ผู้ช่วยศาสตราจารย์ ดร.สุรศักดิ์ มังสิงห์ จารุวรรณ มณฑิราช 26 ตุลาคม 2555

การศึกษาความต้องการทางด้านเทคโนโลยีสารสนเทศและการสื่อสารของผู้สูงอายุ ในเขตพื้นที่กรุงเทพมหานครAn Empirical Investigation of Needs for Information and Communication Technology of Senior Citizens in Bangkok Area ผู้ช่วยศาสตราจารย์ ดร.สุรศักดิ์ มังสิงห์ จารุวรรณ มณฑิราช 26 ตุลาคม 2555

ที่มาและความสำคัญของปัญหาที่มาและความสำคัญของปัญหา • โครงสร้างประชากรของประเทศไทยมีการเปลี่ยนแปลงอย่างต่อเนื่องโดยเป็นผลมาจากการเกิดที่ลดลง • ผลสำรวจของสำนักงานสถิติแห่งชาติ ปี 2550 พบว่าผู้สูงอายุเพิ่มขี้นเป็นร้อยละ 10.7 โดยเป็นชายร้อยละ 44.6 และเป็นหญิงร้อยละ 55.4 และพบว่า ประเทศไทยมีสัดส่วนของประชากรวัยสูงอายุเพิ่มมากขึ้นจนเกือบจะเป็นครึ่งหนึ่งของประชากรวัยเด็กคือ ร้อยละ 47.7 • ประเทศไทยได้ก้าวเข้าสู่การเป็นสังคมผู้สูงอายุ (Aging Society) ตั้งแต่ปี 2548

ที่มาและความสำคัญของปัญหา (ต่อ) • แม้ประชากรผู้สูงอายุในประเทศจะเพิ่มมากขึ้น แต่จำนวนผู้สูงอายุที่มีการใช้หรือเข้าถึงเทคโนโลยีสารสนเทศและการสื่อสารยังน้อยอยู่มาก • ดังนั้นจึงได้มีการศึกษาความต้องการ รวมถึงปัญหาและอุปสรรคของการเข้าถึงเทคโนโลยีสารสนเทศและการสื่อสารของประชากรผู้สูงอายุที่มีอายุตั้งแต่ 60 ปีขึ้นไปโดยเริ่มทำการศึกษากลุ่มผู้สูงอายุที่อาศัยอยู่ในเขตพื้นที่กรุงเทพมหานคร

สนองตอบยุทธศาสตร์ที่ 3 (แผนแม่บทเทคโนโลยีสารสนเทศและการสิ่อสาร ฉบับที่ 2) ของกระทรวง ICT กระทรวงเทคโนโลยีสารสนเทศและการสื่อสาร มีการสร้างนโนบาย เพื่อส่งเสรืมและผลักดันโครงการต่างๆ เพื่อเป็นการส่งเสริมความรู้ และการเข้าถึงเทคโนโลยีสารสนเทศและการสื่อสารให้แก่ประชาชน ทุกประเภท ไม่ว่าจะเป็น เด็ก เยาวชน สตรี พระภิกษู - สามเณร ผู้พิการ และรวมถีงกลุ่มประชากรผู้สูงอายุ

วัตถุประสงค์ของการวิจัยวัตถุประสงค์ของการวิจัย • เพื่อศึกษาความต้องการทางด้านเทคโนโลยีสารสนเทศและการสื่อสารของผู้สูงอายุที่มีอายุตั้งแต่ 60 ปีขึ้นไป ที่อาศัยอยู่ในเขตพื้นที่กรุงเทพมหานคร • เพื่อศึกษาปัญหา อุปสรรคของการเข้าถึงเทคโนโลยีสารสนเทศและสื่อสารของประชากรผู้สูงอายุในประเทศไทยที่อาศัยอยู่ในเขตพื้นที่กรุงเทพมหานคร • เพื่อวิเคราะห์ความสัมพันธ์ของอาชีพกับความต้องการด้านเทคโนโลยีสารสนเทศและการสื่อสารของผู้สูงอายุ

ขอบเขตของการวิจัย ศึกษาความต้องการทางด้านเทคโนโลยีสารสนเทศและการสื่อสาร ปัญหาและอุปสรรคในการเข้าถึง เทคโนโลยสารสนเทศและการสื่อสารของประชากรผู้สูงอายุที่มีอายุตั้งแต่ 60 ปีขึ้นไป ในเขตพื้นที่กรุงเทพมหานคร และความสัมพันธ์ของปัจจัยพื้นฐานกับความต้องการทางด้านเทคโนโลยีสารสนเทศ

สมมติฐานของงานวิจัย • ผู้สูงอายุต้องการใช้เทคโนโลยีสารสนเทศและการสื่อสารเพื่อให้ความรู้และช่วยเหลือทางด้านสุขภาพ • ผู้สูงอายุต้องการให้หน่วยงานภาครัฐหรือผู้ที่เกี่ยวข้องให้ความสำคัญในการส่งเสริมการเรียนรู้ด้านเทคโนโลยีสารสนเทศและการสื่อสาร • ผู้สูงอายุต้องการให้หน่วยงานภาครัฐหรือหน่วยงานที่เกี่ยวข้องจัดสรรเครื่องมืออุปกรณ์สำหรับการเข้าใช้งานให้ • ผู้สูงอายุต้องการให้หน่วยงานภาครัฐหรือผู้ที่เกี่ยวข้องให้ความสำคัญในการลดความเหลื่อมลํ้าในการเข้าถึงเทคโนโลยีสารสนเทศและการสื่อสาร

ประโยชน์ที่คาดว่าจะได้รับประโยชน์ที่คาดว่าจะได้รับ • หน่วยงานภาครัฐที่เกี่ยวข้องใช้ข้อมูลความต้องการทางด้านเทคโนโลยีสารสนเทศและการสื่อสารของผู้สูงอายุเพื่อสนับสนุนการคิด วิเคราะห์ พิจารณาวางกรอบแนวทางเชิงนโยบาย ยุทธศาสตร์ โครงสร้าง กลไก หรือแผนงานโครงการเกี่ยวกับการส่งเสริม อำนวยความสะดวก และการพัฒนาคุณภาพชีวิตของประชากรผู้สูงอายุในด้านเทคโนโลยีสารสนเทศและการสื่อสาร • หน่วยงานต่างๆ สามารถนำผลการศึกษาไปใช้เป็นข้อมูลเพื่อพัฒนาการบริการและการเข้าถึงเทคโนโลยีสารสนเทศและการสื่อสารของประชากรผู้สูงอายุในประเทศไทย

รูปแบบการวิจัย • ใช้วิธีการสำรวจ (Survey) • การเก็บรวบรวมข้อมูลใช้แบบสอบถาม (Questionnaire) • ประชากรที่ทำการศึกษาได้แก่ ประชากรผู้สูงอายุในประเทศไทยทั้งเพศชายและเพศหญิง ที่มีอายุ 60 ปีขึ้นไปที่อยู่ในเขตพื้นที่กรุงเทพมหานคร จำนวน 692,654 คน (ข้อมูลของกรมการปกครอง กระทรวงมหาดไทย ปี พ.ศ.2553) • กลุ่มตัวอย่างขนาด 120 (คำนวณโดยใช้สูตร Taro Yamane)

เครื่องมือการวิจัย: แบบสอบถาม (Questionnaire) • ส่วนที่ 1 ข้อมูลทั่วไปของผู้ตอบแบบสอบถาม • ส่วนที่ 2 ข้อคำาถามเกี่ยวกับการมีและการใช้อุปกรณ์และเครื่องมือทางด้านเทคโนโลยีสารสนเทศและการสื่อสาร • ส่วนที่ 3 ข้อคำถามเกี่ยวกับความต้องการทางด้านเทคโนโลยีสารสนเทศและการสื่อสาร ลักษณะการตอบเป็นแบบมาตราส่วนประมาณค่า (Rating Scale) • ส่วนที่ 4 ข้อคำถามเกี่ยวกับปัญหาและอุปสรรคในการเข้าถึงเทคโนโลยีสารสนเทศและการสื่อสาร เป็นแบบมาตราส่วนประมาณค่า • ส่วนที่ 5 ข้อคำถามปลายเปิด

การรวบรวมข้อมูล • ผู้วิจัยทำการแจกแบบสอบถามและสัมภาษณ์ผู้สูงอายุในเขตพื้นที่ต่างๆ ในกรุงเทพมหานครด้วยตนเอง และจัดส่งแบบสอบถามเพื่อขอความอนุเคราะห์ไปยังหน่วยงานต่างๆ ในการแจกและรวบรวมแบบสอบถามหน่วยงานที่ได้จัดส่งแบบสอบถามไปให้ ได้แก่ • ศูนย์การเรียนรู้ ICT ชุมชน ที่ได้กระจายติดตั้งอยู่ในเขตพื้นที่กรุงเทพมหานคร • ชมรมคอมพิวเตอร์และอินเทอร์เน็ตเพื่อผู้สูงวัย (OPPY Club) • สมาคมสภาผู้สูงอายุแห่งประเทศไทยในพระราชูปถัมภ์สมเด็จพระศรีนครินทราบรมราชชนนี

กราฟแสดงข้อมูลพื้นฐานของผู้ตอบแบบสอบถาม (จำนวน 120 คน)

กราฟแสดงข้อมูลพิ้นฐานของผู้ตอบแบบสอบถาม(ต่อ) (จำนวน 120 คน)

กราฟแสดงด้านการมีและการใช้อุปกรณ์และเครื่องมือทางด้านเทคโนโลยีสารสนเทศและการสื่อสารกราฟแสดงด้านการมีและการใช้อุปกรณ์และเครื่องมือทางด้านเทคโนโลยีสารสนเทศและการสื่อสาร

กราฟแสดงด้านการมีและการใช้อุปกรณ์และเครื่องมือทางด้านเทคโนโลยีสารสนเทศและการสื่อสาร (ต่อ)

ด้านความต้องการทางด้านเทคโนโลยีสารสนเทศและการสื่อสารด้านความต้องการทางด้านเทคโนโลยีสารสนเทศและการสื่อสาร • กลุ่มตัวอย่างมีความต้องการทางด้านเทคโนโลยีสารสนเทศและการสื่อสารในระดับปานกลางมีค่าเฉลี่ยรวมที่ 2.99 • เมื่อพิจารณาความต้องการทางด้านเทคโนโลยีสารสนเทศและการสื่อสารเป็นรายด้าน พบว่า กลุ่มตัวอย่างมีความต้องการทางด้านเทคโนโลยีสารสนเทศและการสื่อสาร ในระดับที่สูง จำานวน 3 ด้าน

ด้านปัญหาและอุปสรรคในการเข้าถึงเทคโนโลยีสารสนเทศและการสื่อสารด้านปัญหาและอุปสรรคในการเข้าถึงเทคโนโลยีสารสนเทศและการสื่อสาร • จากการศึกษาด้านปัญหาและอุปสรรคในการเข้าถึงเทคโนโลยีสารสนเทศและการสื่อสารของกลุ่มตัวอย่าง พบว่า กลุ่มตัวอย่างมีปัญ หาและอุปสรรคในการเข้าถึงเทคโนโลยีสารสนเทศและการสื่อสาร ในระดับปานกลาง (มีค่าเฉลี่ยรวมที่ 2.94) • เมื่อพิจารณาเป็นรายด้าน พบว่า ปัญหาและอุปสรรคในการเข้าถึงเทคโนโลยีสารสนเทศและการสื่อสารอยู่ในระดับสูง คือ การขาดความรู้ความสามารถและทักษะในการใช้งาน ค่าเฉลี่ยอยู่ที่ 3.74 รองลงมาเป็นปัญหาอุปสรรคในระดับปานกลาง คือ การใช้งานมีความยุ่งยากซับซ้อน (มีค่าเฉลี่ยอยู่ที่ 3.46)

การทดสอบการแจกแจงแบบไคสแควร์ (Chi-Square) ของข้อมูลที่มีความสัมพันธ์ จากการทดสอบแบบไคสแควร์ระหว่างลักษณะอาชีพในปัจจุบันกับความต้องการใช้เทคโนโลยีสารสนเทศและการสื่อสารเพื่อให้ความรู้และช่วยเหลือทางด้านสุขภาพ พบว่า ลักษณะอาชีพในปัจจุบันส่งผลต่อความต้องการใช้เทคโนโลยีสารสนเทศและการสื่อสารเพื่อให้ความรู้และช่วยเหลือทางด้านสุขภาพ โดยมีค่าความสำคัญทางสถิติที่ระดับ .002

การทดสอบการแจกแจงแบบไคสแควร์ (Chi-Square)ของข้อมูลที่มีความสัมพันธ์ (ต่อ) จากการทดสอบแบบไคสแควร์ระหว่างอายุกับความต้องการให้หน่วยงานภาครัฐหรือผู้ที่เกี่ยวข้องให้ความสำคัญในการส่งเสริมการเรียนรู้ด้านเทคโนโลยีสารสนเทศและการสื่อสาร พบว่า อายุส่งผลต่อความต้องการให้หน่วยงานภาครัฐหรือผู้ที่เกี่ยวข้องให้ความสำคัญในการส่งเสริมการเรียนรู้ด้านเทคโนโลยีสารสนเทศและการสื่อสาร โดยมีค่าความสำคัญทางสถิติที่ระดับ .003

การทดสอบการแจกแจงแบบไคสแควร์ (Chi-Square) ของข้อมูลที่มีความสัมพันธ์ (ต่อ) จากการทดสอบแบบไคสแควร์ระหว่างอายุกับความต้องการให้หน่วยงานภาครัฐหรือผู้ที่เกี่ยวข้องให้ความสำคัญในการลดความเหลื่อมล้ำในการเข้าถึงเทคโนโลยีสารสนเทศและการสื่อสาร พบว่า อายุส่งผลต่อความต้องการให้หน่วยงานภาครัฐหรือผู้ที่เกี่ยวข้องให้ความสำคัญในการลดความเหลื่อมล้ำในการเข้าถึงเทคโยโลยีสารสนเทศและการสื่อสาร โดยมีค่าความสำคัญทางสถิติที่ระดับ .029

สรุปผลการศึกษา • กลุ่มตัวอย่างมีความต้องการทางด้านเทคโนโลยีสารสนเทศและการสื่อสารในระดับปานกลาง เมื่อพิจารณาความต้องการทางด้านเทคโนโลยีสารสนเทศและการสื่อสารเป็นรายด้าน พบว่ากลุ่มตัวอย่างมีความต้องการทางด้านเทคโนโลยีสารสนเทศและการสื่อสาร ในระดับสูง จำานวน 3 ด้าน ได้แก่ (1) มีความต้องการให้หน่วยงานภาครัฐหรือผู้ที่เกี่ยวข้องให้ความสำคัญในการลดความเหลื่อมล้ำในการเข้าถึงเทคโนโลยีสารสนเทศและการสื่อสาร (2) มีความต้องการให้หน่วยงานภาครัฐหรือหน่วยงานที่เกี่ยวข้องจัดสรรเครื่องมืออุปกรณ์สำหรับการเข้าใช้งานให้ (3) มีความต้องการให้หน่วยงานภาครัฐหรือผู้ที่มีส่วนเกี่ยวข้องให้ความสำคัญในการส่งเสริมการเรียนรู้ด้าน ICT

สรุปผลการศึกษา (ต่อ) จากการศึกษาด้านปัญหาและอุปสรรคในการเข้าถึงเทคโนโลยีสารสนเทศและการสื่อสารของกลุ่มตัวอย่าง พบว่า กลุ่มตัวอย่างมีปัญหาและอุปสรรคในการเข้าถึงเทคโนโลยีสารสนเทศและการสื่อสาร ในระดับปานกลาง เมื่อพิจารณาเป็นรายด้าน พบว่า ปัญหาและอุปสรรคในการเข้าถึงเทคโนโลยีสารสนเทศและการสื่อสารที่อยู่ในระดับสูง คือ การขาดความรู้ความสามารถและทักษะในการใช้งานรองลงมาเป็นปัญหาอุปสรรคในระดับปานกลาง คือ การใช้งานมีความยุ่งยากซับซ้อน

สรุปผลการศึกษา (ต่อ) จากการศึกษาความสัมพันธ์ที่เกี่ยวเนื่องกันของผู้ตอบแบบสอบถามด้วยไควสแควร์พบว่า • ปัจจัยพื้นฐานทางด้านลักษณะอาชีพมีความสัมพันธ์กับความต้องการใช้เทคโนโลยีสารสนเทศและการสื่อสารเพื่อให้ความรู้และช่วยเหลือทางด้านสุขภาพของผู้สูงอายุ • ปัจจัยพื้นฐานทางด้านอายุ มีความสัมพันธ์กับความต้องการให้หน่วยงานภาครัฐหรือผู้ที่เกี่ยวข้องให้ความสำคัญในการส่งเสริมการเรียนรู้ด้านเทคโนโลยีสารสนเทศและการสื่อสารของผุ้สูงอายุ • ปัจจัยพื้นฐานทางด้านอายุ มีความสัมพันธ์กับความต้องการให้หน่วยงานภาครัฐหรือผู้ที่เกี่ยวข้องให้ความสำคัญในการลดความเหลื่อมล้ำในการเข้าถึงเทคโนโลยีสารสนเทศและการสื่อสารของผู้สูงอายุ

ผลจากการทดสอบสมมุฐาน • สมมุติฐานที่ 1 ผู้สูงอายุต้องการใช้เทคโนโลยีสารสนเทศและการสื่อสารเพื่อให้ความรู้และช่วยเหลือทางด้านสุขภาพ พบว่า กลุ่มตัวอย่างมีระดับความต้องการใช้เทคโนโลยีสารสนเทศและการสื่อสารเพื่อให้ความรู้และช่วยเหลือทางด้านสุขภาพ ในระดับปานกลาง ที่ค่าเฉลี่ย 3.50 ซึ่งถือว่าเป็นระดับความต้องการปานกลางที่ค่อนข้างไปทางสูง • สมมุติฐานที่ 2 ผู้สูงอายุต้องการให้หน่วยงานภาครัฐหรือผู้ที่เกี่ยวข้องให้ความสำาคัญในการส่งเสริมการเรียนรู้ด้านเทคโนโลยีสารสนเทศและการสื่อสารพบว่า กลุ่มตัวอย่างมีระดับความต้องการให้หน่วยงานภาครัฐหรือผู้ที่เกี่ยวข้องให้ความสำาคัญในการส่งเสริมการเรียนรู้ด้านเทคโนโลยีสารสนเทศและการสื่อสาร ในระดับสูง ที่ค่าเฉลี่ยรวม

ผลจากการทดสอบสมมุฐาน (ต่อ) • สมมุติฐานที่ 3 ผู้สูงอายุต้องการให้หน่วยงานภาครัฐหรือหน่วยงานที่เกี่ยวข้องจัดสรรเครื่องมืออุปกรณ์สำหรับการเข้าใช้งานให้ พบว่า กลุ่มตัวอย่างมีระดับความต้องการให้หน่วยงานภาครัฐหรือหน่วยงานที่เกี่ยวข้องจัดสรรเครื่องมืออุปกรณ์สำหรับการเข้าใช้งานให้ ในระดับสูง ที่ค่าเฉลี่ยรวม 3.93 • สมมุติฐานที่ 4 ผู้สูงอายุต้องการให้หน่วยงานภาครัฐหรือผู้ที่เกี่ยวข้องให้ความสำคัญในการลดความเหลื่อมล้ำในการเข้าถึงเทคโนโลยีสารสนเทศและการสื่อสาร พบว่า กลุ่มตัวอย่างมีระดับความต้องการให้หน่วยงานภาครัฐหรือผู้ที่เกี่ยวข้องให้ความสำคัญในการลดความเหลื่อมล้ำในการเข้าถึงเทคโนโลยีสารสนเทศและการสื่อสาร ในระดับสูง ที่ค่าเฉลี่ยรวม 4.03

Q&A

ผู้ช่วยศาสตราจารย์ ดร.สุรศักดิ์ มังสิงห์ จารุวรรณ มณฑิราช 26 ตุลาคม 2555