Normal Uyku

1. Normal Uyku Dr. Ahmet Uğur Demir Hacettepe Üniversitesi Göğüs Hastalıkları Anabilim Dalı

2. Niçin Uyuruz? • Yaşamımızın nerede ise üçte birini oluşturan uykunun işlevi hakkında kesin bir bilgi yoktur. • Basit bir anlatımla (gündüz) uykulu olmayı engellemek için uyuduğumuz söylenebilir.

3. Uyku Neden/Nasıl? • Uyanıklık sırasında aktif olan beyin merkezlerinin yorularak inaktif hale geldiğini öne sürmüştür. • Beyin sapı midpontil alanda kesi oluşturulan hayvanlarda uykuya dalmanın ortadan kalkması bu savı geçersiz kılmıştır

4. Uyku • Uyku çevresel uyaranların pek algılanmadığı bir dönemdir • Komadan farkı: • bu durumun çok hızlı bir şekilde “düzelebilmesi” • kişinin uykulu olduğunu ve • uyuduğunu bilmesidir.

5. Günlük Uyku Gereksinimi 8 saat 4 saat 10 saat 1910’lar ortalama uyku süresi: 9 saat, Günümüzde: 7 saat!

6. Turhan Selçuk - 6 Ağustos 1972 Abdülcanbaz'ın ilk serüveni

7. Uyku Fizyolojisi • Uzun süre uykusuz kalmak hayvanlarda öldürücü olabilirken insanlarda zihinsel ve davranışsal bozukluklara yol açar. • Uykusuzluk uyku ihtiyacını, “uykuya meyilli” olmayı arttırır.

8. Uyku Süresi ve Mortalite • 1.1 milyon (480 841 erkek ve 636 095 kadın), 30-102 yaş, ABD • 1982-1988 sağkalım izlemi • En iyi sağkalım:gecede 7 saat uyuyanlarda • gecede ≥ 8 saat uyuyanlarda ve ≤ 6saat uyuyanlarda artmış mortalite riski • Risk artışı > 8.5 saat uyuyanlarda veya < 3.5-4.5 saat uyuyanlarda %15’in üzerinde bulunmuş Arch Gen Psychiatry. 2002;59:131-136

9. Uykunun Fizyolojik Düzenlenmesi • 1) homeostatik uyku: uyku yoksunluğuyla artan uyku ile azan uykuya yatkınlık; homeostatic • 2) sirkadiyen ritim düzenleyici (~24 h), temelde uyku ve uyanıklıktan bağımsız olarak uykuya başlangıç ve sonlanma noktalarını belirliyor • 1 ve 2 >>> uykunun oluşmasına katkıda bulunuyor • Uyanıklık düzeyi ve stres uykuya başlamada önemli role sahip

10. Uykunun Fizyolojik Düzenlenmesi • Öğlen saatlerinde melatonin uygulanması >>> uykululuğu artırıyor, ısı kaybına sebep oluyor (deride vazodilatasyon yoluyla) • Akşam saatlerinde melatonin artıyor • Somnojenik beyin alanları termosensitif hücreleri barındırıyor • Isı değişikliği – uyku • REM dönemi ~ vücut ısı ritminin minimumu

11. Turhan Selçuk - 22 Şubat 2010

12. Sirkadiyen Ritm • Zamanı belirleyen dışsal uyarılar olmadan kendiliğinden işleyebilir. Dışsal uyarıların yokluğunda sirkadiyen ritme göre gün uzunluğu tam 24 saat değildir • (circa: etrafında-civarında, dies: gün). • Normal koşullarda sirkadiyen ritmi aydınlık-karanlık döngüsü belirler (suprakiazmatik nükleus).

13. Uyku - Uyanıklık • Uyku uyanıklık döngüsünü sağlayan sistemler: • Homesotatik sistem: uyku ile uyanıklıkta geçen sürelerin dengesini sağlamaya çalışır. • Uyku baskısı uyanıkken artar, uykuyla çözülür • Sirkadiyen sistem: beyindeki biyolojik saat tarafından geliştirilen ritim günün saatiyle (sosyal olarak kabul edilen zaman) uyum sağlamaya çalışır. • Uyanıklık baskısı gündüz artar, gece azalır.

14. Uyku Uyanıklık Döngüsü • Homeostaz vücut işlevlerinin dengesini sağlamaya çalışır • (S): uyku baskısı • Sirkadiyen işleyişte vücutta gece gündüz arasında değişiklikler oluşur (C): uyanıklık baskısı

15. Bilişsel işlevler/evde işten ayrı kalıp uyuyabilme yetisi Dış etkenler: iş ortamı (iş yükü) İkincil işler (hobi, ek iş) Ev ortamı (uyku, ev işleri) Sosyal etkenler (ev ve işte sosyal destek) İçsel etkenler Kişinin vardiyalı iş koşullarına dayanıklılığı Uyku - Uyanıklık

16. Turhan Selçuk - 1 Haziran 2009

17. Uyku – Uyanıklık - Beyin • Uyku-uyanıklık siklusu sirkadiyen bir ritim gösterir • Hipotalamusta suprakiazmatik nukleus • Retino-hipotalamik traktus

18. Sirkadiyen Zamanlama Sisteminin Temel Parçaları

19. Sirkadiyen Ritim Sistemi Çıktı ve Denetim Düzeni

20. Uyku - Uyanıklık • Forebrain ve kortikalarousal/uyanmadavranışı >>> beyinsapı üst kısmında pon-midbrain bileşkesi yakınından çıkan yolaklar • Talamus ve bazal forebrain’e uzanan projeksiyonlarıyla farklı bir çok nöron topluluğu uyanıklığı yönetir

21. Ascending Arousal System • Mezopontintegmentumda pedunkulopontin(PPT) ve laterodorsal (LDT) tegmentalnükleuslarda kolinerjik nöronlar • Lateral hipotalamusta orexin nöronları • Monoaminerjik hücre grupları (noradrenerjik • locus coeruleus, ventral periaqueductal gri cevherde dopaminerjik nöronlar, serotoninerjik dorsal ve median raphe nükleusları ve tuberomammillar nükleusda histaminerjik nöronları) • Bazal forebrain hasarı (deney hayvanlarında) >>> koma (sürekli subdelta < 1-Hz EEG) JOURNAL OF BIOLOGICAL RHYTHMS, Vol. 21 No. 6, December 2006 482-493

22. Ascending Arousal System JOURNAL OF BIOLOGICAL RHYTHMS, Vol. 21 No. 6, December 2006 482-493

23. Ventrolateral Preoptik Nükleus • Ventrolateral preoptik nükleus: uykuyu uyarma etkinliğine sahip • Hasar >>> insomni ve uyku bölünmesi JOURNAL OF BIOLOGICAL RHYTHMS, Vol. 21 No. 6, December 2006 482-493

24. Uyku - Uyanıklık • Akşam geç saatlerde uykunun gelmesinin nedeni : Işığın azalması • Uyku düzeninin –akşam saatlerinde uyunması- kendisi de sirkadiyen ritmi etkiler • NREM düşük vücut ısısı ve hipometabolizma • REM Nöral instabilite, yüksek serebral aktivite

25. Uykunun Fonksiyonları • Yaşamsal enerji depolanır • REM: sinir sisteminin aktif gelişimi • Yavaş dalga uykusu sırasında önemli ölçüde büyüme hormonu salgılanır • Dokular onarılır, yaşlanma gecikir

27. Uyku Evreleri

28. Uyku Siklusu • Uyku Non-REM uykusu ile başlar. Non-REM ve REM uykuları yaklaşık olarak her 90-120 dakikada bir yinelenir. • REM uykusu gece boyunca 4-6 kez tekrarlanır , her evresi 10-20 dakika sürer ve daha çok gecenin 3/4’lük bölümünde görülür. Derin uyku gecenin ilk 3/4’ündedir.

29. Uyku Siklusu Uyku Ev re l er i Toplam uyku süresi Uyku latansı REM latansı uyanık REM I II III IV nREM saat

31. REM Dönemi Yaşla Birlikte Azalır

32. Uykuda Neler Olur?

33. Uykuda Neler Olur? • Uykuda bazal metabolizma  • Serebral kan akımı / serebral metabolizma  >>> rölatif hipokapni • Nörolojik aktiviteler baskılanır • Santral solunum yanıtı azalır

34. NREM • Uyanıklık >>> hafif, geçici uyku >>> senkronize uyku • Senkronize uykunun oluşturulmasında görevli nöronlar: medullada nukleus traktus solitarius, beyin sapındaki raphe çekirdekleri, anterior hipotalamus

35. Evre 1 • Alfa aktivitesi  • Düşük voltajlı teta dalgaları • Birkaç dakika süren hafif bir uyku • Yavaş göz hareketleri • Arousal eşiği düşüktür. • Bu evrede birey kolayca uyanabilir.

37. Evre 2 • 5-7 dakika sonra • Yüksek voltajlı verteks dalgaları • K kompleksler • Uyku iğcikleri • Bu evrede daha yoğun uyaranlarla uyanma ve arousal gözlenir.

39. Evre 3 - Evre 4: N3 • 15-30 dakika sonra • Yüksek voltajlı delta dalgaları • 3: %20-50, • 4: >%50

42. Turhan Selçuk - 28 Eylül 2009

43. REM • Düşük voltajlı,karışık serebral aktivite • Kas tonusu  • Hızlı göz hareketleri • Beyin gelişimi • Sensorial sistem aktivasyonu: Anılar, rüyalar • Myokloni

46. REM • Solunum ritmi düzensizleşir • Kalp hızı  • Kan basıncı değişiklikleri • Serebral kan akımı ve metabolizma • Arousal eşiğinin en yüksek olduğu evre • İdrar volümü ve terleme

49. Turhan Selçuk - 27 Temmuz 2009

50. Uykuda Fizyolojik Değişiklikler