Temel Radyasyon Güvenliği Standartları

1. Temel Radyasyon Güvenliği Standartları Güngör ARSLAN TMMOB Fizik Mühendisleri Odası

2. ICRP • International Commission on • Radiation Protection • http://www.icrp.org • ICRP, radyasyondan korunma ile ilgili temel prensipler ve nicelikleri belirleyerek ülkelerin yetkili otoritelerine tavsiyelerde bulunan uluslararası bir kuruluştur. İlk olarak 1928’de International Society of Radiology tarafından kurulmuş ve 1950’de tıbbi alanlar dışında iyonlaştırıcı radyasyon kullanımını da kapsayacak şekilde yeniden yapılandırılmıştır. • Resmi bir yaptırım gücü olmamakla beraber, pek çok ülkede yürürlükte olan mevzuat, ICRP yayınlarını temel almaktadır. • Özel tavsiyeler, uygulama kılavuzları gibi yardımcı dokümanlar hazırlar.

3. http://www.icru.org ICRU, 1925 yılında International Congress of Radiology tarafından kurulmuş olup, radyasyon ve ışınlanmalar ile ilgili nicelikler ve birimleri tavsiye eder, ölçüm teknikleri ve verilerin değerlendirilmesine ilişkin bilgileri sağlar.

4. UNSCEAR United Nations Scientific Committee for the Effects of the AtomicRadiation http://www.unscear.org Birleşmiş Milletler tarafından 1955’te tüm üye ülkelerdeki iyonlaştırıcı radyasyonun seviyelerini ve etkilerini değerlendirmek ve rapor etmek için kurulmuş bir organizasyondur.

5. IAEA International Atomic Energy Agency http://www.iaea.org • 1957 yılında kurulmuş, bağımsız, hükümetler arası bilimsel ve teknolojik işbirliklerine dayalı bir organizasyondur. Nükleer işbirliği alanında global bir yer teşkil etmektedir. • Barışçıl amaçlar ile nükleer bilim ve teknolojinin kullanılması ve planlanmasında üye ülkelere destek sağlamaktadır. • İyonlaştırıcı radyasyona karşı kişilerin ve çevrenin radyasyon güvenliğini temin etmek üzere yayınlar yapar. (Fundamentals, Requirements, Guides)

6. EURATOM European Atomic Energy Comminty • 1957 yılında AB çerçevesinde nükleer güvenlik ve radyasyondan korunma ile ilgili yasal zemini oluşturmak üzere EURATOM kurulmuştur. • EURATOM’un kuruluş amaçlarından biri iyonlaştırıcı radyasyondan doğan zararlı etkilere karşı çalışanların, hastaların ve halkın korunmasını sağlamak üzere tüm üye ülkelerin uygulayacağı temel güvenlik standartlarını belirlemektir. • Bu doğrultuda yayınlanan kararlar,yönetmelikler, direktifler ve tavsiyeler üye ülkeler tarafından ayrıntılandırılır ve uygulanır. • Üye ülkeler temel güvenlik standartlarına uymak için gerekli idari önlemleri almak, mevzuatı çıkarmak ve uygulamak, nükleer güvenlik ve radyasyondan korunma ile ilgili eğitimleri sağlamakla yükümlüdür.

8. BSS 115’in Amacı • İyonlaştırıcı radyasyona maruz kalmaktan kaynaklanan risklere karşı korunmayı ve radyasyon kaynaklarının güvenliğini sağlamak için gerekli temel önlemleri oluşturmak, • ICRP ve IAEA Güvenlik Serileri gibi yayınlar yaparak radyasyondan korunma ve güvenlik standartlarını geliştirmek.

9. BSS 115’in Kapsamı • Radyasyonla ilgili her türlü faaliyet için gerekli temel şartları belirleyen standartları oluşturmak, • Farklı yaklaşım ve uygulamaları da içeren etkin bir radyasyondan korunma programı oluşturacak prensipleri ortaya koymak, • Aynısıyla olmasa da ülkeler ve bölgelerdeki yerel şartlar, teknik imkanlar ve tesis sayıları gibi faktörlere göre uyarlanabilecek esasları geliştirmek.

10. Temel Güvenlik Standartları • Uygulamaların Gerekliliği:Radyasyon ile ışınlanmanın zararlı sonuçları gözönünde bulundurularak, net bir faydasağlamayan hiçbir radyasyon uygulamasına izin verilemez. • Optimizasyon: Tedavi amaçlı tıbbi ışınlamalar hariç, radyasyon uygulamalarında • bireysel dozların büyüklüğü, • ışınlanacak kişilerin sayısı, • olası tüm ışınlanmalar için, • ekonomik ve sosyal faktörler göz önünde bulundurularak mümkün olan en düşük dozun alınması sağlanmalıdır (ALARA).

11. Doz Sınırları • 16-18 yaş arasındaki stajyer ve öğrenciler için etkin doz bir yılda 6 mSv’i aşamaz. (Gözetimli alan) • Hamileliği belirlenmiş radyasyon görevlileri GA çalıştırılır. • (Batın yüzeyi için eşdeğer doz sınırı 1 mSv’dir)

12. Optimizasyon Sonrası Kabul Edilebilir Seviye Riskin Kabul Edilebilir Seviyelerinin Belirlenmesi Kabul Edilemez Seviye Doz Limitleri Tolare Edilebilir Seviye

13. RADYASYONDAN KORUNMANIN AMACI : • Doz değerlerinin eşikli etki sınırının altında tutulması ve deterministik etkilerin önlenmesi • Stokastik etkilerin ortaya çıkma olasılığının mümkün olduğunca azaltılması

14. DOĞAL RADYASYON SEVİYELERİ

15. DOĞAL RADYASYON SEVİYELERİ

16. RİSKAşağıda 1/1000000 ölüm riski ile uyumlu aktiviteler verilmektedir • Nükleer tıp biriminde 10 gün çalışmak • 1.4 sigara içmek • hava kirliliği olan şehirde 2 gün yaşamak • Kano ile 6 dakika seyahat etmek • 1.5 dağ tırmanışı yapmak • Araba ile 480 km seyahat etmek • Uçak ile 1600 km seyahat etmek • Sigara içen ile 2 ay birlikte yaşamak • 30 kutu gazoz içmek

18. Radyasyon İşçileri İle Diğer Meslek Gruplarında Risk Karşılaştırması Ortalama ölüm oranı (10-6/yılda) 1989 IAEA Tüccar 40 İmalatçı 60 Bakım onarım 40 Kamu 90 Ulaşım hizmatleri 240 İnşaat 320 Tarım 400 Maden/Taşocağı430 • Güvenli işler • 2 mSv/y (100 mSv yaşam boyu) • (20 mSv/yıl veya 1000 mSv yaşam boyu

19. Muafiyetler : • Normal çalışma koşullarında herhangi bir yüzeyinden 10 cm mesafedeki doz hızı 1 μSv/h değerini aşmayan düzenekler. • Radyoaktiviteleri ve konsantrasyonları yönetmelikte verilen değerleri aşmayan radyoaktif maddeler.

20. Radyasyon Alanları • Maruz kalınacak yıllık dozun 1 mSv değerini geçme olasılığı bulunan alanlar radyasyon alanı olarak nitelendirilir. • Denetimli alanlar • Gözetimli alanlar

21. Denetimli Alanlar • Giriş ve çıkışlarının özel denetime, • Çalışmaların radyasyon korunması bakımından özel kurallara bağlı olduğu, • Görevi gereği radyasyon ile çalışan kişilerin, ardışık beş yılın ortalamasıyıllık doz sınırının 3/10’undan fazla radyasyon dozuna maruz kalabilecekleri alanlardır.

22. Denetimli Alanlar • Radyasyona maruz kalma tehlikesinin büyüklüğünü ve özelliklerini anlaşılabilir şekilde göstermek üzere gerekli bilgi, simge ve renkleri taşıyan işaretler, • Süresınırlandırılması ile koruyucu giysi ve araçlar kullanılması gerekliliğini gösteren uyarı işaretleri, • Kişisel dozimetre, • Görev yapanların hematolojik tetkikleri yılda en az bir kere yapılır.

23. Gözetimli Alanlar Radyasyon görevlileri için yıllık doz sınırlarının 1/20’sinin aşılma olasılığı olup, 3/10’unun aşılması beklenmeyen, kişisel doz ölçümünü gerektirmeyen fakat çevresel radyasyonun izlenmesi gereken alanlardır.

24. Görevi gereği Işınlanmalar Çalışma Koşulu A > 6 mSv/yıl veya göz ve extremite için eşdeğer doz sınırlarının 3/10’undan fazla doz (kişisel dozimetre) Çalışma Koşulu B ÇK-A’da verilen değerleri aşmayacak şekilde doza maruz kalma olasılığı bulunan koşul Koruyucu giysi, Tıbbi gözetim (Sağlık raporu; hematolojik,dermatolojik)

25. Tıbbi Işınlanmalar Hastanın radyasyon güvenliği • Hekimin yazılı kararı olmayan hiçbir ışınlama yapılamaz. • Hastanın alacağı veya alması gereken doz miktarı tayinedilmelidir. • Görevli tüm personel, tanı ve tedavinin gerektirdiği radyasyon güvenliği konularında eğitilmiş olmalıdır. • Kalibrasyon, dozimetri ve cihazların kalite kontrolü bu konuda yetkili kişilerin denetimi altında yapılır.

26. Tıbbi Işınlanmalar Tıbbi amaçlı ışınlamaların gerekliliği • Alternatif tekniklerle karşılaştırıldığında, radyasyonla yapılacak tanı ve tedavinin yararlarıradyasyonun hasarlarına göre daha ağırlık kazandığı durumlarda tıbbi ışınlamalar uygulanır. • Mesleki, yasal veya sağlık sigortası amaçlı tıbbi ışınlanmalar, sağlıkla ilgili belirgin bir beklenti olmadıkça yapılamaz. • Toplumun sağlık taramalarında radyolojik yöntemler ekonomik ve sosyal bedelin sağlık riskini karşılaması halinde ve kişiler için net bir yarar sağlayacak ise uygulanır. • Araştırma amaçlı ışınlama Etik Komite onayı ile yapılır.

27. Tıbbi Işınlanmalar Tıbbi ışınlamalarda optimizasyon • Cihaz, planlanmamış bir ışınlanma durumunda hasta dozunu en düşük düzeyde tutmak üzere sistemin tek bir bileşenin hatasını anında belirlemelidir. • Cihaz, insan hataları nedeniyle ortaya çıkacak planlanmamışışınlanmaları en düşük düzeyde tutabilecek özelliklere sahip olmalıdır. • Cihazların özellikleri TS, ISO, IEC,EU standartlarına uygun olmalıdır.

28. Tıbbi Işınlanmalar Tıbbi ışınlamalarda rehber düzeylere uyulmalıdır. Araştırma amaçlı ışınlamalar (Etik Komite onayı, halk dozu aşılamaz) Gönüllü ve Ziyaretçiler (Tanı veya tedavi süresince 5 mSv) Taburcu dozu I-131, 400 MBq ve özel talimat

29. Tıbbi Işınlanmalar Hastanın kaza sonucu ışınlanması • Yanlış hasta • Yanlış doku • Yanlış farmasötik • Belirlenenden farklı uygulama • Rehber düzey aşımı • Cihaz arızası • Hasta dozu belirlenir • Kuruma bilgi verilir • Hasta, RKS ve hekime bilgi verilir • Yapılması gerekenler belirlenir • Tekrarlamaması için gerekli önlemler alınır

30. Toplumun Işınlanması • Radyoaktif maddenin çevreye verilmesi • “İZİN” • Çevreye verilecek radyoaktif maddelerin cinsi, miktarı ve radyoaktivitesi, • Çevrede ışınlamaya maruz kalabilecek kritik gruplar, • Çevreye verilecek radyoaktif maddelerin kritik gruplara erişme yolları, • Radyasyon güvenliği konusunda alınacak önlemler. Kuruluşlar denetime tabidir.

31. Toplumun Işınlanması Radyoaktif atıklar Kapalı kaynaklar çevreye verilemez, bilgi verilmeden devredilemez. Bakım-onarım-montaj-demontaj lisansı almış kuruluşlar tarafından yapılır. Doğal radyasyon Doz sınırlama sistemi uygulanamaz, Radon için solunum yolu ile yıllık konsantrasyon değeri evlerde 400 Bq/m3, işyerlerinde 1000 Bq/m3 değerlerini aşamaz.

32. Referans düzeyleri Radyasyon korunması programlarında kullanılan herhangi bir büyüklük için özel bir uygulamanın başlatılması amacıyla belirlenen düzeylerdir. “Eşdeğer doz, etkin doz, vücuda alınma miktarı” Kayıt Düzeyi; Yıllık doz sınırlarının,radyasyon görevlileri için 0.2 mSv/ay, halk için ise 0.01 mSv/ay’i aşması durumlarında kayıtlar tutulmaya başlanır. İnceleme Düzeyi; Bir ay için yıllık eşdeğer doz sınırının 1/10’udur.

33. Müdahele Düzeyi Yıllık eşdeğer doz sınırının bir defada alınması ve aynı yıl süresince bu değerin aşılması halidir. “TAEK Nükleer ve Radyolojik Tehlike Durumu Uygulama Planı”nda detaylı olarak verilmiştir. Eylem düzeyi;sürekli ışınlanmalar veya tehlike durumunda, iyileştirici veya koruyucu eylemlerin yapılacağı, eşdeğer doz hızı veya radyoaktivite konsantrasyon düzeyidir.(ani –sürekli) Rehber düzey;aşılması halinde önlem alınmasını gerektiren doz düzeyidir.(kronik –tıbbi)

34. Kaza veya Tehlike Durumunda Işınlanma • Tehlike Durumu Planı • Tehlike durumu veya kaza ile ilgili olarak görevlendirilen kişiler, ünvanları, adres ve telefon numaraları, • Tesis içindeki ve dışındaki sorumlu kişilerle haberleşme sistemi, • Uygulanacak radyasyon ölçüm programları, • Muhtemel kaza senaryoları ve alınacak önlemler, • Gerekli ekipman ile araç ve gereçler.

35. Kalite Temini • Uygulanacak programlar için politikalar oluşturmak, • Personelin organizasyon ve sorumluluklarını belirlemek, • Personelin periyodik sağlık taramaları, çalışılan ortamın radyasyon güvenliği açısından izlenmesi, • Yönetimsel ( idari ) işlemlerin kalitesi, • Kalite kontrol teknikleri, • Kayıtların düzenli olarak tutulması ve dökümantasyon,

36. Kalite Temini • Personele çalıştıkları alanla ilgili olarak temel bilgilerin verilmesi ve bu bilgilerin güncelleştirilmesi, • Oluşturulan politika, program ve yapılan işlemlerin günün değişen şartlarına bağlı olarak Kalite Temini Programının güncelleştirilmesi.

37. Eğitim • Eğitim hastaların maruz kaldığı dozu azaltmak için anahtar kelime • Tıp fakültesi öğrencileri, teknisyen öğrenciler, uzmanlık öğrencileri eğitimi kadar görev başı eğitim verilmeli • Eğitim kalite temini programlarının bir parçası olmalı, hedefleri net bir şekilde belirlenmeli • Eğitimde anlatılanlar ile merkezde kullanılan cihaz altyapısı uyumluluk göstermeli

38. Eğitim • Eğitimde cihazları kullanan kişiler öncelikli olarak hedeflenmeli • Güvenlik standartlarının bulunduğu referans kitaplar hazırlanmalı • Eğitimcilerin eğitimi önemli • Uzaktan eğitim olanaklarından faydalanılmalı • Gelişmekte olan ülkelerde sürekli eğitime önem verilmeli

39. Mevcut diğer Yasa, Tüzük ve Yönetmelikler • Radyoloji, Radyum ve Elektrikle Tedavi ve DiğerFizyoterapi Müesseseleri Kanunu 28/04/1937 RG Sayısı: 3153 • Radyoloji, Radyum ve Elektrikle Tedavi Müesseseleri Hakkında Nizamname 06/05/1938 RG Sayısı: 2/10857 • 657 Sayılı Devlet Memurları Kanunu 23/07/1965

40. Milletlerarası Çalışma Örgütünün “İşçilerin İyonizan Radyasyonlara Karşı Korunması Hakkında 115 sayılı Sözleşmesinin Onaylanmasının Uygun Bulunduğu Kanun” 23/03/1968 RG Sayısı: 1033 • 5434 sayılı T.C.Emekli Sandığı Kanunu’nun 32. maddesine bir fıkra eklenmesine dair Kanun 28/09/1972 RG Sayısı: 1621

41. İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğü 09/04/1973 RG Sayısı: 14502 • Yataklı Tedavi KurumlarıİşletmelerYönetmeliği 13/01/1983 RG Sayısı: 17987 • Ayakta Teşhis ve Tedavi Yapılan Özel Sağlık Kuruluşları Hakkında Yönetmelik 09/03/2000 RG Sayısı: 23988