SOCIJALNI RAD I BOLESTI ZAVISNOSTI 15. oktobar 2012.

1. SOCIJALNI RAD I BOLESTI ZAVISNOSTI 15. oktobar 2012. Ekosistemskipristup u razumevanjubolestizavisnosti

2. KONTINUUM UPOTREBE PAS Polovi kontinuuma upotrebe PAS: • Negativan pol: “nulta upotreba”, apstinencija • Pozitivan pol: zavisnici sa teškim oštećenjima. Napredovanje na ovom kontinuumu dovodi do: • promena u biološkom sistemu pojedinca • predvidljivih i poznatih oblika telesnih i psiholoških disfunkcija • poremećaja odnosa sa bliskim osobama • pojave disfunkcija kod bliskih osoba (roditelja, braće /sestara, partnera, dece) • poremećaja u odnosu sa socijalnim okruženjem Zavisnost obuhvata: • bolest pojedinca - biološku i metaboličku činjenicu, • bolest porodice i društva - socijalno-psihološka patološka struktura

3. Uticaji u razvoju zavisnosti (Nastasić, EPA, str. 19) Do koje će tačke na ovom kontinuumu će doći pojedinac/porodica /grupa /zajednica je određeno delovanjem sistemskih procesa u kojima učestuju: • Faktori rizik a za započinjanje i intenziviranje upotrebe supstanci: individualni: nisko samopoštovanje; roditelja/porodice: alkoholizam, agresivnost i sociopatija; u okviru socijalne grupe: pripadanje patoloskim socijalnim grupama, uzimanje supstanci u vršnjačkim grupama; stresovi.... • Mehanizmi društvene homeostaze: drustveni običaji, kulturni obrasci koj se odnose na upotrebu PAS … • Protektivni faktori kod pojedinaca, u porodici ili u široj zajednici: prirodni i društveno formirani prosocijalni i proaktivni procesi, pravila, stavovi, zakoni, društveni pokreti

4. ZAVISNOST KAO SISTEMSKI PROCES /1 Upotreba raznih psihoaktivnih supstanci (PAS)u dugoj istoriji civilizacije nije uopste nova ili mlada pojava.Taj oblik ponašanja još od pamtiveka ima svoju socijalnu verifikaciju i može se reći da predstavlja legitiman socijalni izraz čovekove potrebe: • da poboljša svoju adaptaciju na zahteve sredine (da se uklopi u društvo, da stabilizuje porodične odnose, da uspešno izvede neku aktivnost) • da olakša svoje doživljavanje sebe i realnosti (da popravi raspoloženje, da se slobodnije izrazi,da “pobegne” od problema, umanji neprijatnost…)

5. ZAVISNOST KAO SISTEMSKI PROCES /2 • Bez obzira što je poodavno prepoznato da korišćenje droga i alkohola može da stvara ogromnu štetu pojedincu i čitavim društvima, taj oblik društvenog ponašanja se vekovima uporno održava u svim civilizacijama • Korišćenje psihoaktivnih supstanci ugrađeno je u skoro sve značajne oblasti socijalnog života mnogih civilizacija - od svakodnevnog života, preko porodičnih rituala do religijskih obreda. • U nekim društvima je to alkohol, a u drugima su to druge supstance - opijum, marihuana, koka…

6. ZAVISNOST KAO SISTEMSKI PROCES /3 Nešto što se toliko dugo održalo i postoji u istoriji kao pojava dobija odlike sistemske pojave  pojavekoja je potrebna sistemu, koja održava funkcionisanje sistema. Održavanje jedne pojave u istoriji društvenih sistema obezbeđeno je procesima adaptacije (prilagođavanja) u kojima su najznačajniji procesi homeostaze i morfogenezekoji se odigravaju u: • u pojedincu (biološskom i psihološkom sistemu) • u porodici • u socijalnom okruženju

7. ZAVISNOST KAO SISTEMSKI PROCES /4 • Stvaranje zavisnosti kod pojedinca, s obzirom na postojanje sistemskih procesa, predstavlja kontinuum, koji ima sasvim predvidljive faze i simptome, pa i ishode. • Zaustavljanje toka u tom kontinuiranom procesu moguće je samo uz zaustavljanje procesa adaptacije ili prilagođavanja. • Neki od ovih procesa nalaze se izvan zavisnika-pojedinca, dakle nalaze se u kontekstu

8. FAZE U RAZVOJU ZAVISNOSTI(Nastasić, EPA, str. 19) Zavisnostse razvija u vremenu, kroz prepoznatljive faze. Preklinička faza: apstiniranje umereno” korišćenje“treningfaza”preadiktivnafaza Klinička faza: toksikomanskafazaterminalnafazafazaspasavanja U procesu stvaranja zavisnosti događaju se strukturalnepromene u biohemijskom, psihološkom i socijalnom sistemu pojedinaca. • Do određene tačke moguće je zaustavljanje i povratak na prethodne faze. • U jednom momentu zbog strukturalnih promena proces postaje ireverzibilan i zaustavljanje toka nije moguće: izgubi se mogućnost vraćanja na kontrolisano ponašanje  sistem ulazi u patološki balans koji onemogućava promene na bolje.

9. EKOSISTEMSKI PRISTUP (Nastasić, EPA, str. 7) • Sistem je skup jedinica koje su u međusobnom odnosu i u odnosu sa okolinom - stanje svake jedinice je određeno onim drugih jedinica. • Članovi sistema su međusobno uslovljeni u stalnoj dinamičkoj ravnoteži - cirkularna kauzalnost • Sistemi imaju težnju i za održanjem homeostaze i za razvojem • Regulatorni mehanizmi sistema imaju za cilj očuvanje njegove homeostaze • Simptom - sistemska adaptacija na njegov totalni kontekst, u funkciji održanja homeostaze sistema koji se opire razvoju/ promeni Horizontalna dimenzija: svi sistemi kojima osobapripada (biološki, individualni, dijadni, porodični, lokalni socijalni, širi socijalni, nacionalni...) Vertikalna dimenzija: transgeneracijsko prenošenje

10. SISTEM ODRŽAVA SIMPTOM  SIMPTOM ODRŽAVA SISTEM Fenomen zavisnosti u (društvenom) sistemu odvija se: • kroz regulatorne mehanizme i strukture društvenih sistema: socijalna i kulturalna pravila, povoljna očekivanja, norme, zakone, kazne, rituale, verovanja u vezi sa pijenjem,korišćenjem psihoaktivnih supstanci • kroz biološke i psihološke procese u pojedincu tokom vremena u kojem se supstance koriste (predvidljiv tok razvoja bolesti) • kroz održavanje simptoma u koje su uključeni svi - i oni koji piju/koriste, ali i oni koji apstiniraju iz bilo kog razloga (oni su “zaduženi” da otklanjaju posledice )

11. PROCESI PRILAGOĐAVANJA (Nastasić, EPA, str. 22, 29) Ključno za razumevanje sistemskog pristupa adikcijama je: • postojanje procesa prilagođavanja ili procesaodržavanja bolesti zavisnosti • njihovo sagledavanje i prepoznavanje u sistemima pojedinca, porodice i društva

12. I Procesi prilagođavanja pojedinca Ekscesivno unosenje droge ili pijenje i prateće psihopatološko ponašanje zavisnika su aktivni i neprekidni adaptivni procesi (emocionalni i komunikacioni) u cilju istovremenog održavanja: • sistema - odnosa sa bliskim i značajnim osobama • simptoma – pijenja / uzimanja droge

13. A.Organski (biološki) procesi prilagodjavanja Organski, adaptivni procesi u neurobiohemizmu i metabolizmu pojedinca koji unosi psihoaktivne supstance - na nivou ćelije i na molekularnom nivou. • fenomen tolerancije: porast ili pad tolerancije • fenomen zavisnosti: psihološka i telesna/fiziološka

14. B. Psihološki procesi prilagođavanja (idem,str. 30) Raznovrsnost: • pojavnih kliničkih oblika • tipova ličnosti u vreme aktivnog uzimanja i trajanja bolesti Psihološke karakteristike koje se češće pojavljuju: • visok nivo traženja uzbuđenja (“sensation seeking”) • depresivnost, nisko samopoštovanje • antisocijalni obrazci - agresija i kriminal, tuče • mehanizmi odbrane zavisnika (negiranje i minimiziranje uzimanja, laganje, racionalizacija, projekcija, cepanje –”spliting”) • antisocijalni, histrionični, narcistični, granični poremećaj ličnosti • karakterističniobrasci ponašanja u socijalnom okruženju

15. Karakteristike adiktivne ličnosti (Nastasić, EPA, str. 32) • Izbegavanje odgovornosti • Problemi u samokontroli • Nedostatak samodiscipline • Egocentričnost • Ambivalentan / negativan stav prema autoritetima • Nepriilagođenost • Neadekvatnom asocijalno i antisocijalno ponašanje • Nerealan i nezreo odnos prema procesima življenja • Površan odnos sa ljludima • Neposobnost da se pruzmu socijalne uloge Ne znaju kako da uspostave zdravu relaciju Nemaju poverenje ni u koga

16. Socijalni interakcijski procesi prilagođavanja zavisnika(Nastasić, EPA, str. 32-33) Promene u odnosima • “Aranžiranje” uzimanja PAS u što većem broju socijalnih situacija - smišljanje i organizovanje povoda za “provod”, pijenje, “duvanje” svuda i u svako vreme • Disocijalizacija – druženje sa socijalnim grupama koje podržavaju i podstiču svaki oblik “konzumacija” supstanci, uključivanje u totalitarne socijalne grupe • Uzimanje supstanci u sve nižim socijalnim miljeima i situacijama (pijenje u periferijskim kafanama, bordelima, na pijacama; duvanjeu zapuštenim delovima grada, mračnim javnim prostorima, napuštenim zgradama; “šmrkanje”u “jazbinama”, bordelima) • Taktike i strategije u socijalnom ponašanju (skrivanje, laganje)

17. II Procesi prilagođavanja porodice • Alkoholičarski/zavisnički brak • Alkoholičarska/zavisnička porodica • Deca iz alkoholičarskih/zavisničkih porodica • Transgeneracijska transmisija zavisnosti

18. Zaključak Za kompletno razumevanje mnogostrukih formi kliničkog ispoljavanja tj. subtipova zavisnikapotrebno je sagledati: • biološkei psihološke procesepojedinca (komorbiditet) • interakcijskeodn. homeostazne proceseu sistemima kojimapojedinac pripada(porodični, širi porodični, šire socijalne grupe, profesionalna sredina i široko socijalno okruženje.

19. Literatura • Nastasić, P. (2011), Ekosistemski pristup alkoholizmu. Beograd, Publikum. • odabrana poglavljavlja navedna na slajdovima, skraćenica EPA