Menntamál kennara Fjölmenning í kennaramenntun Staða erlendra nemenda við KHÍ

1. Menntamál kennaraFjölmenning í kennaramenntunStaða erlendra nemenda við KHÍ Hanna Ragnarsdóttir lektor KHÍ Hanna Ragnarsdóttir lektor KHÍ 17.3.2006 hannar@khi.is

2. Helstu stefnur og hugmyndafræði • Mikil umræða hefur átt sér stað meðal fræðimanna sl. áratug um fjölmenningarlega menntun á öllum skólastigum • Áður: Áhersla á að rannsaka og ræða árangur nemenda í þjóðernisminnihlutahópum og litið á þau sem börn með sérþarfir. Þessi áhersla er enn ríkjandi nokkuð víða í skólum, hérlendis og erlendis • Nú: Tekist á við stærri spurningar (samfélagslegar) um jafnrétti og mismunun. Rætt um hvernig á að innlima bæði meirihluta- og minnihlutanemendur í þróun menntunar í fjölmenningarsamfélagi. Heildarsýn á skóla í fjölmenningarsamfélagi (May, 1999; Nieto, 1999; Ladson-Billings, 2003; Banks & Banks, 2005) Hanna Ragnarsdóttir lektor KHÍ 17.3.2006 hannar@khi.is

3. Grundvallarsjónarmið og rökstuðningur fyrir áherslubreytingum • Fyrri áherslur hafa ýtt undir ójöfnuð: Nemendur af erlendum uppruna annars flokks í skólakerfinu • Mannréttindi, jafnrétti, mannúðarsjónarmið, barnasáttmáli • Aukin samskipti ríkja, nýir milliríkjasamningar, auknir flutningar fólks (fjölskyldna) milli landa, tímabundnir og ótímabundnir • Skóli með fjölmenningarlega heildarsýn undirbýr alla nemendur betur fyrir slíkt umhverfi Hanna Ragnarsdóttir lektor KHÍ 17.3.2006 hannar@khi.is

4. Fræðilegt samhengi • Umræða um fjölmenningarlega menntun (multicultural education) tengist umræðu í félagsfræði og stjórnmálafræði, m.a. um • Sögulega hugsmíð nútíma þjóðríkja og grundvallarhlutverk tungumála og menntunar í að koma á fót og viðhalda sameiginlegri menningu (civic culture) • “There is no such thing as the neutral state or neutral education” (May, 1999) • Valkosti sem felast í fjölmenningarhyggju • Grundvallaratriði hér eru spurningar sem tengjast almennri þátttöku minnihlutahópanna í samfélaginu (civic realm) og hvað felist í því að vera þegn • Einnig spurningar um hvernig á að ná jafnvægi milli þarfarinnar að viðhalda sameiginlegri menningu og tungumáli annars vegar og að viðurkenna og gera ráð fyrir menningarlegri og mállegri fjölbreytni hins vegar (May, 1999) Hanna Ragnarsdóttir lektor KHÍ 17.3.2006 hannar@khi.is

5. Að ná jafnvægi í fjölmenningarsamfélagi • Parekh (2000) ræðir um skilyrði þess að jafnvægi, stöðugleiki, samheldni og virkni náist í fjölmenningarsamfélagi. Þau eru að hans mati: • Samhugur sé um yfirvöld og þau viðurkennd af öllum þegnum • Samhugur sé um stjórnarskrá • Ríkið sé réttlátt og óhlutdrægt • Sameiginleg menning sem allir þegnar geta samþykkt • Fjölmenningarleg menntun • Þjóðernissjálfsmynd sem er fjölþætt og innifelur alla Ekkert eitt þessara skilyrða nægir Hanna Ragnarsdóttir lektor KHÍ 17.3.2006 hannar@khi.is

6. Fjölmenning í háskólum erlendis • Institute of Education, London: Culture, Language and Communication • University of Edinburgh: The Moray House School of Education • University of Oulu: Master of Education. International Programme • Malmö University: School of International Migration and Ethnic Relations (IMER) • Høgskolen i Oslo: • Flerkulturelle og internasjonale studier • Masterstudium i flerkulturell og utviklingsrettet utdanning • Hugmyndafræði IBO (International Baccalaureate Organization) Hanna Ragnarsdóttir lektor KHÍ 17.3.2006 hannar@khi.is

7. KHÍ: Námið 2006 og framtíðarsýn • Þættir í grunnnámi um fjölmenningu og fjölmenningarfræði. Stefnt er að því að efla þessa þætti í grunnnámi, svo og umfjöllun um móðurmál og íslensku sem annað mál • Valnámskeið um ýmis svið fjölmenningarfræða, t.d.: • Fjölmenningarlegur skóli • Börn, trúarbrögð og siðfræði • Námsbrautin Fjölmenning í framhaldsdeild: 7 námskeið um fjölmenningarfræði og íslensku sem annað mál • Haust 2006 – vor 2007: Námsleiðin Fjölmenning í nýju M.Ed. – námi í uppeldis- og menntunarfræðum • Frá og með hausti 2007: Nýtt heildar námsskipulag • Meginviðmið: Manngildishugsjón og virðing fyrir fjölbreytileika í nemendahópnum á að vera gegnumgangandi í náminu Hanna Ragnarsdóttir lektor KHÍ 17.3.2006 hannar@khi.is

8. Í þróun/umræðu í KHÍ • Tillögur að Alþjóðabraut > Bologna ferlið, meiri hreyfanleiki, betri nýting mannauðs • Markhópur, t.d. nemendur með annað móðurmál en íslensku, skiptinemar, svo og íslenskir nemendur • Undirbúningsnám fyrir háskóla (fyrir nemendur með annað móðurmál en íslensku) > til að styrkja stöðu nemenda með annað móðurmál og auðvelda aðgang þeirra að námi við háskóla Hanna Ragnarsdóttir lektor KHÍ 17.3.2006 hannar@khi.is

9. Jafnréttisáætlun KHÍ (samþykkt í desember 2004) • Grundvöllur jafnréttisstefnunnar eru hugmyndir um víðsýni, opinn hug, sveigjanleika, gagnkvæma virðingu og margbreytileika • Jafnréttisstefna KHÍ er unnin í anda mannréttindahugsjóna og hugtakið jafnrétti er skilgreint á breiðum grundvelli • Stefnan nær til jafnréttis einstaklinga og jafngildis óháð kyni, uppruna, móðurmáli, trúarbrögðum, fötlun, kynhneigð og aldri • Í jafnréttisáætlun KHÍ kemur fram að þess verði gætt að • “nemendum og starfsmönnum sé ekki mismunað á grundvelli kynferðis, uppruna, tungumáls, trúarbragða, fötlunar eða kynhneigðar • “tryggja að þeir sem sækja um skólavist eða stunda nám í skólanum sitji við sama borð þannig að tekið sé tillit til minnihlutahópa við inntöku, skipulag kennslu og þjónustu” • “námið miði að því að auka víðsýni, vinna gegn fordómum nemenda og efla skilning þeirra á misrétti í skólum og samfélögum” Hanna Ragnarsdóttir lektor KHÍ 17.3.2006 hannar@khi.is

10. Stefnumörkun um málefni nemenda með annað móðurmál en íslensku (apríl 2004) • Grundvallarsjónarmið: • Eðlilegt sé að reyna að koma til móts við þarfir þessa hóps, enda geta starfskraftar þeirra nýst mjög vel á þeim vettvangi sem Kennaraháskólinn þjónar • Vísað til almennra jafnréttissjónarmiða og sjónarmiða sem tengjast þróun íslensks samfélags í átt til fjölmenningarsamfélags • Mikilvægt talið að kennarahópurinn í skólum landsins endurspegli fjölbreytileika mannlífsins og sé börnum góð fyrirmynd • Áhersla á sveigjanleika og fjölbreytt nám – litið sé til þarfa hvers og eins • Nokkur atriði: • Nemendur geti skilað verkefnum og prófúrlausnum á íslensku, ensku eða Norðurlandamáli • Nemendur sem tala annað móðurmál en íslensku geta sótt um að fá lengri tíma til próftöku ef þeir kjósa að skila úrlausn á íslensku. Hanna Ragnarsdóttir lektor KHÍ 17.3.2006 hannar@khi.is

11. Rannsókn á stöðu erlendra nemenda við KHÍ • Rannsókn hófst í janúar 2006 • HR ásamt Hildi Blöndal meistaranema • Úrtak: Nemendur í grunndeild KHÍ með annað móðurmál en íslensku sem dvalið hafa á Íslandi skemur en 15 ár • Áætlaður fjöldi nemenda sem falla undir þessa lýsingu er 30-40 (hefur meira en tvöfaldast á sl. tveim árum) • 16 hafa samþykkt þátttöku • Hálfopin viðtöl tekin við hvern þessara nemanda • Einnig verða tekin viðtöl við forstöðumenn námsbrauta í grunndeild og námsráðgjafa (Rannsóknin verður kynnt ítarlegar á málþingi í Norræna húsinu 31. mars nk. og í KHÍ 10. maí nk.) Hanna Ragnarsdóttir lektor KHÍ 17.3.2006 hannar@khi.is

12. Markmið rannsóknar • Að kortleggja hóp nemenda af erlendum uppruna við KHÍ, þjóðerni þeirra og móðurmál • Að kanna stöðu og reynslu nemenda af erlendum uppruna af námi við KHÍ • Að greina það sem vel er gert í málefnum þessa hóps, hvað má betur fara og leggja þar með grunn að framtíðar aðgerðaáætlun í málaflokknum • Að fylgja eftir ákvæðum í Jafnréttisáætlun KHÍ • Að stuðla að opinni umræðu um stöðu ólíkra hópa nemenda innan KHÍ (meðal nemenda, kennara og annars starfsfólks) og hvernig nám við KHÍ hentar fjölbreyttum nemendahóp • Að fjalla um á hvaða hátt er æskilegt að nám við KHÍ þróist vegna sífellt fjölbreyttari nemendahóps Hanna Ragnarsdóttir lektor KHÍ 17.3.2006 hannar@khi.is

13. Áhersluþættir í rannsókn • Jafnrétti til náms og jafnrétti í námi og námskrá KHÍ. • Jákvæð og neikvæð reynsla nemenda af erlendum uppruna af náminu. • Tungumál – færni í íslensku og/eða öðrum tungumálum – Tækifæri nemenda til að nýta færni í öðrum tungumálum en íslensku í námi sínu við KHÍ. Hindranir í námi vegna ónógrar íslenskukunnáttu. • Samskipti og samvinna nemenda og kennara. • Hvernig upplifa erlendir nemendur þá menningu sem ríkir innan KHÍ? • Hvernig horfir námið í KHÍ við erlendum nemendum? • Hvernig blasir hugmyndin um að allir kennarar séu íslenskukennarar við erlendum nemendum? Rannsóknin er sett í samhengi við vaxandi umræðu og rannsóknir erlendis um fjölbreytta nemendahópa á háskólastigi, jafnrétti, mismunun og nýtingu mannauðs Hanna Ragnarsdóttir lektor KHÍ 17.3.2006 hannar@khi.is

14. Um 9 fyrstu viðmælendur • 9 móðurmál, þar af 3 skandinavísk • Mjög sterkir og hæfir einstaklingar • Fjölbreytt reynsla og sýn – mikill mannauður • Allt konur • Eiga allar íslenska maka Hanna Ragnarsdóttir lektor KHÍ 17.3.2006 hannar@khi.is

15. Nokkur dæmi um stöðu og reynsla • Allar hafa getað nýtt móðurmál eða önnur tungumál í náminu • Allar sem eiga börn nema ein nýta móðurmál sitt á heimili sínu • Nemendur allir háðir aðstoð, en í mismiklum mæli • Kunnátta í ensku og skandinavískum málum nýtist vel • Önnur móðurmál nýtast síður – slagsíða (Crystal, 1997) • Staða einstaklinga sem ekki tala skandinavískt mál veik • Skandinavar “minni útlendingar” en hinir • Umburðarlyndi meira gagnvart Skandinövum varðandi íslenskukunnáttu • Einstaklingur metinn og flokkaður eftir íslenskukunnáttu Hanna Ragnarsdóttir lektor KHÍ 17.3.2006 hannar@khi.is

16. Brot úr viðtölum • “Þú ert dugleg, þú talar svo góða íslensku!”/ “You are diligent, you speak well” (Bandarísk kona) • “Ég er ekki heimsk, ég er sænsk” (Sænsk kona) • “Svíi er 50% útlendingur, Tailendingur 200%, Spánverji 150%” (Sænsk kona) Hanna Ragnarsdóttir lektor KHÍ 17.3.2006 hannar@khi.is

17. Heimildir • Banks, J. A. and Banks, C. A. M. (ritstj.), (2005). Multicultural education. Issues and perspectives (5. útg.). New York: John Wiley and Sons, Inc. • Crystal, D. (1997). The Cambridge Encyclopedia of language (2. útg.). Cambridge: Cambridge University Press. • Hanna Ragnarsdóttir (2005). Fjölmenning í námi við Kennaraháskóla Íslands. Í Gretar L. Marinósson, Þórunn Blöndal og Þuríður Jóhannsdóttir (ritstj.), Nám í nýju samhengi. Reykjavík: Rannsóknarstofnun KHÍ. • Ladson-Billings, G. (2003). Lies my teacher still tells. Í Ladson-Billings, G. (ritstj.), (2003). Critical race theory perspectives on the social studies. The profession, policies, and curriculum. Greenwich: Information Age Publishing. • May, S. (1999). Critical multiculturalism and cultural difference: Avoiding essentialism. Í May, S. (ritstj.), Critical multiculturalism. Rethinking multicultural and antiracist education, (p. 11-41).London and Philadelphia: Falmer Press. • Nieto, S. (1999). The Light in TheirEyes. Creating Multicultural Learning Communities. New York: Teachers College Press. • Parekh, B. (2000). Rethinking multiculturalism. Cultural diversity and political theory. Cambridge: Harvard University Press. Hanna Ragnarsdóttir lektor KHÍ 17.3.2006 hannar@khi.is