminjetik. Ka te beje me shume me dallimetqe me pare beheshin per kleriketdhe per kategori te tjera. • Baraziatatimoreka te beje me ndarjen e barrestatimore. Ketu rendesi te vecante i kushtohettatimeveprogresive. Debatinga ana e doktrines ne lidhje me barazinetatimorevlonprejshekujshtashme.

24. Parimetadministrativo-teknike te tatimit: Realizimi i parimeveadministrativo-teknikevaretngaorganetfinanciare, te cilatkanekompetencen per caktimindhembledhjen e tetimeve si dhekontrollindhearketimin e tyre.Kemiketoparime; 1. Parimi i percaktueshmerise se tatimeve. Duke pasurparasyshqe me pagimin e tatimeve do prekenshumeinteresa te obliguesittatimor, dukendikuarderiedhe te standarti i jeteses, eshte me se logjikedhe e drejtekerkesaqeobligimitatimor te jete i percaktuar, qe te mosmosngelethapesire per arbitraritet. Kyparimkerkongjithashtuqeobligimitatimor te jete i caktuarqe me pare ngaligji. Nenkuptohetgjithashtuqetatimiduhet te jete sa me i kuptueshem per te gjitheobliguesit. • Pelqyeshmeria e pagimit te tatimeveeshtenjetjeterparim, dhe ka te beje me faktinqemenyra e pageses se tatimit te jete e pershtatshmeedhe me menyren e perfitimit te te ardhurave. Gjithashtulidhetdhemenyratburokratike per derdhjen e tyre.

25. Liresia e mbledhjes se tatimeeshtenjetjeterparimqe ka te beje me shpenzimetqeshteti ka per mbledhjen e tatimeve, pra, duhetqeaktiviteti i mbledhjes se tatimeve te karakterizohetngaveprimepakosto te larteekonomike. Zvogelimi i shpenzimeve per mbledhjen e tatimevebehetedhenepermjetzvogelimit te numrit te formavetatimore, gjithashtunepermjetzvogelimit te numrit te lehtesivedheprivilegjevetatimore. Zakonishtshpenzimet per mbledhjen e tatimeluhatennga 3-6% te gjitheshumes se mbledhur.

26. Bartja e Tatimeve • Per bartje te tatimeveflitetateherekurobliguesitatimoreshte i ndryshemngapersoniqebartrealishtbarrentatimore, pra, ngapaguesidefinitiv i tatimit. Bartja e tatimevendodh; 1. Kurobliguesitatimor ben perpjekjeqe t’jakalojebarrentatimorenjepersonitjeter, me qellimqe te shmangengavetjaefektet e padeshiruara te tatimit. 2. Kurveteligjiparashikonbartje e barrestatimorengaobliguesi te njepersontjeter. Kemi disallojebartjeje: • Bartja e qellimshmedhe e paqellimshme. Eshte e qellimshmekurveteligji e parashikonmundesine e bartjes se barrestatimorengaobliguesi tek njepersontjeter, p.sh TVSH. Ndersakurnukeshte e parashikuarngaligji, kemibartje te paqellimshme. • Bartjaperparadhebartjambrapa. Per bartjembrapaflitetateherekurobliguesitatimor, dukerriturcmimin e produkteve apo sherbimeve, arrin te bartebarren e tatimit tek bleresit e ketyreprodukteve ose sherbimeve. Pra, e llogarittatimin ne cmimin e prodhimit. Ndersa per bartje para flitetateherekurprodhuesiarrinetabartebarrentetimore tek furnizuesi i lendeve te para. • Bartja e njefishte, dyfishtedhe e shumefishte. Flitet per bartje te njefishtekurobliguesitatimor e barttatimin tek njepersontjeterqeeshtepaguesidefinitiv. E dyfishtekurpersoni tek i ciliobliguesitatimor ka kryerbartjenarrinetabarte te njepersontjeter, p.shprodhuesi e bart te bleresi me shumicedheky i fundit e barte te konsumatori. Eshte e shumefishtene rastin e bartjes te disa persona.

27. Shmangiangapagimi i tatimeve • Evazionitatimor i paligjshem. a) Fshehja e plote e tatimit. b) Fshehja e pjesshme e tatimit • Kemi fshehje te plote te tatimitkurobliguesitatimornuk e paraqet te tereshumen e te hyrave te realizuara, ne rastinkurnukdeklaron te gjithepasurine, ne rastinkurkurfshehfakte te caktuara, ngjarje ose veprimtariqesherbejne si shkak per tatim. • Ndersakemifshehje te pjesshme te tatimitkurobliguesijep te dhenajo te plotambi te ardhurat e realizuara, mbipasurine, mbifaktet, ngjarje ose veprimtariteqemerrenparasysh per tatim. • Pervecfshehjes se tatimitkemiedherastin e spekullimit (kontrabanda), e ciladallonngafshehjasepsekemi te bejme me ruajtjen e renditpublik, mbrojtjes se shendetit te njerezveetj.

28. Evazionitatimor i ligjshem. Kemi dherastetkurpersoninderronvenbanim ose veprimtari me qellim te zvogelimit te detyrimittatimor. Gjithashtueshterastikurzvogelohetkonsumidukehequrdorengablerja e produkteve te caktuara te tatuara. Gjithashtueshterastikurbehetperqendrimivertikal ne ekonominenndikimin e tatimit, p.shkooperativat e bleresve. Kemi dherastinkur ka vakumeligjore.

29. Sistemi tatimor ne RSH • Ligji 9920 date 19.05.2008 “Per procedurattatimore ne Republiken e Shqiperise”, dhe UMF nr.24 date 02.09.2008 “Per procedurattatimore” • Tatimetkombetarejane: Tatimimbivleren e shtuar, Tatimimbi te ardhurat, Akciza, Tatimet per lojrat e fatit, kazinotedhehipodromet. Tatimetvendorejane te percaktuara me ligjte vecante. • Ligji ne fjale ben dhepercaktiminteknik te termave “tatim” dhe “takse” • Detyrimitatimorlindkurpersonirealizon te ardhura, perfitonnjepasuri apo kryenpagesa, qe ne baze te legjislacionittatimorjaneobjekttatimi. Detyrimitatimorlindedhekur te ardhurat apo pronesiambipasurinekrijohen ne menyre te paligjshme. Detyrimitatimorperfshine: tatimin, kamatvonesat, gjobat. Ne rastin e vdekjesdetyrimitatimor i kalontrashegimtareve. • Rezidencatatimore, personifizikdhepersonijuridik,neni 8.

30. Periudhat e deklarimittatimor • Per detyrimettatimore, per te cilatsipasligjevevetedeklarohenkemiketoperiudhadeklarimi: • Deklarohencdomuaj; tatimimbivleren e shtuar, tatimimbi te ardhurat personale ngapunesimi, akcizen, lojrat e fatit. • Deklarohetnjehere ne vit, tatimimbifitimin. • Per personat e tatueshemqejanesubjekte te taksesvendorembibiznesin e vogeldhe te tatimitmbi te ardhurat personale, periudhattatimorejanetremujore per te gjithallojet e detyrimevetatimore, dhevjetore per tatiminmbi te ardhuratngabiznesi. • Vleresimi i detyrimittatimormund te behet: ngavetetatimpaguesi, ngaadministratatatimore, ngaagjenti i mbajtjes se tatimit ne burim.

31. Ligji i njehadministratestatimore te drejten per e kontrollittatimor; kontrolltatimor i plote ne vend, vizitafiskale, verifikime ne vend. • E drejta e administratestatimore per te mbledhur me force detyrimettatimore te papaguara. Nepermjet; leshimit te urdhjrit per bllokim te llogarivebankare, sigurimit te detyrimittatimor, sekuestrimin e pasurise. E drejta e administratestatimore per fillimin e procedurave te ekzekutimit te forceruar, parashkruhetbrenda 5 vjetevenga momenti kurdetyrimiduhej te ishtepaguar. Nderpritetekzekutimikur, paguhetdetyrimi, kureshteshpallur i pambledhshem, eshteparashkruar, eshtefalurngaKuvendi. Nenet 100, 103, 107…

32. QKR • Kryenketofunksione; Mbanrregjistrintregtar, Kryenrregjistrimet ne kete rregjistersipsligjit, Kryenrregjistrimet per qellimetfiskale, sigurimeveshoqeroredheshendetsore si dheinspektimit te marredhenieve te punes, Siguronaksesin e publikut per te dhenat e rregjistritsi dhepublikon te dhenat e rregjistrit,Leshoncertifikatadheakte te tjera, Pranonkerkesat per licencimedheautorizimeadministrative. Mund te delegojesherbimet e sajedhe ne bashkidhekomuna. • Detyrimin per rregjistrim e kane, (ligji per QKR 9723 i dates 3.5.2007); Shoqerite e thjeshta, Shoqeritetregtare, Degetdhezyrat e perfaqesimit te shoqerive te huaja, Shoqeritedheunionet e kursim-kreditit, Shoqerite e kashkpunimit te ndersjellte, Cdosubjekttjeterqeparashikonligji. Rregjistrimikryhetbrendaafatit 15 ditornga data e nisjes se veprimtarise. • Rregjistritregtar, neni 18, eshtenjebaze te dhenashunike e subjekteveqesipaslegjislacionitshqiptarkryejneveprimtariekonomiketregtare.

33. Akcizat • Kcizatjanetatimembinjenumertacaktuarmallrash, (ligji 8976 date 12.12.2002). Sipasketijligjipersonatqe i nenshtrohentatimit te akcizesjaneata persona fizikedhejuridikeqeprodhojnedheimportojnemallraakcize. • Ne rast se njeperson i tatueshemnuk e ka paguarakcizen per mallrat e tatueshme me akcize, kjo do te paguhetngacdopersontjeter i perfshire ne importimin, prodhimin ose zoterimin e mallrave te akcizez ne cdokohe. Kciza per mallratqe i nenshtrohenakcizes, paguhet ne castin e importimit ose prodhimit te mallrave ne territorin e RSH. • Cdopersonqeprodhon ose importonmallraqejanesubjektakcize per perpunim te miratuar ne nje magazine tatimore te miratuar, duhet te pajiset me autorizimin e organevetatimore. • Organettatimorelejonetransaksionepapagimin e akcizes ne disaraste te vecanta: Kurmallrat e akcizeseksportohen, Jane nenregjimin e pezullimitdoganordhetatimor, Importohenngadiplomatet, Nafta eshteshitur per anijet e peshkimit. • Mallrat e kcizeslejohet te dalinngamagazinatatimorepapagesen e akcizekur; jane per eksport, per tu derguar ne nje magazine tjter te miratuar, per furnizimin e anijevedheavioneve te cilatndalesen e pare e kanejashteshtetit.

34. Tvsh • Tvsheshteaplikuar per here te pare ne France ne vitin 1954, dhe me vonefilloi te aplikohejdhengavendet e tjera. Ne vendintonefilloi te aplikohetngagjysmen e dyte te vitit 1996. • Ne shkembimintregtarnderkombetaraplikohetparimi i vendit te mbritjes. • Tvsheshtenjetatim i pergjithshem, sepseaplikohet ne te gjithahallkat e prodhimit. Eshteindirekt, sepsenjihen si tatimpaguespersonatqekryejneveprimtarifitimprurese, por barra biembikonsumatorin. Eshtembikonsumin, sepseeshtekosumatori i funditqekurblenmallin apo sherbiminpaguandhetvsh-ne. • Ligjiqerregullon TVSH eshteligji nr. 7928 i dates 27.04.1995 “ Per tatiminmbivleren e shtuar” • Parimetqekyligjpermbanjane: 1. Tatimivepron ne te gjithahallkat e prodhimitdheshperndarjes se veprimtariveekonomike. 2. Tatimizbatohetzbatohetndaj te gjithallojeve te furnizimeve te mallrave, sherbimevedhellojeve te tjera te pasurise, pervectruallitdhendertesave, si edhedisaperjashtime te tjera. 3. Tatimibazohet tek fatura. 4. Tatimieshtebazuar ne parimin e destinacionit, dhezbatohetatjekufurnizimikryhet ose konsumohetdheatjekuprodhohet ose krijohet.

35. Taksat Klasifikimi i taksave: a) Sipasorganeveqecaktojneobligimintaksor, ndahen ne; 1. Taksaqendrore. 2. Taksalokale. b) Sipasorganeveqekryejneveprimetapo sherbimet; 1. Taksaadministrative. 2. Taksagjyqesore. 3. Taksakonsullore. 4. Taksadoganore. 5. Taksakadastrale. 6. Taksa per mbajtjen e patentave, vulaveetj. c) Sipasmenyres se pageses; 1. Drejtperdejt ne te holla. 2. Nepermjetpullave. d) Sipaskohes se pageses; 1. Taksaqepaguhenperparakryerjes se sherbimit. 2. Taksaqepaguhenmbaskryerjes se sherbimit. Ligji per taksatkombetare Ligji per taksatvendore