HÍ – félagsvísindadeild 10.53.70 Inngangur að kennslufræði -Hugsmíðihyggja-

1. HÍ – félagsvísindadeild10.53.70 Inngangur að kennslufræði-Hugsmíðihyggja- Meyvant Þórólfsson 30. október 2006

2. Úr samræmdu prófi í 10. bekk 1995 • ¾ bolli af sykri samsvarar 12 teskeiðum. Hve margar teskeiðar af sykri eru þá í 3 bollum? • Lagt fyrir sem heimaverkefni hjá 11 ára nemendum.

6. Forngrikkir töluðu um PHYSIS og THESIS • Physis: Allt það í alheimi sem við skynjum, getum mælt og reynt að spá fyrir um • Við skynjum jörðina. Okkur er kennt að hún sé reikistjarna í útjaðri stjörnuþoku sem við nefnum Vetrarbrautina. • Hún snúist umhverfis sólina ásamt a.m.k. 7 öðrum reikistjörnum.

7. Forngrikkir töluðu um PHYSIS og THESIS • Thesis: Manngerð kerfi eins og talnakerfi, málkerfi og önnur táknkerfi (t.d. umferðarljós) sem menningin hefur getið af sér.

8. Truman Burbank (Truman Show) • Burbank bjó í þægilegum og snyrtilegum „gerviveruleika“ þar sem atburðir endurtóku sig í sífellu. • Er okkar veruleiki raunverulegur? Hvað sjáum við þegar við lítum í spegilinn? Sjá okkur einhverjir fleiri? Kannski milljónir manna? E.t.v. aðrar vitsmunaverur?

9. The Matrix • Gerviveruleiki sem var stjórnað af skyni gæddum vélum er héldu manneskjum föngnum og ræktuðu þær sem orkuuppsprettur til að tengjast “the matrix”. • A Construct, a virtual reality environment

10. EVE online • Íslenskur „fjölnotendanetspunaleikur“ • Stjórnað af tölvunarfræðingum, stærðfræðingum, eðlisfræðingum o.fl. • Ótakmarkað hugmyndaflug, flókin stærðfræðileg rökkerfi, margverðlaunuð hönnun og grafík • Reynir Harðarson: Náttúrusnillingur Eina prófskírteini hans er bílprófsskírteini

11. Hvaðan hlaut Reynir menntun sína? • Páll postuli spurði menn í Efesus hvort þeir hefðu meðtekið heilagan anda. Mennirnir settu upp stór augu og svöruðu að þeir hefðu ekki svo mikið sem heyrt heilagan anda nefndan á nafn. (sbr. Guðm. Finnbogason 1903) • Væri ungt fólk spurt við lok skyldunáms hvort það hefði meðtekið þá menntun sem til var ætlast, yrðu viðbrögðin líklega svipuð: Stór augu: Hvað er eiginlega menntun?

12. Hvað er þekking? Hvað er þekkingarfræði? • Ein af höfuðgreinum heimspeki og fjallar um eðli, grundvöll og takmörk mannlegrar þekkingar • Heimspekingar, sálfræðingar og uppeldisfræðingar hafa brotið heilann um þekkingu allt frá örófi alda • Ath. rökhyggju annars vegar og raunhyggju hins vegar

13. Hvað er menntun? Hvað er nám? • Erum við að tala um nám sem atferlis- og/eða hegðunarbreytingu? • Erum við að tala um nám sem einhvers konar ófyrirséð ferli í þroska manneskjunnar? • Gerist þetta á svipaðan hátt eða eins hjá öllum? • Eða eru einstaklingarnir eins ólíkir og þeir eru margir hvað varðar menntun og nám?

14. Íhugið – ræðið (2-3 mín) • Hugtakið “einstaklingsmiðað nám” heyrist oft notað nú á dögum. • Hvað er þar á ferðinni? Hvernig er þessi hugmynd rökstudd? Eða á hún sér e.t.v. engar stoðir?

15. Til að skerpa skilning og hugsun... ...stillum við oft hugmyndum og viðhorfum upp sem andstæðum: • Hlutlægt (objective)vs.huglægt (subjective)? • Megindlegt (quantitative)vs.eigindlegt (qualitative)? • Formlegtvs.óformlegt? • Kerfi sem tekur tillit til allra (inclusive)vs.kerfi sem tekur meira tillit til sumra en annarra (exclusive)?

16. Til að skerpa skilning og hugsun... • Ferli og framvinda (process) vs.afrakstur og afurð (product) ? • Nemendamiðað (student-centered) vs.kennaramiðað (teacher-centered)? • Atferlishyggja vs.hugsmíðihyggja?

17. „Svarti kassinn“ Litróf námskenningar og námslíkana er margbreytilegt en þó má geina ákveðna póla, a.m.k. í umræðunni: Input Output Áhrif frá pósitívisma, raunhyggju og atferlishyggju: Nám er röklegt, línulegt og mælanlegt Áhrif frá rökhyggju og hugsmíðihyggju: Nám er flókið, ófyrirséð, afstætt og erfitt að meta

18. Fyrirfinnst sönn og endanleg þekking „þarna úti“ eða ekki? Hvað segja kenningarnar um það? • Atferliskenning gerir í raun ráð fyrir að til sé endanleg þekking og veruleiki „þarna úti“ sem allir geti skilið og lært á sama hátt…þessa þekkingu getum við öðlast kerfisbundið með skipulegri atferlismótun • Hugsmíðikenning: Einstaklingar og samfélög byggja upp „einstaklingsbundna/persónubundna“ sýn á veruleikann sem er háð túlkun og merkingu. Mislangt er gengið í að hafna hlutlægum veruleika án mannlegrar skynjunar (sbr. róttæka vs. félagslega hugsmíði).

19. Hvernig öðlumst við þekkingu? • Hugsum okkur að ný þekking verði til með þeim hætti að ný hugmynd eða hugtak (rauður depill) tengist hugmyndum eða hugtökum sem fyrir eru (bláir deplar) í vitsmunabúi okkar. Van de Walle 2003

20. Hvernig öðlumst við þekkingu? • Samkvæmt atferliskenningu gerist þetta á fyrirséðan og kerfisbundinn hátt. • Samkvæmt hugsmíðikenningu gerist þetta á flókinn og ófyrirséðan hátt og breytilegt eftir einstaklingum hvernig tengingar eiga sér stað – afstæð þekking! Van de Walle 2003

21. Lykilhugtak: Forhugmyndir David Ausubel 1968 í Educational Psychology - A Cognitive View: • Það sem hefur mest áhrif á nám og námsárangur er það sem nemandinn veit fyrir. Sannreyndu hvað það er og kenndu honum svo í samræmi við það. • Meginhugmynd hugsmíðikenningar er að byggt sé á hugmyndum og hugtökum sem þegar hafa lærst. • En stundum hvíla forhugmyndir á veikum grunni (schema) og þær geta jafnvel verið rangar, sbr. þekktar ranghugmyndir um sólina og jörðina

22. Eðlisfræði “...þekkja hugtökin varmaorka og varmaflutningur” (AG 99):

23. Eðlisfræði Kennslubókin: • Varmaflutningur er tilfærsla á varma frá heitum stað eða hlut yfir á kaldari stað eða hlut. Varmaflutningur getur átt sér stað á þrjá vegu, þ.e. með: • Varmaleiðingu • Varmaburði • Varmageislun

24. Ranghugmynd: Vatn kólnar vegna þess að það „tekur til sín kulda“ úr ísmola • Kennsla sem tekur mið af hugsmíðihyggju miðar að því að grafast fyrir um forhugmyndir (ranghugmyndir) barna af þessu tagi og búa svo til aðstæður með æfingum, tilraunum og/eða umræðu sem hjálpa nemendum að „endursmíða“ hugmynd sína. • Sbr. Einstein um vísindaleg vinnubrögð: Vísindamenn setja fram hugmyndir eða tilgátur sem þeir reyna að styðja með dæmum og/eða prófa með tilraunum, þ.e. máta við raunveruleikann. (Kirkpatrick & Wheeler)

25. Íhugið – ræðið (2-3 mín) Enn betri skóli...: “Meira nám á skemmri tíma” (Mmrn 1998) • Hvaða þýðingu hefur þessi áhersla í stefnu fræðsluyfirvalda fyrir skipulag náms og kennslu þegar hlutfirrtar hugmyndir og hugtök eins og varmaflutningur eru annars vegar?

26. Róttæk hugsmíðihyggja • Ernst von Glasersfeld kynnti róttæka hugsmíðihyggju (e. radical constructivism) 1974 • hafnaði þeirri rótgrónu og almennu skoðun að raunveruleg þekking og þar með sjálfstæð tilvera hluta væri til utan skynreynslu mannsins. • Manneskjan öðlast m.ö.o. aldrei beinan aðgang að einhverjum hlutlægum veruleika, sem er óháður heimatilbúnum hugmyndum hennar sjálfrar um hann.

27. Róttæk hugsmíðihyggja • Það skiptir hins vegar máli að hugtökin og hugmyndirnar virki og passi við reynsluheim okkar. • Glasersfeld talar því um gerleika (e. viability) hugmynda; hugtökin væru gerleg eða raunhæf að því marki sem þau hjálpuðu okkur að öðlast skilning á reynslu okkar og við að leysa ákveðin vandamál eða að ná einhverju persónulegu takmarki. • Ef reynsla eða ný gögn reynast í ósamræmi við forhugmyndir okkar, þ.e. hugtök sem fyrir eru, skapast ákveðið ójafnvægi (sbr. Piaget) sem hleypir aðlögunarferli (námi) af stað er leiðir af sér ný eða breytt hugtök.

28. Félagsleg hugsmíðihyggja • Félagsleg hugsmíði rakin til Levs Vygotskys, Jerome Bruners o.fl.: Félagslegar aðstæður vitsmunaþroska skipta meginmáli • Beiting tungumálsins lykilatriði • Tjáskipti milli þess ólærða (óreynda, óþroskaða) og hins lærða (reynda, þroskaða) forsenda vitsmunaþroska. Á jafnt við um kennara-nemanda sem nemanda-nemanda. • Sameiginlegt hugtakanet myndast hjá hópi fólks sem fæst við og hugsar um sömu fyrirbæri. • Aðlögun að menningu hugsuð sem félagslegt ferli (socio-cultural view eða cultural-historical approach)

29. Félagsleg hugsmíði – Lev Vygotsky • Öll hegðun og kúltúr manneskjunnar eru háð flóknu félagslegu kerfi – “socio-cultural” • Svæði raunverulegs þroska (e. zone of actual development) og svæði óráðins þroska (e. zone of proximal development), “þroskasvæðið” • Virkni ZPD eins og blómknappar í þann veginn að springa út, búa þarf réttu félagslegu eða menningarlegu aðstæðurnar (námsaðstæður) til að öflugt nám/menntun eigi sér stað.

30. Endursmíði hugmynda og hugtaka • Hugsmíðikenning: Það er eðli mannlegrar hugsunar að reyna að “endursmíða” hugmyndir svo hlutirnir gangi upp og komist í jafnvægi • Með endursmíðinni reynum við að gera hlutina raunhæfa eða gerlega (e. viable – viability = gerleiki). • Hlutverk kennara getur verið vandasamt þegar kemur að endursmíði hugmynda. -Good og Brophy, Glasersfeld

31. Endursmíði hugmynda og hugtaka • Hugsmíðin er sívirk því umhverfið er sífellt að gera kröfu um að við leysum ný vandamál sem leiða til æ meiri vitræns þroska og nýmyndunar þekkingar • Piaget: Aðhæfing (e accomodation) og/eða samlögun (e. assimilation), þ.e. einstaklingurinn lagar sig að aðstæðum og/eða hann breytir umhverfinu sér í hag til að koma á jafnvægi (equilibrium).

32. Félagsleg hugsmíði og samræður • Vygotsky leit á tungumálið sem lykilinn að hinni félagslegu hugsmíði. • Þeir sem aðhyllast félagslega hugsmíði leggja áherslu á samræður þar sem þátttakendur (nemendur) brjóta hugmyndir og hugtök til mergjar, rannsaka, rökræða og leita saman að lausnum • Mikilvægt að nemendur hlusti hver á annan og skilji hugmyndir hvors annars (cooperation/collaboration) • Kennari virkar eins og umræðustjóri

33. Menntun og aðstæðubundið nám • Mikil ábyrgð hvílir á kennaranum við að leiða barnið upp á æðri stig hugsunar með því að kynna sér fyrst forhugmyndir og beina þeim svo í réttan farveg (menntun = enculturation) • Jeane Lave, Etienne Wenger o.fl: Aðstæðubundið nám (e. situated learning) líkt og námlærlings hjá meistara við raunverulegar aðstæður. Mikilvægt að gera aðstæður sem líkastar veruleikanum.

34. Vinnupallafyrirkomulag og samvinnunám • Vinnupallafyrirkomulag (e. scaffolding). Inntak og viðfangsefni eins og bygging þar sem vinnupallar og verkfæri eru til staðar. • Kennarinn veitir mikinn stuðning í upphafi, en ábyrgð á náminu færist jafnt og þétt yfir á herðar nemandans. • Gagnkvæm samvinna við mótun og uppbyggingu þekkingar (e. collaborative learning).

35. Heildstæð sýn á inntak náms og merkingu þess • Nám í menningarlegu og merkingarbæru samhengi (e. cultural and meaningful context). • Inntak hinna hefðbundnu námsgreina sé tengt og ofið í heildarsamhengi til að efla skilning á hugtökum. Margvísleg vensl og tengsl hugtaka. • Heildstæð sýn á tungumálið og beitingu þess (e. whole language learning). • Stærðfræðikennsla P. Cobb, T. Wood og E. Yackel .: Umræður og hlustun á hugmyndir annarra (taken-as-shared mathematical knowledge)

36. Heildstæð sýn á inntak náms og merkingu þess

37. Heildstæð sýn á inntak náms og merkingu þess • Ýmsar aðrar tilraunir í stærðfræði, t.d. Cognitively Guided Instruction (CGI) þar sem börn kynnast reikniaðgerðum og tengslum þeirra gegnum “sögur” (orðadæmi) áður en farið er að reikna með formlegum aðferðum. • Kennsla til skilnings, t.d. á sætiskerfi (tugakerfi): Nemendur rannsaka af hverju 3+14  314 . Gætum við fengið nemendur til að rökstyðja að þetta sé ekki jafnt? Hvers virði væri það í ljósi hugsmíðihyggju?

38. Hugsmíðihyggja, námsreynsla og kennsluaðferðir • Nemendur okkar koma í skólann með fyrirfram gefnar hugmyndir sem stangast stundum á við það sem við viljum kenna þeim. • Skapandi og gagnrýnin hugsun er nemendum okkar eðlileg. • Nemendur eru færir um að rannsaka, sannprófa, rökræða og hlusta á rök. • Okkar vandi er að búa þeim réttu aðstæðurnar til náms og velja viðeigandi aðferðir úr litrófi kennsluaðferðanna. • Í því ljósi kunna hugmyndir hugsmíðihyggju og atferlishyggju að mætast einhvers staðar...